ضرورت توسعه علوم پایه توسط دولت

اکرم رضایی ثانی
خبرنگار

طبق گزارشی که چندی پیش مرکز پژوهش‌های مجلس ارائه داد؛ با وجود تأکید قوانین و اسناد بالادستی بر حوزه علوم ‌پایه، رشد تعداد دانشجویان علوم ‌پایه متناسب با هدفگذاری صورت گرفته در قانون برنامه ششم توسعه نبوده است و از آن فاصله بسیاری دارد. به طور کلی عملکرد برنامه درخصوص تعداد دانشجویان کارشناسی حدود ۵۰ درصد و در مورد دانشجویان تحصیلات تکمیلی نزدیک به ۶۰ درصد با هدفگذاری قانون برنامه ششم فاصله دارد. این نشان می‌دهد تعداد متقاضیان رشته‌های علوم پایه و تحصیلات تکمیلی کاهش یافته و این کاهش در رشته‌های علوم پایه محسوس‌تر است. دانشگاه شهید بهشتی به عنوان یکی از دانشگاه‌های تراز اول کشور در تربیت دانشجویان علوم پایه و دانشجویان تحصیلات تکمیلی که رئیس آن سعدالله نصیری قیداری در سال گذشته دبیر شورای سیاستگذاری سال بزرگداشت علوم پایه بوده در گفت‌وگو با «ایران» درباره اهمیت دروس علوم پایه و کاهش متقاضی در آن بیان کرد: این مسأله مختص ایران نیست و شاهد کاهش تقاضا در رشته‌های علوم پایه در کل دنیا هستیم. دولت‌ها باید به علوم پایه توجه کنند، علوم پایه واقعاً لازم است ولی متأسفانه دیده نمی‌شود. علوم پایه مانند فونداسیون یک ساختمان است که دیده نمی‌شود اما اگر آن نباشد امکان ساخت یک سازه و ساختمان وجود ندارد.
وی در ادامه با اشاره به ضرورت توجه دولت‌ها به توسعه علوم پایه توضیح می‌دهد: آنهایی که آینده‌نگر هستند و دید عمیق دارند به پایه‌ها توجه می‌کنند، بنابراین دولت‌ها باید به این مسأله توجه کنند و چون این نگاه عمدتاً در دولت‌ها نیست چنین مشکلاتی هم به وجود می‌آید. مثلاً آقای بایدن رئیس جمهور امریکا تازه متوجه شده که اگر دولت چین در حال جلو افتادن از امریکا است به خاطر توجه به علوم پایه است. از آنجا که علوم پایه محصول قابل لمس ندارد و ایده‌ها بلافاصله به تجاری‌سازی تبدیل نمی‌شود و به بازارها نمی‌آید، مورد بی‌توجهی قرار گرفته است بنابراین ضرورت دارد که دولت‌ها به آن توجه کنند. به همین خاطر یونسکو امسال را سال «جهانی علوم پایه» اعلام کرده تا دولت‌ها به آن توجه کنند.
رئیس دانشگاه شهید بهشتی با تأکید بر اشتغال در رشته‌های علوم پایه بیان کرد: باید به بحث اشتغال علوم پایه هم توجه شود؛ اگر جذب در آموزش و پرورش و برخی دستگاه‌های کشور به صورت نظام مند صورت بگیرد اشتغال علوم پایه هم صورت خواهد گرفت. نصیری قیداری درباره کاهش آمار تحصیلات تکمیلی خاطرنشان کرد: در هیچ جای دنیا تحصیلات تکمیلی به عنوان یک اقدام منفی قلمداد نمی‌شود بلکه همواره از تحصیلات تکمیلی استقبال شده است و هیچ کسی دیدگاه منفی به آن ندارد.
وی در ادامه با انتقاد از مدیریت نادرست در زمینه تحصیلات تکمیلی توضیح داد: تحصیلات تکمیلی مورد استقبال است اما زمانی که در این اقدامات مدیریت درستی را شاهد نیستیم، مجوز رشته‌ها و مقاطع را به درستی صادر نمی‌کنند و کیفیت‌های آموزشی اندک است؛ ناگهان مسأله تبدیل به آسیب می‌شود. سپس در ادامه می‌بینیم که یک دفعه به جای اینکه سه هزار دانشجوی دکتری تربیت شود، ۱۵ هزار دکتری تربیت شده که بخش عمده‌ای از اینها توسط دانشگاه‌هایی صورت گرفته که کیفیت لازم، آزمایشگاه‌های مناسب و اعضای هیأت علمی توانمند ندارند؛ از این رو نیروهای با کیفیتی از آن فارغ‌التحصیل نمی‌شوند.
رئیس دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: ناگفته نماند یکی از اقدامات بسیار شکوهمند بعد از انقلاب راه افتادن مقاطع دکتری در ایران بود. همت عظیم، جرأت و جسارت بزرگی به خرج داده شد تا دانشگاه های بزرگ کشور مانند دانشگاه تهران، شریف و سایر دانشگاه‌های دیگر در سراسر کشور تحصیلات تکمیلی را توسعه دهند.
وی با اشاره به پذیرش دانشجو بیش از آنچه نیاز جامعه است، توضیح داد: بعضاً می‌بینیم که مثلاً یک رشته تعریف شده که فقط مجوز تربیت ۵۰۰ دانشجو دارد ولی ناگهان برای آن ۲۰ هزار فارغ‌التحصیل بیرون داده می‌شود. طبیعتاً کشور توان جذب همه این افراد را ندارد و وقتی آنها دکتری می‌گیرند، بیکار می مانند. پس به جای اینکه یک نقطه قوت باشد تبدیل به نقطه ضعف می‌شود.
نصیری قیداری گفت: در واقع یک فرد وقت می‌گذارد، هزینه می‌کند، دکتری می‌گیرد و بعد می‌بیند که بیکار است. سپس مردم و جامعه این ذهنیت را پیدا می‌کنند که تحصیلات تکمیلی بد است. مثلاً سال گذشته در یک دانشگاه ۱۵ هزار دانشجوی دکتری فارغ‌التحصیل شدند ولی فقط حدود ۲۰۰ نفر آنها جذب کار شد. قطعاً اشکال کار در همین قسمت است وگرنه اگر تحصیلات تکمیلی درست مدیریت شود بسیار هم خوب است.
وی در پاسخ به این سؤال که مجوزها برای تعریف یک رشته چطور ارائه می‌شود و آیا رانتی برای ارائه مجوز در یک رشته خاص که چندان مورد نیاز جامعه نیست وجود دارد و آیا واقعاً نیازسنجی در جامعه صورت می‌گیرد تا بعد از تحصیل ناگهان شاهد فارغ‌التحصیلی ۱۵ هزار نفر در یک رشته و یک مقطع خاص نباشیم، گفت: اگر بر اساس نیاز برنامه‌ریزی صورت بگیرد خیلی از مشکلات حل خواهد شد. ما حتی اکنون به رشته‌هایی نیاز داریم که در آن تعریف و تأکید شده فقط دو دانشگاه در کشور حق ارائه آن رشته را ندارند. آن دو دانشگاه‌ هم باید طی پنج دوره دانشجو بپذیرند. پس  ارائه مجوزها به این شیوه برنامه‌ریزی بهتری است.
رئیس دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: فرض کنید مثلاً وزارت نیرو در رشته «حقوق عام» می‌خواهد نیروی فوق لیسانس و دکتری داشته باشد تا بتواند از حقوق عام در مرزهای بین‌المللی ما دفاع کند به هر حال این نیروها لازم است، اما به محض اینکه رشته تعریف می‌شود تعداد زیادی از افراد برای تحصیل در آن اقدام می‌کنند. مثلاً وزارت نیرو به ۴۰۰ نفر بیشتر در این رشته نیاز ندارد اگر دو دانشگاه‌ متولی آن شوند و تا چند سال دانشجو بگیرند و بعد متوقف شوند این راه درستی است اما متأسفانه نظارت لازم برای این مسأله وجود ندارد.
نصیری قیداری در پاسخ به این سؤال که بعد از حضوری شدن دانشگاه‌ها آیا ترمیمی برای واحدها و آموزش‌هایی که در دوران کرونا به صورت مجازی ارائه شد، صورت گرفت، گفت: آموزش مجازی خیلی مورد انتقاد نیست زیرا کار بسیار درستی بود و تا حدی هم خوب و درست انجام شد. شاید کمتر از ۵ درصد در این زمینه افت داشته باشیم ولی اینکه بخواهیم برای این همه درس که در فضای مجازی ارائه شده، برنامه ترمیمی و جبرانی بگذاریم امکان‌پذیر نیست و همچنین سنوات دانشجو چنین اجازه‌ای به دانشگاه نمی‌دهد.
رئیس دانشگاه شهید بهشتی در پایان اظهار داشت: دانشجو یک سنوات محدودی دارد و برای اندکی از درس‌ها می‌توان برنامه جبرانی داشت؛ آن هم نه اینکه مشکلی داشته باشند، مثلاً برای اینکه اگر دانشجویی در یک درس حضوری نمره ۱۷ کسب می‌کرد حالا در فضای مجازی آن را با نمره ۱۵ پاس کرده است. دانشگاه شهید بهشتی در خیلی از دروس در فضای مجازی اصلاً مشکل نداشته است.