زبان انگلیسی در قطر؛ تهدید یا فرصت؟

مصطفی وثوق‌کیا
روزنامه نگار

​​​​​​​هر ملتی برای بقای خود همواره چند مؤلفه را به صورت مستمر مدنظر دارد. زبان ملی یکی از عناصر هویت‌ساز است که همواره دولت‌ها برای ایجاد همبستگی بین ملت‌ها استفاده می‌کنند. این مسأله یکی از عوامل مؤثر در قدرت‌درون‌زا است و در لایه‌های پایین‌تر در همبستگی ملی مؤثر است. نمونه‌های فراوانی از مسأله زبان در هویت ملی و قدرت کشورها قابل ذکر است که یکی از دم‌دست‌ترین آنها فراگیر شدن زبان انگلیسی در کشورهای مختلف است. تقریباً امروز زبان انگلیسی زبان بین‌المللی است و در هر اجلاس و همایش و کنفرانسی این زبان در اولویت است. حالا شما تصور کن جام‌جهانی یکی از بزرگترین آوردگاه‌های جهان هم از شمول این مسأله خارج نیست. این را اضافه کنید به اینکه قطر به عنوان میزبان جام هم درگیر این مسأله بوده است. برخی کشورهای میزبان جام در دوره‌های قبلی مثل روسیه سعی کردند راهنما با زبان انگلیسی مستقر کنند تا گردشگران دچار مسأله نشوند و بتوانند خدمات خوبی به طرف مقابل ارائه دهند اما این مسأله اصلاً در قطر اشکالی ایجاد نکرده است. شاید بپرسید مگر قطر کشوری عرب‌زبان در خلیج فارس نیست و چگونه می‌شود زبان انگلیسی در این کشور مسأله خاصی درست نکرده باشد. جوابش در خود کشور قطر است. قطر کشوری است با سه میلیون نفر جمعیت. از این سه ملیون نفر حدود ده درصد جمعیت آن هویت قطری اصیل دارند و مابقی جمعیت آن تکنیسین‌ها و مهاجرانی هستند که در این کشور کار می‌کنند. از اروپا و آسیا و آفریقا در کشور قطر حضور دارند و هر یک شغل و فعالیتی را دنبال می‌کنند. طی سال‌های گذشته قطر سعی نکرده است زبان عربی را بین این مهاجران که نود درصد جمعیتش را تشکیل می‌دهد جا بیندازد بلکه رویه معکوس پیش گرفته است و در این سال‌ها زبان انگلیسی تقریباً زبان اول این کشور شده است. شما اگر در مترو و مغازه و پاساژها و کافه و رستوران و تاکسی بروید تقریباً کسی عربی صحبت نمی‌کند و همه با  زبان انگلیسی از شما پذیرایی یا استقبال می‌کنند. این عمومیت به‌قدری است که بومی‌های قطر نیز برای ارتباط‌ گیری با جمعیت اکثریت کشورشان مجبور هستند با زبان انگلیسی صحبت کنند و امورات خود را بگذرانند. البته این مسأله در درجه اول حسن‌هایی دارد ازجمله اینکه یادگیری یک زبان بین‌المللی از دوران کودکی در دستور کار قرار می‌گیرد چرا که فرد مجبور است برای ارتباط با بخش اعظم جامعه مهاجر کشور به زبان آنها صحبت کند. همچنین گردشگران در این کشور دیگر مشکل راهنما و ارتباط‌ گیری نخواهند داشت چرا که تقریباً اکثر مردم کشور با زبان رسمی بین‌المللی مکالمه و صحبت می‌کنند. امروز در دنیای جدید مرزها کمرنگ شده و همه مجبور هستند با یک زبان واحد ارتباط برقرار کنند اما این مدل تقدیم دودستی زبان رسمی یک کشور شاید در آینده تهدیدهای فرهنگی و غیرفرهنگی را نیز برای یک کشور ایجاد کند. زبان فارسی برای قرن‌ها در هند زبان اول بود ولی استعمار انگلیس در صد سال این زبان را با زبان انگلیسی جایگزین کرد. این مسأله اگر چه درباره قطر موضوعیت ندارد اما به هر روی تمایل وافر قطر برای حضور در جمع کشورهای توسعه‌یافته و قدرتمند جهان باعث شده است این مسأله را در خود حل کند و انگلیسی را زبان اول کشورش کند. شاید اگر جمعیت مهاجران در قطر کمتر بود این مسأله تا حدودی حل شده بود که وقتی جمعیت بومی یک کشور ده درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌دهد این امر مخاطراتی را در دهه‌های آینده ایجاد خواهد کرد و اولین مسأله آن که جلوه‌ای آشکار خواهد شد همان تضعیف هویت ملی و بومی یک کشور است که وقتی تضعیف شد سایر مؤلفه‌های فرهنگی را نیز تحت تأثیر خود قرار می‌‌دهد.