تشکیل کمیسیون بین المللی، راه حل معضل ریزگردها

هستی بختیاری
خبرنگار
رئیس‌جمهور، وزارت امورخارجه و سازمان حفاظت محیط زیست را مأمور مذاکره  با کشورهای همسایه برای حل معضل ریزگردهای منطقه‌ای کرد. رئیس‌جمهور «هوای پاک» را از حقوق مردم برشمرد و با اشاره به افزایش آلودگی هوا در استان‌های مختلف کشور، گفت: سلامتی مردم موضوعی حیاتی و آلودگی هوا برای مردم غیرقابل تحمل است. رئیسی تصریح کرد: مردم نمی‌توانند هر روز شاهد چنین وضعیتی باشند و انتظار دارند دولت با جدیت موضوع را پیگیری کند. بر همین اساس، رئیس‌جمهور به رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و وزیر امور خارجه مأموریت داد بدون فوت وقت، در ارتباط و سفر به کشورهای همسایه که مبدأ و منشأ آلاینده‌ها هستند، موضوع را به صورت جدی پیگیری و از طریق مذاکره با آنها به‌حل و فصل این معضل بپردازند.
وزیر امورخارجه ایران نیز در همین رابطه از رایزنی و تبادل نظر با وزرای خارجه عراق، سوریه و کویت درخصوص حل معضل ریزگردهای منطقه‌ای خبر می‌دهد. آمار ستاد مقابله با پدیده گرد و غبار نشان می‌دهد سالانه 150 میلیون تن ریزگرد از کشورهای عربستان، اردن، سوریه، عراق، ترکمنستان، ازبکستان، افغانستان، ترکیه، امارات و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس وارد ایران می‌شود. بخشی از این ریزگردها که آسمان ایران، سوریه و عراق را نارنجی کرده، نتیجه سدسازی ترکیه روی دجله و فرات در طرح «گاپ» است. این کشور ساخت ۹۰ سد دیگر را روی ارس، دجله و فرات هم در ابرپروژه «داپ» در دست تکمیل دارد که می‌تواند وضعیت کشورهای پایین‌دست این 3 رودخانه را به مراتب سخت‌تر و خطرناک‌تر کند و مرگ بیشتری را در عراق و سوریه رقم بزند. همین مرزنشناسی مخاطرات محیط‌زیستی باعث شد تا وزیر امورخارجه ایران از اعزام‌ هیات فنی کارشناسی ایران به عراق به دنبال توافق 2 کشور خبر بدهد. 
وزارت امور خارجه ترکیه در ماه‌های گذشته سعی کرد تا از درز اخبار پروژه داپ جلوگیری کند. این کشور پیش از این مورد هجمه‌ فعالان محیط زیست منطقه و جهان برای سدسازی روی دجله و فرات در طرح «گاپ» قرار گرفت. بنابراین، همین تجربه را مبنا قرار داد تا اطلاع درباره ابر پروژه «داپ» درز نکند. کارشناسان ایرانی برای اولین بار افشا کردند که این کشور در حال آغاز یا تکمیل ۹۰ سد روی دجله، فرات و ارس برای طرح‌های وسیع کشاورزی است. این طرح، امنیت غذایی و آبی را در شمال غرب و شرق ایران به خطر می‌اندازد و وضعیت کشورهای پایین‌دست دجله و فرات را به مراتب سخت‌تر می‌کند‌. رودخانه ارس بخش کوچکی از حوضه آناتولی شرقی است و ایران هم در این حوضه است. این پروژه روی میزان آب سطحی و هم مسایل کیفی رودخانه ارس اثر می‌گذارد. ایران در پایین‌دست حوضه ارس قرار دارد و بخش قابل توجهی از آورد این حوضه از ترکیه می‌آید. آب شرب بخشی از شهر‌های ایران و بخش عظیمی از آب کشاورزی در منطقه از جمله دشت مغان از ارس تامین می‌شود. پروژه داپ در این حوضه اثرگذاری خواهد داشت و می‌تواند اثرش روی مسایل آبی ایران پررنگ‌تر از گاپ باشد. از سوی دیگر ترکیه یکی از کشور‌هایی است که در غیاب معاهده‌های بین‌المللی الزام‌آور بی‌محابا سد می‌سازد و پاسخگوی سیاست‌هایش نیست. ایران قبل از تکمیل سد‌های پروژه گاپ، در همایش بین‌المللی گرد و غبار (که در سال ۹۶ در محل سالن اجلاس سران با حضور کشور‌های همسایه برگزار شد) تلاش کرد تا ترکیه را وادار به انجام برخی تعهدات در قبال کشور‌های همسایه کند، اما موفق نشد.
واکنش ترکیه
انتشار بخشی از اطلاعات درباره آثار مخرب محیط زیستی پروژه در دست تکمیل داپ، توسط کارشناسان ایرانی به واکنش وزارت امورخارجه ترکیه منجر شد. وزارت امورخارجه ترکیه در این واکنش، حتی مسئولیت خشک شدن دجله و فرات در پی پروژه «گاپ» را هم نپذیرفت و ریزگردهای‌ عراق و سوریه را ناشی از مشکلاتی در آفریقا و تخریب جنگل‌ها دانست. در این پاسخگویی که به دنبال رسانه‌ای شدن بخشی از پیامدهای مخرب منطقه‌ای ناشی از سیاست آبی ترکیه اتفاق افتاد، وزارت امورخارجه ترکیه به مساله پروژه داپ ورود نکرد‌ اما برای همکاری منطقه‌ای اعلام آمادگی کرد. واکنش مسئولان عراق به این موضوع نیز عجیب بود و از همکاری ترکیه در مسائل آبی_محیط زیستی منطقه دفاع کردند.
ایران بیش از یک دهه است که میزبان گردشگران عراقی برای درمان چشم‌هایی‌ است که بسیاری‌شان براثر ریزگردهای ناشی از سدسازی ترکیه روی دجله و فرات کم‌سو شده‌اند‌. از سوی دیگر بارها اثبات شده است که مخاطرات زیست محیطی منطقه‌ای اگر حل نشود، به خشونت و جنگ‌های داخلی و منطقه‌ای منجر می‌شود. مسئولان عراقی شاید ندانند اما ترکیه خوب می‌داند در حال انجام چه کاری است. از یک سو آب را به روی کشورهای پائین‌دست می‌بندد و از سوی دیگر با دیوارکشی جلوی مهاجرت‌های محیط زیستی کشورهای همسایه به ترکیه را می‌گیرد. چون می‌داند که سدسازی روی دجله، فرات و ارس چه بر سر کشورهای پایین‌دست می‌آورد‌. ترکیه این تجربه را از هجوم آوارگان سوری به ترکیه دارد.
این کشور در پروژه داپ سدسازی روی رودخانه «کورا» را هم در پیش دارد که روی کشورهای حوزه قفقاز تاثیر منفی می‌گذارد. بنابراین لازم است ایران با کشورهای حوزه قفقاز هم وارد گفت‌وگو شود‌.
به نظر می‌رسد که کارشناسان اعزامی به عراق بیش از هر چیزی باید این‌ مساله را برای مسئولان‌ عراقی روشن کنند که ادامه سلطه آبی ترکیه در منطقه به مرگ تعداد بیشتری شهروند عراقی و سوریه‌ای منجر می‌شود‌.
عربستان
صحرای عربستان نقش اول را در ورود ریزگردها به ایران دارد. بعد از این کشور عراق قرار می‌گیرد. آن‌طور که امیر عبداللهیان خبر می‌دهد ایران و عراق به توافق رسیده‌اند تا وزیر امور خارجه عراق این موضوع را با همتای سعودی خود مورد پیگیری قرار دهد تا این کشور نیز در این ابتکار منطقه‌ای برای حل این معضل مشارکت و کمک کند.
همچنین در رایزنی‌های تلفنی وزیر امور خارجه کشورمان با همتایان سوری، عراقی و کویتی، مقرر شد نشست مشترک منطقه‌ای تخصصی در این خصوص برگزار شود. وزیر خارجه کویت قول مساعد داد که موضوع اعزام هیات فنی ایرانی را پیگیری کند. 
اگر ایران بتواند با عربستان وارد توافق شود اما در نهایت ایران و کشورهای همسایه برای حل بحران ریزگردها نیاز به حضور یک نهاد بین‌المللی دارند. توافق‌ها بین دو یا چند کشور بدون حضور بین‌المللی یک نهاد و ایجاد یک صندوق مالی بین‌المللی به سرمنزل مقصود نمی‌رسد.