مخالفت با ازدواج فامیلی

بیتا  میرعظیمی
خبرنگار

«پارک ملی دریاچه ارومیه» چندی است میزبان 6 رأس گوزن زرد ایرانی است. طبق گفته رئیس اداره نظارت بر امور حیات‌وحش آذربایجان‌غربی به «ایران»، این گوزن‌ها شامل 4 رأس نر و ۲ رأس ماده است که با هدف احیا، تکثیر، بهره‌برداری حداکثری از تنوع ژنتیکی و همچنین مقابله با بیماری‌ها واختلالات احتمالی ژنتیکی ناشی از ازدواج‌های درون‌خانوادگی، از دشت ناز ساری زنده‌گیری شده و به 2 عضو قدیمی سایت تکثیر در مجموعه پارک ملی واقع در آذربایجان‌غربی افزوده شده است. حال با ورود این میهمانان باارزش و در معرض خطر انقراض، تعداد گوزن‌های زرد ایرانی در سایت تکثیر به 8 رأس رسیده است.
امید یوسفی، رئیس اداره نظارت بر امور حیات‌وحش آذربایجان‌غربی در این خصوص به «ایران» می‌گوید: «جزیره اشک با 2 هزار و 300 هکتار، در پارک ملی دریاچه ارومیه واقع شده و از سال 1356 به عنوان یکی از سایت‌های احیا و تکثیر گوزن زرد ایرانی معرفی شده است.» در حقیقت با افزایش و تکثیر خارج از ظرفیت این گونه در معرض خطر انقراض واقع در دشت ناز ساری، کارشناسان وقت سازمان محیط‌زیست تصمیم گرفتند زیستگاه‌های جدید و قابل اعتمادی را برای گوزن‌های زرد ایرانی معرفی کرده و بخشی از این گونه‌ها را به زیستگاه‌های جدید منتقل کنند. در همین راستا جزیره اشک به دلیل شباهت زیستگاهی به جنگل‌های زاگرس معرفی شده است و برای اولین‌بار 3 گوزن زرد ایرانی به این جزیره منتقل شد. این روند تا سال 1367 ادامه پیدا کرده است و از آن پس هر سال 3-2 گوزن زرد ایرانی به این زیستگاه معرفی شد. البته پیش‌تر این نگرانی وجود داشت که شرایط اقلیمی برای زیست و تکثیر گوزن‌های زرد در این زیستگاه مناسب نباشد اما خوشبختانه این گونه به راحتی با شرایط موجود سازگاری پیدا کرده است و در نهایت در دهه 80 و با افزایش جمعیت زیاد گوزن‌های زرد ایرانی، تعدادی از این گونه ارزشمند در جزیره اشک زنده‌گیری و به دیگر زیستگاه‌های کشور منتقل شد.
حفاظت از گوزن زرد ایرانی
سازمان حفاظت محیط‌زیست اوایل دهه ۹۰ با حضور کارشناسان، صــــــاحـــبنــظـــران، متــخــصـصــــان محیط‌زیست و تعدادی از کارشناسان بین‌المللی از جمله آفریقای‌جنوبی، برنامه‌ «عمل ملی حفاظت از گوزن زرد ایرانی» را جهت حفظ نسل این گونه در خطر انقراض تدوین کرده است و به زیستگاه‌های طبیعی گوزن زرد ابلاغ کرد. به گفته یوسفی، یکی از بندهای مهم این برنامه مربوط به جابه‌جایی جمعیت یک زیستگاه به سایر مناطق با هدف کاهش احتمالی بیماری و اختلالات ژنتیکی در جمعیت گوزن‌های زرد ایرانی است، چون بیم آن وجود دارد که با افزایش جمعیت گوزن‌ها در یک زیستگاه و در مدت زمان طولانی، ازدواج‌های درون‌خانوادگی به حدی افزایش پیدا کند که در آینده‌ای نه‌چندان دور اختلالات و بیماری‌های ژنتیکی در جمعیت این گونه شیوع پیدا کند.
ازدواج درون‌خانوادگی!
به گفته امید یوسفی، پاسگاه محیطبانی نزدیک حاشیه پارک ملی دریاچه ارومیه با 25 هکتار وجود دارد که زیستگاه خوبی برای گوزن‌های زرد تلقی می شود. در حال حاضر 6 هکتار از این سایت با همکاری بخش خصوصی فنس‌کشی شده و برای تکثیر گوزن زرد ایرانی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. شرایط این زیستگاه استاندارد بوده و ذخیره‌گاهی ژنتیک برای احیا و تکثیر گوزن‌های زرد ایرانی تلقی می‌شود. به همین دلیل 6 گوزن زرد ایرانی از دشت ناز ساری زنده‌گیری شده و به 2 رأس گوزنی که پیش‌تر به این زیستگاه منتقل شده بود، افزوده شده است. حال تعداد گوزن‌های زرد این سایت تکثیر به 8 رأس رسیده است. البته باید تأکید کرد بیم ایجاد اختلالات ژنتیکی ناشی از افزایش ازدواج درون‌خانوادگی در انتقال گونه‌های در معرض خطر انقراض به سایت تکثیر، نقش مهمی داشت. هم اکنون قرار است تبادلات این گونه میان استان‌های ایلام و خوزستان نیز انجام شود.
تخریب زیستگاه
یوسفی گوزن زرد ایرانی را جزو گونه‌های در معرض خطر انقراض معرفی کرده و می‌گوید: «پیش‌تر این گونه پراکنش بسیار خوبی در برخی از نقاط دنیا داشت، به گونه‌ای که زیستگاه این گونه از خوزستان گرفته تا دامنه‌های زاگرس، عراق، ترکیه، سوریه و فلسطین‌اشغالی ادامه داشت اما بعدها با تخریب زیستگاه به‌عنوان مهم‌ترین عامل تهدید گوزن زرد ایرانی، نسل این گونه در تمامی نقاط دنیا کاهش پیدا کرده و جمعیت اندکی در کرخه و دز خوزستان باقی ماند. با اقدامات سازمان محیط‌زیست وقت در دهه‌های 40 و 50 و ورود برخی از کارشناسان بین‌المللی و انتقال تعدادی از این گونه، بخشی از این گوزن‌های زرد به باغ وحش اُپِل آلمان منتقل شدند. در سال 49 این گونه تکثیر پیدا کرده و به دشت ناز ساری منتقل شد. به دلیل شرایط اقلیمی و پوشش گیاهی مناسب درچند مرحله، تعدادی از گوزن‌های زرد ایرانی به جزیره اشک منتقل شده و جمعیت این گونه افزایش پیدا کرد،  به گونه‌ای که  در اواخر دهه هشتاد ۳۲۰ رأس گوزن در این جزیره سرشماری شد. با توجه به ظرفیت محدود جزیره، تعدادی از این گونه زنده‌گیری و به سایر زیستگاه‌های مستعد کشور از جمله استان آذربایجان‌غربی، کردستان، فارس، خوزستان و ایلام منتقل شد. مطابق آخرین سرشماری انجام شده در سال 99، 30 رأس گوزن زرد ایرانی در جزیره اشک سرشماری شده است.»
احیا و تکثیر
رئیس اداره نظارت بر امور حیــــات‌وحـــش آذربـــــایجـــان‌غربی می‌افزاید: ناگفته نماند در سال 1357 و مطابق توافق دولت وقت ایران ورژیم اشغالگر، بخشی از جمعیت گوزن زرد ایرانی به یکی از زیستگاه‌های این رژیم منتقل شد. همچنین در دهه پنجاه اقداماتی برای حفظ و احیای گونه گوزن زرد ایرانی با همکاری کشور آلمان صورت گرفت و در نتیجه تعدادی از این گونه‌ها زنده‌گیری و به کشور آلمان منتقل شد. طبق توافق انجام شده، هیچ هزینه‌ای از ایران اخذ نشده و در مقابل 50 درصد گونه تکثیر شده به ایران منتقل شده است. چنانچه این تبادلات در آن مقطع تاریخی توسط سازمان محیط‌زیست وقت انجام نشده بود، ما امروز شاهد نابودی و انقراض جمعیت گوزن زرد ایرانی بودیم. همانند آنچه بعدها بر سر ببر مازندران آمد!