شاعر و عارفی با زندگی رازآلود

بیست و پنجم فروردین ماه به سالروز گرامیداشت یکی از عارفان و شاعران بلند‌مرتبه ادبیات فارسی گره خورده، شیخ عطار نیشابوری که دوره زندگی‌اش پایان سده ششم و آغاز سده هفتم عنوان شده است. با وجود جایگاه قابل تأملی که این شاعر در تاریخ ادبیات فارسی از آن خود ساخته اطلاعات چندانی درباره‌اش در دست نیست، آنچنان که استادانی همچون شفیعی کدکنی در این رابطه گفته‌اند: «شخصیت عطار در «ابر ابهام» است و اطلاعات ما حتی درباره سنایی، که یک قرن قبل عطار می‌زیسته، بسیار بیشتر از اطلاعاتی است که از عطار در دست داریم. تنها می‌دانیم که چه زمانی می‌زیسته‌است، زادگاه او نیشابور و نام او، آنگونه که عطار گاهی در اشعارش به هم‌نامی خود با پیامبر اسلام اشاره می‌کند، محمد بوده‌ است.» با این حال ‌آنچه مسلم است اشتغال عطار به داروسازی و داروشناسی به پیروی از پدرش بوده، وی در عرفان دنباله رو سلسله خاصی از تصوف نبوده است. گذران زندگی‌اش نیز از طریق کار عطاری و درمان بیماران بوده و همین مسأله سبب بی‌نیازی‌اش از دربار و مدح پادشان می‌شود. براساس اسنادی که در دست است جلسات آموزشی درس‌های عرفانی عطار در نیشابور، بسیار پرشور بوده و بسیاری از بزرگان هم‌دوره‌اش در آن حاضر می‌شدند. در میان استادان زبان و ادبیات فارسی که دست به تحقیق و پژوهش و همچنین تصحیح آثار به یادگار مانده از وی زده‌اند می‌توان به محمدرضا شفیعی کدکنی اشاره کرد. این استاد دانشگاه تهران کارهای متعددی در این رابطه کرده، از جمله تصحیح مصیبت‌نامه، تصحیح منطق‌الطیر، تصحیح اسرارنامه، تصحیح دیوان عطار و... تصحیح «تذکرة الاولیا» یکی از آخرین کارهایی است که شفیعی کدکنی در ارتباط با کارهای عطار انجام داده، منتقدان ادبی تصحیح وی از «تذکرةالاولیا» را از معتبرترین کارها می‌دانند. شفیعی کدکنی در این کتاب افزون بر تصحیح خود، تا جایی که اسناد در دسترس اجازه می‌دهد درباره بخش‌هایی از زندگی عطار نوشته است. وی در بخشی از مقدمه این اثر نوشته: «من ادعا ندارم که تمام پرسش‌های خواننده جدی را پاسخ گفته‌ام ولی متجاوز از چهل سال، یکی از مشغله‌های ذهنی من فهم عبارات این کتاب و تصحیح آن بوده است. بارها و بارها آن را در دوره دکترای ادبیات فارسی دانشگاه تهران به دانشجویان درس داده‌ام و متوجه شدم که بسیاری از دانشجویان دکتری هم آن را به مانند «حسین کرد» مطالعه کرده‌اند، دانشجویان دوره دکترای دانشگاه تهران که با فاصله چشمگیری نسبت به اقران خودشان در دانشگاه‌های دیگر قرار دارند و براستی برترین استعدادهای این رشته‌اند.» بخشی از آنچه تصحیح شفیعی کدکنی را ارزشمند می‌سازد همان‌طور که در نقل وی آمده، کوشش چهل‌ساله‌ای است که در راه تحقیق و تصحیح «تذکرةالاولیا » به خرج داده است.