«پیش درآمد گذشت»

رامتین ایمانی نوبر
روانشناس میهمان
آنتونن آرتو در کتاب «تئاتر و همزادش» نوشت: «...شر و بدی قانون همیشگی و جاودانی است اما برای خیر و نیکی باید تلاش کرد و این شقاوتی است افزوده بر شقاوت دیگر...» اینکه اساساً انسان به رذیلت بیشتر میل دارد تا فضیلت، به رنج، به غم، به حسرت بیشتر میل دارد و باید برای نیک بودن و ماندن مسیر پرتلاطمی پیش بگیرد، محل بحث است. اما مسیر نیک ماندن، مسیر اسرارآمیزی که با گذشت نیز گره خورده است. ابتدا از خود و برای خود فرد باید آغاز کند چرا که گذشت، یکی از همان خصایل نیک آدمی است که برای ادای آن می‌شایست و می‌بایست صداقت داشت و رنج بسیاری را متحمل شد. اما برای وارد شدن به پهنه زار گذشت، ابتدا می‌بایست از دروازه «پیش درآمد گذشت»، عبور کرد. همان دروازه‌ای که فرد را با خاطره رویداد تلخی که به وی آسیب وارد کرده، رودرو می‌کند، چرا که خاطره گذشته دردآگین را نمی‌توان از بین برد و حتی اگر با آن هم سازگار شد، مثل میخی برداشت شده از جان دیوار، جایش روی دیواره روح آدمی، همیشه خواهد ماند. بنابراین هدف، پرداختن به بوته چرایی‌ها و چگونگی‌های هیجان‌هایی است که از خاک این رنج بزرگ ریشه گرفته تا مثل عفونتی در گوشت و پوست روان انسان، جاری شود. چرایی‌ها و چگونگی‌هایی که غالباً با ترس‌ها، خشم‌ها و تابو‌های زندگی انسان، طوری سنجاق خورده که حتی وی در خلوت و تنهایی خودش نیز یارای یادآوری آنها و یا حتی آگاه شدن از آنها را ندارد، اما مواجه شدن و آگاهی از ناآگاهی و همان ترس‌ها، خشم‌ها که قصد و عملی شجاعانه است، می‌تواند نخستین گام برای خارج کردن این عفونت و البته مهم‌ترین گام در مسیر گذشت باشد، تا از آنجایی که از بین بردن این هیجان‌های ترس و خشم‌آلود غیرممکن به نظر می‌رسد، حداقل از میزان آن کاست. اگرچه نزدیکی با خاطره آن عامل آسیب‌زا، رنج بیشتر، اما به همان اندازه رهایی بیشتری نیز به دنبال خواهد داشت. پس از این، فرد در مرحله تازه‌ای قرار می‌گیرد و آن صداقت و سپس بینش است. اینکه او خودش را آنگونه که هست با توجه به تمام ویژگی‌های خیر و شری که در درونش نهفته است، می‌شناسد و می‌پذیرد و سپس انتخاب می‌کند که آیا گذشت کند یا خیر؟ اگرچه شدت این گذشت بنا به‌ شدت آسیبی که به فرد وارد می‌گردد، بستگی دارد و حتی پاره‌ای از مواقع غیرقابل گذشت به نظر می‌رسد، اما نکته درخور توجه آن است که حتی اگر بنا به هردلیلی، نتوان گذشت کرد، حداقل می‌توان برای آن و چرایی‌ها و چگونگی‌هایش تلاش و واکاوی کرد؛ پیشتر و بیشتر از همه برای خود. همان‌طور که آرتو درادامه نوشت «این شقاوت است که به پدیده‌های هستی و جلوه‌های خلقت شکل می‌بخشد.» درست مانند «پیش درآمد گذشت»، که درواقع گذشتن از خویش است؛ از مشقتی که در این گذرگاه نمناک و طویل و خوفناک باید با آن مواجه شد تا تلاشی مالامال از شقاوت برای گذشت، برای رهایی و البته، برای نیکی.