تعدیل بحران کم‌آبی با ورود دانش‌بنیان‌ها

نفیسه امامی
خبرنگار
بخش کشاورزی یکی از مهمترین عرصه‌های تولید و اشتغالزایی است که به حضور دانش‌بنیان‌ها نیاز ویژه‌ای دارد و برای تحقق راهبرد سال که «تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرینی» است باید از این ظرفیت برای اشتغالزایی، تولید و رشد کیفیت محصولات کشاورزی استفاده شود. اهمیت این مسأله تا بدانجاست که مقام معظم رهبری نیز در سخنان نوروزی‌شان به عقب‌تر بودن بعضی از بخش‌های تولید همچون کشاورزی از ویژگی‌های دانش‌بنیان اشاره کردند.
بخش کشاورزی اهمیت زیادی در عرصه اقتصادی کشور دارد و گسترش و توسعه آن هم بدون فناوری امکان‌پذیر نیست. شرکت‌های دانش بنیان این توانایی را دارند که علاوه بر پوشش خلأهای موجود به تولید محصولات با کیفیت بالاتر و در حجم گسترده‌تر نیز کمک کنند.
با توسعه فناوری در کشاورزی است که می‌توان علاوه بر جایگزینی محصولات وارداتی، خلاقیت در تولید محصولات داخلی را افزایش داد و با فاصله گرفتن از کشاورزی سنتی حجم صادرات محصولات کشاورزی را بالا برد. مؤلفه‌ای که همه فعالان حوزه کشاورزی به آن تأکید دارند و امیدوار به‌ گذار کشاورزی از سنتی به صنعتی هستند.
بهره‌مندی از دانش بنیان‌ها در حوزه کشاورزی با به روزرسانی انواع ماشین‌آلات و تجهیزات کشاورزی، تولید انواع بذر، سموم، روش‌های علمی بیولوژیک مقابله با آفات و احیای شرایط سنتی برای بالابردن راندمان بخش کشاورزی کمک ویژه‌ای می‌کند.
ایران یکی از کشورهای با اقلیم و جغرافیای مناسب برای تولید محصولات متنوع کشاورزی است ولی همواره به علت در اختیار نداشتن تکنولوژی روز دنیا و حضور کمرنگ دانش بنیان‌ها، امکان رقابت‌پذیری در تولید محصولات را با سایر کشورها نداشته است.حالا این امیدواری ایجاد شده تا با هدف‌گذاری وزیر جهاد کشاورزی از فروش ۶۵ درصدی تولیدات حاصل از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه کشاورزی و عزم جهاد کشاورزی در استفاده از دانش بنیان‌ها، حضور ملموس‌تری از آنها در عرصه کشاورزی دیده شود.

سرمایه‌گذاری محدود دانش‌بنیان‌ها  در کشاورزی
عبدالحمید شیخی کارشناس اقتصادی و پژوهشگر حوزه کشاورزی در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره لزوم استفاده از شرکت‌های دانش بنیان در کشاورزی می‌گوید: کشاورزی ما قبل از انقلاب سرکوب شده بود و جهاد سازندگی بعد از انقلاب، روستاها و زیرساخت‌های کشاورزی را احیا کرد تا از افول و سقوط نجات پیدا کنند، اما چون در برنامه‌های پنج ساله برنامه منسجمی برای تقویت دانش بنیان‌ها در بخش کشاورزی درنظر گرفته نشد، شرایط فعلی به وجود آمده است.
وی با بیان اینکه به‌طور معمول زارعان و کشاورزان ارتباط زیادی با بدنه دولت ندارند، می‌افزاید: دولت سیاست‌های مختلفی برای بخش کشاورزی ابلاغ می‌کند اما فاصله زیادی میان این دو گروه وجود دارد چون بیشتر کشاورزان و باغداران دارای متوسط سنی بالایی هستند و کم سواد یا بی‌سوادند، ضمن اینکه توانایی مالی زیادی هم ندارند و این مسأله امکان سرمایه گذاری‌های جدید را به آنها نمی‌دهد.
شیخی، میزان سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی برای حضور دانش بنیان‌ها را طی سال‌های گذشته محدود می‌داند و می‌گوید: دولت‌های قبلی به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کشاورزی، نگاه هزینه‌ای داشته و به آن نگاه افزایش بازدهی نداشته‌اند.
وی اضافه می‌کند: در فرایند تولید محصولات کشاورزی 5 عامل شامل: تحقیق، آموزش، اجرا، ترویج و بهره‌برداران حضور دارند. ضمن اینکه ما بزرگترین مجموعه تحقیقاتی کشاورزی داریم که پژوهش‌های زیادی در این بخش انجام داده اما ارتباط میان آموزش و تحقیقات در کشاورزی زیاد است، لذا بهترین نتایج پژوهشی در نهایت در قالب جزوه بایگانی می‌شوند و توسط مروجان به مزارع منتقل نمی‌شوند و باعث شده بخش کشاورزی به شکل سنتی باقی بماند.
شیخی ادامه می‌دهد: باید شرایط حداقلی تأمین مالی تحقیقات پژوهشی افزایش پیدا کند و نظام آموزشی در بخش کشاورزی تقویت شود. علاوه بر این دانشگاه‌ها واحدهای عملی رشته کشاورزی را قبل از واحدهای تئوری ارائه دهند.
این استاد دانشگاه، عدم بهره وری در استفاده از آب برای کشاورزی را یکی از مشکلات مهم در این عرصه عنوان می‌کند و می‌گوید: عمده کشاورزی ما به شیوه غرقابی است زیرا به دلیل بی‌توجهی به این موضوع، الگوی کشت طراحی نشده و الگوی آب و طرح کاداستر در کشاورزی هم پیاده‌سازی نشده است. در صورت حمایت دولت و حضور شرکت‌های دانش بنیان، با وجود شرایط فعلی و محدودیت در آب و زمین‌های کشت، امکان تأمین غذای 300 میلیون نفر در کشور وجود دارد اما به علت بهره‌وری پایین این ظرفیت بالقوه، بالفعل نشده است.به گفته شیخی، نرخ مؤثر حمایت از کشاورزی در کشورهای پیشرفته مثبت اما در کشور ما این نرخ بسیار پایین است.

احداث قطب‌های کشاورزی با محوریت دانش بنیان‌ها
این پژوهشگر حوزه کشاورزی با تأکید بر اینکه باید الگوی احداث قطب‌های کشاورزی محور با استقرار شرکت‌های دانش بنیان طراحی شود، می‌گوید: در این صورت فعالیت‌ها منحصر به کشاورزی نخواهد ماند و به‌طور قطع زنجیره‌ای متصل به خدمات فنی، صنعتی، فناوری و مالی در کشاورزی مستقر خواهد شد.
شیخی معتقد است: باید معاونت‌های تخصصی وزارت جهاد کشاورزی برای شرکت های دانش بنیان فراخوان بدهند تا در قالب تشکل‌های تعاونی ایجاد شوند و به آنها مأموریت هم داده شود. نخبگان کشاورزی می‌توانند با حمایت دولت، مایحتاج نهاده‌های مورد نیاز را که متکی به واردات است در داخل تولید کنند. صندوق‌های حمایت از توسعه کشاورزی نیز می‌توانند با تأمین مالی به ورود دانش بنیان‌ها و سرمایه‌گذاری در این بخش کمک کنند.

صرفه‌جویی در مصرف آب با روش‌های نوین کشاورزی
وی ورود دانش‌بنیان‌ها به عرصه کشاورزی را باعث صرفه‌جویی در مصرف آب می‌داند و می‌گوید: یکی از ابعاد سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کشاورزی، باید اصلاح مصوبه دولت در آبیاری‌های نوین زمین‌های کشاورزی باشد. بر اساس قانون تأمین مالی تجهیز آبیاری‌های نوین، 85 درصد توسط دولت و 15 درصد به عهده کشاورزان است. دولت می‌تواند 15 درصد سهم کشاورز را بعد از پیاده‌سازی تجهیزات و رشد تولید و درآمد از آنها دریافت کند.شیخی اضافه می‌کند: شرکت‌های دانش‌بنیان در تولید آب در مناطق خشک می‌توانند از روش‌های جذب رطوبت استفاده کنند یا با سرمایه‌گذاری برای استقرار دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن در دریای عمان و خزر، آب را به مناطق خشک برسانند. همچنین برای استفاده از دستگاه‌های بازیافت آب صنعتی نیز سرمایه‌گذاری شود.
وی با تأکید بر اینکه افزایش کشت گلخانه‌ای در روستاها به صرفه‌جویی در مصرف آب کمک می‌کند، می‌گوید: زمین‌هایی که دارای آبیاری نوین هستند، با مصرف یک چهارم آب، افزایش 4 برابری در بهره وری دارند. تولید در کشت‌های گلخانه‌ای دارای سود 18 برابری بیشتر از روش غرقابی است. به همین علت استفاده از روش‌های نوین در شرایطی که کشور ما طی 27 سال گذشته در خشکسالی قرار گرفته و فقط در دو سال بارندگی مناسب داشته است، توصیه می‌شود.