تعامل بین‌المللی؛ رهاورد بلوغ شرکت‌های دانش‌بنیان

سوسن صادقی
خبرنگار
 یکی از راه‌های عملیاتی تحقق شعار سال‌جاری «تولید؛ دانش بنیان و اشتغال آفرین» توسعه بازار، توسعه محصول و ایجاد بازارهای جدید صادراتی و تعاملات بین‌المللی است که باید در مسیر تحقق این شعار انجام شود. یکی از اقدام‌هایی که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با همکاری مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت این نهاد و بخش خصوصی ایرانی عمان و قطر از روزهای پایانی سال گذشته آغاز کرده‌اند، برنامه راه‌اندازی پایگاه صادراتی محصولات دانش‌بنیان در دوحه است. اما برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و افزایش فروش و بخصوص صادرات چه اقدام‌هایی باید صورت بگیرد؟ و اینکه آیا راه‌اندازی پایگاه صادراتی محصولات دانش‌بنیانی به تنهایی کافی است؟ و چه موانعی سر راه این موضوع قرار دارد که باید رفع شود. کارشناسان معتقد هستند که تعاملات بین‌المللی باعث بلوغ شرکت‌ها بخصوص شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شود اما راه‌اندازی پایگاه صادراتی تنها راه آخر نیست و باید اقدام‌های مؤثر دیگری انجام شود.
ایجاد مدل تقویت برون زایی شرکت‌ها
حمیدرضا احمدیان مشاور فناوری و نوآوری اتاق ایران معتقد است اقتصاد دانش‌بنیان مصداق دقیقی برای اقتصاد درون‌گرا و برون‌زا است اما این مفهوم صرفاً به معنای تولید در داخل و عرضه در کشورهای هدف نیست.
احمدیان به «ایران» گفت: همه کشورهای درحال توسعه تقریباً چند پارامتر برای درون زایی اقتصاد و توسعه فضای دانش‌بنیانی و حرکت رو به جلوی علم خلاق برای صنایع خود داشته‌اند که از جمله این مؤلفه‌ها توجه به سیاست‌های مالیاتی حمایتی و قابل نظارت، مقررات زدایی واقعی همراه با رگولاتوری منظم، توسعه پهنای باند متناسب با نیازهای کسب و کار، حمایت‌های زیرساختی و ایجاد فضای اعتماد در توسعه و بلوغ کسب و کار است.
به گفته این کارشناس، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در گام اول باید به تنظیم مدل‌های برنامه‌ای دقیق برای تقویت برون‌زایی و ایجاد مکانیزم‌های شفافیت در راستای اقتصاد جدید اقدام کند که متأسفانه فارغ از همه شیوه‌نامه‌ها و دستورالعمل‌هایی که وجود دارد، شاهد کمبودهای جدی هستیم.
احمدیان با اشاره به اینکه اگر بخواهیم اهداف کارگزارهای صادراتی را از منظری واقعی بررسی کنیم، راه‌اندازی یک دفتر اساساً نسخه نهایی نیست، گفت: چرا  که اهداف اصلی حضور در عرصه بین‌المللی و ایجاد بازارهای جدید، استفاده از حداکثر ظرفیت‌های داخلی، تدوین سناریو‌های اجرایی در فضای کاری جدید و به خصوص تحریم و رشد شرکت‌ها در تعامل با فضای بین‌الملل و منطقه‌ای است.
وی با بیان اینکه در عرصه بین‌المللی مدل‌ها و پارامترهای دیگری به جز راه‌اندازی دفتر کارگزاری برای موفقیت وجود دارد، افزود: از این‌رو باید به جذب دانش شرکت‌های سایر کشورها، مدل‌های همکاری، برند‌سازی مجدد، ایجاد نظام‌های تراکنشی موفق، بازاریابی مؤثر، پایداری در عرضه خدمات و محصولات نیز اندیشید در غیر این صورت این نوع اقدام‌ها باعث آسیب دیدن شرکت‌ها  یا اتلاف هزینه خواهد شد بنابراین به‌صورت آشکار مدل انتخاب کارگزار، ارزیابی، میزان موفقیت، مدل حضور، مذاکره، پایداری و وابستگی کسب و کار جای تأمل و بحث جدی دارد.
به اعتقاد این کارشناس در سال‌های گذشته در برخی کشورهای هدف؛ هرچند موفقیت‌هایی اندک وجود داشته که ناشی از اهمیت دانش و تکنولوژی مورد ارائه از سوی جوانان این مرز و بوم بوده است اما باید دقت کرد که اقدام بدون مدل ممکن است نتیجه معکوس یا مهاجرت شرکتی را که در این زمینه فعال است، به همراه داشته باشد که همین مسأله باعث می‌شود کشور در این حوزه دچار ضرر و زیان شود. احمدیان پیشنهاد داد تا به‌جای به‌کاربردن القاب و اسامی مختلف، در یک اقدام مشترک و هدفمند در لایه‌های حاکمیتی، حمایتی، سرمایه‌گذاری (مخصوصاً مکانیزم‌های جذب شرکت‌های استارتاپی سایر کشور)، به ایجاد اکوسیستم بین‌المللی تعاملی اقدام شود. به گفته وی عامل موفقیت و بلوغ شرکت‌ها، در تدوین مدل‌های پایدار در بازارهای هدف است و صرفاً تأمین هزینه‌هایی مانند مکان استقرار و بازاریابی نه تنها کمکی نمی‌کند، بلکه باعث از بین رفتن انگیزه‌ها یا مهاجرت شرکت‌ها خواهد شد. این کارشناس مشکل جدی دیگر را نبود برنامه کاری و حمایتی مشخص در سازمان توسعه تجارت و گمرک عنوان کرد و افزود: همان‌طور که برای صادرات، خدمات فنی و مهندسی از ظرفیت‌های کمیته ماده 9 برخوردار است باید برای صادرات دانش‌بنیان در ظرفیت‌های قانونی به استناد قانون تجارت چاره اندیشی کرد و به تبع آن گمرک نیز صادرات را نه تنها به رسمیت بشناسد، بلکه حمایت کند.
احمدیان در ادامه گفت: در نظر بگیرید که پس از 5 سال از زمان بررسی آیین نامه صادرات خدمات و محصولات فناوری اطلاعات، هنوز هیچ اثری از ابلاغ رسمی آیین نامه وجود ندارد. البته قابل ذکر است که ردیف‌های حمایتی در کشور ما تقریباً همانند همه کشورهای موفق در بخش‌های آموزشی، حمایتی، اداری، رفاهی و سرمایه‌گذاری وجود دارد و شاید مهم‌ترین ایرادات آن تکثر متولیان و شفافیت عملکردی پایین باشد.
توسعه کسب و کار
علی آذرکار دیگر کارشناس حوزه نرم افزار نیز معتقد است در فضای امروز بخصوص فضای فناوری اطلاعات یکی از مواردی که می‌تواند به بلوغ شرکت‌ها کمک کند تا کسب و کار خود را توسعه دهند، بحث تعاملات بین‌المللی است.
آذرکار به «ایران» گفت: هم اکنون کشورها به نحوی در حال استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری اطلاعات و توسعه آن هستند بنابراین حضور ما در هر کشوری می‌تواند به توسعه کسب و کار شرکت ایرانی کمک کند و این اتفاق خوبی است. مدیرعامل شرکت پدیدپرداز با بیان اینکه از هر جنبه‌ای به این موضوع نگاه کنید دارای پیامدهای مثبتی است و کسب و کار صاحبان فناوری و نوآوری و فعالیت دانش‌بنیان‌ها را توسعه می‌دهد، افزود: راه‌اندازی پایگاه صادراتی دانش‌بنیان در کشورهای همسایه مانند قطر باعث ارزش افزوده در کشور شده و تولید ناخالص ملی کشور افزایش می‌یابد. در عین حال که کسب و کار در کشور زیاد می‌شود، خلق ثروت و ارزش در کشور ایجاد می‌شود و آنها می‌توانند بسیاری از مشکلات مانند بیکاری و... را حل کنند. به عبارتی در تعامل با دیگر کشورهاست که زمینه کسب و کاری فراهم شده و تلاش می‌شود تا محصول و خدمتی ارائه شود.
این کارشناس در ادامه گفت: اگر این موضوع بدرستی انجام شود شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند از این ظرفیت‌ها برای توسعه خود استفاده کنند.  در فضای اقتصادی حاکم و نبود نقدینگی دولت بسیاری از شرکت‌هایی که پیمانکار دولت هستند، شرایط اقتصادی و مالی مناسبی ندارند و بسیاری از آنها یا با زحمت به کار خود ادامه می‌دهند یا در آینده نزدیک کسب و کار خود را تعطیل خواهند کرد و یا الان تعطیل شده‌اند.
آذرکار افزود: ولی وقتی بازارهای بین‌المللی ایجاد می‌شود به شرکت‌های دانش‌بنیان کمک می‌کند تا به حوزه‌های دیگری از کسب و کارها دست پیدا کنند و روی پای خود بایستند و ضمن اینکه سرویس قبلی را ارائه می‌دهند و جریانی از نقدینگی را در داخل کشور ایجاد می‌کنند، به پایداری‌های شرکت‌ها نیز کمک کنند.
به گفته وی شرکت‌ها بخصوص شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند فناوری‌های جدیدی را عرضه کنند و کارهایی را که در کشور انجام می‌دهیم و تقریباً در خاورمیانه منحصربفرد است توسعه دهند.
این کارشناس با اشاره به اینکه کشور با موانع چند وجهی در زمینه شرکت‌های دانش‌بنیان مواجه است، گفت: خیلی از نیروهای فعال یا مهاجرت کرده‌اند و یا از فضای کسب و کار رسمی خارج شده و برای شرکت‌های خارجی کار می‌کنند. موضوع بعدی شرایط و مقررات داخل کشور است که هر روز یک قانونی، تبصره‌ای، مجوزی و مانعی ایجاد می‌شود و کمتر کسب و کاری می‌تواند آنها را هضم کند بنابراین اگر قرار باشد صادراتی داشته باشیم باید صادرکننده‌ای نیز وجود داشته باشد و صادرکننده‌ها هم همین شرکت‌ها هستند در واقع در بازار در حوزه فناوری و دانش‌بنیان باید برای صادرات نیروی انسانی با تسهیلات (نه صرفاً مالی) داشته باشد.
وی افزود: هم اکنون شماری از این شرکت‌ها توانسته‌اند با بازکردن دفاتری در خارج از کشور و با برندهای غیرایرانی تعامل کنند بنابراین اگر بتوانیم شرایط تحریم را پشت سر بگذاریم چه بسا آنها بتوانند دوباره با کشورهای دیگر تعامل کنند که این به سود کسب و کار و کشور است. تحریم و بالا بودن نرخ ارز باعث می‌شود که نیروی انسانی دست از کار بکشد و اگر نیروی متخصص نباشد، فرصت‌ها سوخت شده و دیگر کشورها از آن بهره می‌برند بنابراین بدون تعامل تجاری، صادراتی صورت نمی‌گیرد.