کرامت؛ عامل برابری انسان‌ها

اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
کرامت به مفهوم شأنی انسانی، همواره مورد اهتمام ادیان آسمانی بوده است. در همین راستا مکتب متعالی اسلام نیز کرامت را ذاتی انسان دانسته و برای آن جایگاه ویژه‌ای قائل است. کرامت به معنای شرافت، بزرگی و والایی انسان، نقطه تلاقی بسیاری از نگره‌های معرفتی است که برخی از ابعاد آن در کلام و سیره امام رضا(ع) وضوح دارد. برجسته‌ترین ویژگی‌ کرامت انسان در سیره امام رضا(ع)؛ صبغه توحیدی، سازگاری با فلسفه خلقت، همسویی با آموزه‌های اخلاقی، اعتدال و میانه‌روی، برخورداری از ضمانت اجرایی و جامع‌نگری آن است.
کرامت به عنوان برجسته‌ترین ویژگی‌ انسان، معطوف به معنای اصلی آن، که بیانگر ارزشمندی و والایی ذاتی آدمی و برتری او نسبت به موجودات دیگر است، می‌باشد. در سیره امام رضا(ع) از زاویه‌ای خاص به این موضوع نگریسته‌ شده و آنچنان مورد توجه قرار دارد که می‌توان فصلی از مطالعات حقوقی را بدان اختصاص داد. تعالی جوهره وجود انسان در پرتو این موهبت رضوی مورد اهتمام بوده ودمیده شدن نفخه الهی در روح آدمی را یادآوراست. موضوعی که ادیبان واندیشمندان را واداشته تا به مضمون کرامت انسانی در سیره آن حضرت(ع) توجه نشان دهند. در بند ششم از اصل دوم قانون اساسی جمهوری اسلامی با الهام از موقعیت و اهمیت این مهم، در سیره بزرگان دین کرامت انسانی انسان در کنارسایر اصول بنیادین مورد توجه و ذکر قرار گرفته است. در این میان گفتار و سیره تابناک امام علی بن موسی الرضا(ع) ـ که به حق ترجمان قرآن کریم است، منبعی غنی و سرشار برای عینیت بخشیدن به کرامت انسانی بوده است.
کرامت درمعنای سماحت و بزرگ منشی، ارجمندى و بلندطبعی و سایر اوصاف ستودنی، دستیابی به نزاهت و پیراستگی از پستی و فرومایگی را در پی داشته و گوهر جان آدمی را از هر پستی به دور می‌دارد.
کلام وحی در آیه 70سوره مبارکه اسراء می‌فرماید: «وَلَقَدْ کرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّیبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى کثِیرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلاً/ ما آدمیزادگان را گرامى داشتیم و آنها را در خشکى و دریا (بر مرکب‌هاى راهوار) حمل کردیم و از انواع روزی هاى پاکیزه به آنان روزى دادیم و آنان را بر بسیارى از موجوداتى که خلق کرده‌‏ایم، برترى بخشیدیم.»
 براساس این آیه کریمه که نگاه قرآن به انسان را می‌نمایاند و در آن سخن از آفرینش انسان و امتیاز او بر دیگر موجودات است، آشکارا بیان می‌شود که کرامت، موهبتی الهی برای انسان بوده و او را از دیگر موجودات متمایزمی سازد و مایه برتری او نسبت به دیگران است.
با دقت در سیره امام رضا(ع) روشن می‌شود که ریشه و بنیان کرامت انسان، مبتنی بر اعتقاد ژرف به توحید و ایمان به خداوند متعال و برابری ذاتی انسان‌ها است. همچنین درنگ در متون سیره بیانگر آن است که آدمی کرامت را از جانب آفریدگار خود دریافت نموده و به این دلیل شرافت ذاتی داشته و با سایر ابناء بشر برابر است و تنها مایه برتری میان انسان‌ها و عامل برتری معنوی، تقوا و پایبندی به لوازم آن است. بنابراین هیچ انسانی از آن نظر که انسان است، بر شخص دیگر ترجیح ندارد و برتر از او نیست و سرانجام اینکه تقوا، تنها ملاک برتری یک فرد نسبت به دیگری است: «... إِنَّ أکرَمَکمْ عِندَ‌الله أتْقَاکمْ إِنَّ‌الله عَلِیمٌ خَبِیرٌ:... گرامى‌‏ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست؛ خداوند دانا و آگاه است» (الحجرات/13).
این چهارچوب اعتقادی تفاوت‌های ظاهری مانند تفاوت در نژاد، جغرافیا، زبان و موارد مشابه را نفی نموده است و آحاد جامعه انسانی را به هم پیوند می‌دهد.
در سیره امام رضا(ع) از قول اباصلت نقل است که: «.... با امام رضا(ع) در سفر به خراسان همراه بودم. روزی سفره‌ای طلبید و تمام خدمتکاران و غلامان را نزدش فراخواند. گفتم: فدایتان شوم، کاش برای اینان سفره‌ای جداگانه می‌انداختید! فرمود: دست بردار! خدای همه ما یکی است، پدر و مادر همه یکی است و پاداش نیز به اعمال است.» (کلینی، ج 8: 230)