سلام حصیر به تابستان

مریم طالشی
گزارش‌نویس
گلدان‌های حصیری یک دیوار مغازه را کامل پوشانده‌اند. از پایین تا بالا منظم روی هم قرار گرفته و تصویری زیبا و دلنشین را پیش چشم بیننده قرار داده‌اند. برای زن جوانی که توجهش به گلدان‌های بافته شده از حصیر جلب شده عجیب است که چطور از اینها به جای گلدان استفاده می‌کنند چون خاک از گوشه و کنارش بیرون می‌ریزد. به هرحال خاصیت حصیر همین است و بافت چندان فشرده‌ای ندارد. فروشنده توضیح می‌دهد که گلدان‌های پلاستیکی را مستقیم داخل این حصیرها می‌گذارند و گیاه که از آن بیرون می‌زند نمای قشنگی پیدا می‌کند. ایده خوبی به نظر می‌رسد و کارکرد تازه و خلاقانه‌ای به بافته‌های حصیری که به گفته فروشنده کار دست زنان دزفول است، می‌دهد. زن جوان خوشش می‌آید و دو گلدان حصیری در دو اندازه مختلف انتخاب می‌کند و راضی از مغازه بیرون می‌رود.
«این روزها مردم علاقه زیادی به این مدل گلدان‌ها نشان می‌دهند. هم سبک است و هم زیبا و در دکور خانه یا جاهای دیگر استفاده خوبی می‌شود از آن کرد، خصوصاً الان که دکوراسیون سنتی و ایرانی طرفدار پیدا کرده است و مردم به آن علاقه دارند.»
فروشنده این را می‌گوید و ادامه می‌دهد: «از کافه‌ها و رستوران‌ها هم زیاد مشتری داریم و اصلاً خیلی از مردم این مدل اجناس را توی کافه‌ها می‌بینند و خوششان می‌آید. دکوراسیون خیلی کافه‌ها هم الان طوری است که فضای دنجی را ایجاد کرده‌اند که برای مردم خوشایند است. آنها دلشان می‌خواهد المان‌های مشابه را در خانه داشته باشند و از آن لذت ببرند. نکته مهم این است که تهیه این المان‌ها معمولاً خیلی سخت نیست چون در دسترس و نسبتاً با قیمت مناسب است. یک گلدان حصیری در اندازه بزرگ نهایتاً 100 هزار تومان قیمت دارد و این به نسبت اجناس مشابه خارجی قیمت مناسبی است. ما نمونه‌های خارجی حصیربافی هم داریم که به اصطلاح کارخانه‌ای است و بیشترشان مال یک برند معروف است که خیلی‌ها آن را می‌شناسند اما قیمتش بالاست و برای عموم به صرفه نیست. حصیر ایرانی که کار هنرمندان نقاط مختلف کشور است اما هم متنوع است و هم با قیمت مناسب.»
بافته‌های حصیری در انواع مختلف بین مردم طرفدار پیدا کرده و همان‌طور که فروشنده گلفروشی می‌گوید مشتری زیاد دارد، مورد استفاده‌اش هم فقط تزئینی نیست.
«من تمام ظرف‌های میوه‌ام سبد حصیری است.» زن میانسال این را می‌گوید و به سبدهای چیده روی هم در محل فروش صنایع دستی واقع در یک کتابسرا اشاره می‌کند. در این فروشگاه علاوه‌بر گلدان‌های حصیری که البته استفاده‌های دیگری هم دارند، انواع محصولات حصیری به فروش می‌رسد، از جمله همان سبدهایی که زن علاقه زیادی به آنها دارد؛ سبدهایی که کار دست زنان دهلرانی است و به گفته او مقاوم و بادوام است.
«قبلاً توی هر خانه‌ای می‌رفتید، همه داخل ظرف‌های بلوری پذیرایی می‌کردند. کریستال هم بود که خب به هرحال قیمتی است و آدم همیشه از آن استفاده نمی‌کند و بیشتر کارکرد دکوری دارد، البته جوان‌های حالا بوفه و دکوری دوست ندارند و این بیشتر مال قدیم است. به هرحال ظروف پذیرایی اکثرشان همین بودند. عیب ظرف‌های بلوری این است که خیلی سنگین هستند و شما چند تا میوه هم داخلشان بگذارید جابه‌جا کردنشان سخت می‌شود. این سبدهای حصیری اما سبک و راحت هستند و من خودم چند سال است فقط از اینها استفاده می‌کنم چون دست‌درد هم دارم و برای همین به کل ظرف‌های سنگین بلور را کنار گذاشته‌ام. ظرف میوه و سبزی خوردن‌ام از همین حصیری‌هاست. اتفاقاً خیلی حس و حال خوبی هم دارد و آدم را یاد قدیم می‌اندازد.»
قبل ترها که خانه‌ها هنوز ایوان‌های فراخ داشتند و تراس‌های کوچک به اندازه رفع نیاز خشک کردن لباس‌ها، جای آنها را نگرفته بود، تابستان که می‌رسید پرده‌های حصیری عضو جدایی‌ناپذیر آن ایوان‌های باصفا می‌شدند تا صاحبخانه را از گزند آفتاب و گرما حفظ کنند. بادبزن‌های حصیری هم بود که اگر آن را کمی آب می‌زدید، آن وقت خنکایش چند برابر می‌شد. حالا اما به زحمت می‌شود خانه‌هایی با چنین شکل و شمایلی پیدا کرد مگر اینکه عامدانه دکوراسیون نوستالژیک پیدا کرده باشند.
عاطفه که در رشته معماری داخلی تحصیل کرده است، خانه‌اش را با پرده‌های حصیری تزئین کرده و از دیگر بافته‌های حصیری هم در جای جای آپارتمانش استفاده است. او علاقه زیادی به این بافته‌ها دارد و به نظرش سبکی و راحتی ویژگی اصلی دکوراسیون حصیری است؛ دکوراسیونی برای روزهای گرم تابستان بسیار مناسب است.
او می‌گوید: «حصیر در دکوراسیون داخلی کاربردهای زیادی دارد و حس صمیمیت و راحتی را زیاد می‌کند. این سبک دکوراسیون بسیار مناسب تابستان است و شما اگر فضای هتل‌های ساحلی را ببینید، مشاهده می‌کنید که حتی در ساخت مبلمان هم از حصیر استفاده شده است چون طبیعی و ارگانیک است و حس آرامش ایجاد می‌کند. در فضای خانه هم بافته‌های حصیری می‌توانند نقش مهمی در دکوراسیون داشته باشند و علاوه‌بر آن کاربردی هم باشند. سبدهای مختلف حصیری را می‌توان به‌عنوان محفظه‌هایی برای قرار دادن لباس و کیف و کفش و دیگر وسایل به کار برد و از آن به‌عنوان دکور هم استفاده کرد. همچنین با انواع سبدها و بشقاب‌های حصیری می‌توان روی دیوارها نمایی زیبا ایجاد کرد و نیز از آنها به‌عنوان لوستر استفاده کرد.
احتمالاً در شمال کشور لوسترهای حصیری را دیده‌اید که در فروشگاه‌های صنایع دستی به فروش می‌رسند. آشپزخانه هم فضای مناسبی برای استفاده از انواع وسایل حصیری است؛ از سبد و بانکه‌های کوچک و بزرگ گرفته تا سفره و رومیزی و همان‌طور که گفتم همه‌شان بسیار کاربردی هستند. الان خیلی خانم‌ها برای نگهداری برنج و حبوبات از بانکه‌های حصیری استفاده می‌کنند و اتفاقاً خیلی هم این مواد غذایی را خوب نگه می‌دارد و به خاطر جریان هوا داخل آن از شته گذاشتن برنج و حبوبات هم جلوگیری می‌شود. سفره‌های حصیری علاوه‌بر زیبایی، مانع استفاده از سفره‌های پلاستیکی یک بار مصرف هم می‌شود. به لحاظ زیبایی هم که اصلاً قابل مقایسه نیستند. سفره‌های حصیری با توجه به بافت خاص خود براحتی تمیز می‌شوند و حال و هوای دلنشینی به جمع‌های خانوادگی می‌بخشند. از دیگر کاربردهای حصیر که شاید به نظر شما کمی عجیب باشد، استفاده از آن به‌عنوان فرش است که در قدیم الایام خیلی رواج داشته است. فرش‌های حصیری می‌توانند به کف خانه بافت اضافه کنند و فضا را از حالت تخت و یکنواخت درآورند. این مصرف البته برای اتاق خواب یا فضاهای ورودی مناسب‌تر است. همچنین به‌عنوان پادری برای سرویس‌های بهداشتی هم می‌توان آن را به کار برد چون رطوبت را بخوبی جذب می‌کند و مثل پادری‌های معمول هم کثیفی را به خود نمی‌گیرد و ظاهر بهتری دارد. از حصیر به‌عنوان کاغذ دیواری هم می‌شود در دکوراسیون استفاده کرد که اتفاقاً کار راحتی است و تنها با نصب یک تکه حصیر به دیوار مورد نظر انجام می‌شود.»
سارا عامری کارشناس صنایع دستی هم درباره سابقه استفاده از حصیر در ایران این‌طور می‌گوید: «استفاده از حصیر تنها به ایران مختص نمی‌شود و برخی کشورها نظیر ژاپن و مکزیک هم تاریخچه‌ای طولانی در مصرف حصیر دارند. گرچه ممکن است اینگونه به نظر برسد که در قدیم استفاده از حصیر تنها به زیرانداز محدود می‌شده اما باید گفت مطالعه پیشینه‌ تاریخی این بافته‌ها نشان می‌دهد که ایرانیان در قدیم به ساخت ظروف حصیری هم می‌پرداخته‌اند که بسته که مناطق مختلف، متفاوت بوده است. درحال حاضر هم بافته‌های حصیری مناطق مختلف شبیه هم نیستند و در مواد اولیه و بافت تفاوت‌هایی در آنها مشاهده می‌شود. این تفاوت در واقع به تفاوت‌های اقلیمی مناطق مربوط می‌شود و سبب ایجاد تولیدات مختلف شده است. 
اما با وجود تفاوت‌هایی که در بافته‌های حصیری مناطق مختلف ایران دیده می‌شود، همگی یک وجه اشتراک دارند و آن تار و پودی است که در بافت تمام محصولات حصیری وجود دارد. نکته جالب توجه این است که حصیر معمولاً با ابزاری ساده بافته می‌شود و یادگیری بافت آن چندان دشوار نیست و افراد در تمامی سنین می‌توانند به چنین کاری اشتغال داشته باشند. در روستاهای مختلف کشور برخی مردم به حصیربافی اشتغال دارند و می‌توانند از آن به‌عنوان منبع درآمد استفاده کنند. این کار البته نیاز به بازاریابی و ارائه مناسب محصولات در تهران و دیگر شهرها دارد و از آنجا که محبوبیت استفاده از بافته‌های حصیری درحال حاضر بالا رفته، می‌توان امید داشت که حصیربافی بتواند پایه مناسبی برای اشتغالزایی در مناطق روستایی باشد. الان مردم در نمایشگاه‌های مختلف صنایع دستی استقبال خوبی از غرفه‌های حصیربافی می‌کنند پس اگر نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های دائمی حصیر در شهرهای مختلف وجود داشته باشد، کمک زیادی به پرورش هنر دست روستاییان می‌کند.»