سگ‌های ولگرد در کمین «عروس بوکان»

مهدی نبی یان 
مدیر پروژه حفاظت مشارکتی از «میش مرغ»
​​​​​​​میش مرغ(عروس بوکان)، سنگین وزن‌ترین پرنده قادر به پرواز بوده و جمعیت آن در جهان بین 60-50 هزار فرد و در ایران نیز کمتر از 20 فرد است. این جمعیت مولد در محدوده شهرستان بوکان و به طور عمده در محدوده پناهگاه دشت «سوتاو و حمامیان» در جنوب آذربایجان غربی زندگی می کنند. اوایل دهه 90، محدوده زیستگاه توسط سازمان حفاظت محیط زیست، به عنوان پناهگاه حیات وحش انتخاب شده و در سال 1396 با تدوین طرح مدیریت حفاظت از میش مرغ ها با کمک دانشگاه اراک، این طرح در دستور کار سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت که تاکنون اقدامات مثبتی از طرف سازمان حفاظت محیط زیست برای مقابله با روند انقراض این پرنده انجام شده است.  در سال 1399 برای اولین بار در تاریخ حفاظت از حیات وحش در کشور ما، یک میلیارد و 800 میلیون تومان به هسته مرکزی زیستگاه تزریق شده و در پی آن نزدیک به 24 هکتار زمین توسط سازمان حفاظت محیط زیست خریداری شد. در ابتدای سال 1399 نیز کانون گردشگران طبیعت ایران با حمایت مالی (دفتر کمک‌های کوچک سازمان ملل متحدSGP) و با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست، اقداماتی را برای محافظت از میش مرغ ها در محدوده زیستگاه انجام داد که این اقدامات تحت عنوان پروژه حفاظت مشارکتی از میش مرغ، به جلب مشارکت جامعه محلی با یاری گرفتن از شوراهای روستا و امامان مساجد پرداخته است. در همین راستا جلساتی با کشاورزان و ذی نفعان برگزار شده و از دانش بومی جامعه محلی برای حفاظت این گونه استفاده شد. با همراهی انجمن محلی «ژینبانان بوکان»، با کشاورزان و کمباین داران در محدوده زیستگاه و در فصل جوجه آوری که همزمان با درو گندم نیز بود، ارتباط برقرار کرده و با جلب حمایت و مشارکت آن ها، محصول 55 قطعه زمین به مساحت 1.5 هکتار برای حفاظت از میش مرغ ها، از سوی کشاورزان اهدا شد. واقعیت این است که میش مرغ‌ها، لابه لای اراضی گندم دیم تخم گذاری می کنند و از بد ماجرا فصل جوجه آوری آن ها همزمان با فصل درو محصول است. با درو گندم، دیگر جایی برای استتار جوجه مرغ ها باقی نمی‌ماند. بنابراین با اجرایی شدن پویش 100 متر برای میش مرغ، گندم بخشی از اراضی کشاورزی به طور داوطلبانه از سوی کشاورزان درو نشد. 
همچنین، 5.5 هکتار از محصول گندم زمین های کشاورزی که به احتمال خیلی زیاد در آن ها جوجه مشاهده شده و یا پرنده بالغ به طور مستمر در رفت و آمد بود، خریداری گردید. همزمان به واسطه ارتباطات مناسب و همتی که در سازمان حفاظت محیط زیست کلید خورد، این سازمان در سال 1400 ، باوجود مشکلات مالی بسیار، با تأمین مبلغ 500 میلیون تومان در محدوده پناهگاه موافقت کرده و محصول حدود 40 هکتار زمین را خریداری کرد؛ اتفاقی کم سابقه در تاریخ حفاظت ایران که در این منطقه اجرایی شد. خوشبختانه در سال 1401 نیز با شروع فصل جوجه آوری این برنامه ادامه پیدا خواهد کرد.
همچنین برای رصد موقعیت آشیانه میش مرغ ها، پیشنهاد بهره‌گیری از پهپادهای مجهز به دوربین‌های حرارتی را دادیم که خوشبختانه این ایده مورد استقبال «حسن اکبری» معاون محیط طبیعی سازمان قرار گرفت. در نتیجه قراردادی با یک شرکت دانش بنیان بسته شد تا سال جدید آشیانه میش مرغ ها به کمک این فناوری شناسایی شده و تا شعاع 100 متری حاشیه آشیانه، محصول گندم خریداری شود. به علاوه سازمان حفاظت محیط زیست، در اواخر پاییز سال گذشته، اراضی خریداری شده را زیر کشت مستقیم گندم برد. این گندم ها درو نشده و بستر زیستگاهی و حمایتی مناسبی را برای میش‌مرغ ها فراهم می کند. 
در حال حاضر بزرگترین معضل، قرار گرفتن مرکز دفن پسماند شهر بوکان در نزدیکی زیستگاه میش مرغ ها است که با وجود پیگیری‌های مستمر و تعیین مکانی جایگزین، از طرف شهرداری اجرایی نشده و اتفاقاً به مرکزی برای تجمع سگ‌های ولگرد تبدیل شده است. از این رو سال گذشته 55 قلاده سگ ولگرد توسط پروژه زنده گیری و به خارج از زیستگاه منتقل شد که این اقدامات برای حل این مشکل کافی نیست. 
 تأسیس مرکز تکثیر و پرورش میش مرغ در بوکان و واردات تعدادی تخم و جوجه از کشورهایی دیگر نیز در دستور کار قرار دارد تا با تزریق خون جدید، جلوی گرداب ژنتیکی گرفته شود. البته ما در کنار تمام این اقدامات، نیاز به مطالعات جدی تر در خصوص میش مرغ ها داریم. یکی از طرح‌ها و ایده‌های جدید نیز انجام مطالعات ژنتیک و همچنین نصب ردیاب بر تعدادی از این پرنده است. خوشبختانه به واسطه اقدامات فرهنگی و اطلاع رسانی مناسب در بوکان نیز، اکثر مردم به میش مرغ ها علاقه‌مند شده و با وجود فرهنگ بالای مردم کردنشین، می توان به بقای این پرنده در حال انقراض امیدوار بود. چنانچه تمامی این اقدامات مستمر باشد، می توانیم نسبت به بقای میش مرغ ها در ایران خوشبین باشیم.*