عماد هلالات / شورای آتلانتیک تحت حمایت ناتو طرحی را برای اوکراین پیشنهاد کرده است با عنوان؛ تشکیل اسرائیل بزرگ در اوکراین. این مقاله توسط سفیر سابق دولت اوباما در تل آویو، که اکنون مشاور فناوری جاسوسی اسرائیل است، نوشته شده است.
تنها 40 روز پس از آغاز عملیات نظامی روسیه در داخل اوکراین، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین به خبرنگاران گفت که کشورش در آینده مانند یک اسرائیل بزرگ خواهد بود. روز بعد، یکی از مروجان ارشد اسرائیل در حزب دموکرات، مقاله‌ای را در اندیشکده رسمی ناتو (شورای آتلانتیک) منتشر کرد که در آن بررسی می‌کرد چگونه می‌توان اسرائیل بزرگتری در اوکراین تشکیل داد.
زلنسکی در 5 آوریل در حالی که با خبرنگاران صحبت می‌کرد، پیش‌بینی خود را انجام داد و این ایده را رد کرد که کی‌یف در درگیری‌های آینده بین ناتو، اتحادیه اروپا و روسیه بی‌طرف بماند. به گفته زلنسکی، کشورش هرگز مانند سوئیس نخواهد بود.
رئیس‌جمهور اوکراین در ۵ آوریل به خبرنگاران گفت: ما نمی‌توانیم در مورد سوئیس آینده صحبت کنیم، اما قطعاً به یک «اسرائیل بزرگ» تبدیل خواهیم شد.
برای کسانی که نمی‌دانند یک «اسرائیل بزرگ» واقعاً چه شکلی است، زلنسکی بسرعت پیشگویی نگران‌کننده‌اش را توضیح داد.
رئیس‌جمهور اوکراین با پیش‌بینی شرایط تیره و تار برای شهروندانش گفت: «از اینکه نمایندگانی از نیروهای مسلح یا گارد ملی در همه مؤسسات، سوپرمارکت‌ها و سینماها داشته باشیم تعجب نخواهیم کرد؛ افرادی با سلاح خواهند بود که امنیت را تأمین کنند. مطمئن هستم که موضوع امنیتی ما در 10 سال آینده شماره یک خواهد بود.»
اگرچه این پست اینترنتی مبتنی بر نظراتی بود که زلنسکی به خبرنگاران ارائه کرد، دفتر رئیس‌جمهور به‌طور مرموزی بخشی از اظهارات وی را که در آن اعلام کرد اوکراین آینده «کاملاً لیبرال و اروپایی» نخواهد بود، حذف کرد. در عوض، دیدگاه وی را در مورد عضویت در ناتو منتشر کرد.
با این حال، برای دلالان قدرت ناتو، تمایل آشکار زلنسکی برای پیوستن به ائتلاف نظامی شاید کمترین جنبه قابل توجه بیانیه او بود. در عوض، ظرف 48 ساعت پس از اظهارات او، شورای آتلانتیک - اندیشکده نیمه رسمی ناتو در واشنگتن - نقشه راهی را منتشر کرد که در آن چگونگی تبدیل اوکراین به یک «اسرائیل بزرگ» را بررسی می‌کرد.
این سند که توسط دانیل بی. شاپیرو، سفیر سابق ایالات متحده در اسرائیل در زمان پرزیدنت باراک اوباما تهیه شده است، بیان می‌کند که دو کشور درگیر بیش از آنچه شما فکر می‌کنید با یکدیگر اشتراک دارند.
درست همان‌طور که الکساندر هیگ، وزیر خارجه سابق ایالات متحده، اسرائیل را به‌عنوان «بزرگترین ناو هواپیمابر امریکایی در جهان که نمی‌توان غرق کرد» معرفی کرد، شاپیرو دیدگاهی را درباره اوکراین به‌عنوان یک پایگاه نظامی بیش از حد نظامی ناتو مطرح کرد که هویت ملی آن با آن تعریف می‌شود. اوکراین توانایی طرح قدرت ایالات متحده در برابر روسیه است.
 
اسرائیل و اوکراین؛ دوستان قدیمی و وفادار
علیرغم عدم تمایل اسرائیل به پیوستن به کمپین تحریم‌های غرب علیه روسیه، این کشور به اوکراین کمک نظامی کرده و از فوریه سال‌جاری دو محموله بزرگ تجهیزات دفاعی ارسال کرده است. با این حال، در گذشته، حمایت اسرائیل از اوکراین در مبارزه با روسیه بیش از جنبه تدافعی بوده است.
در سال 2018، بیش از 40 فعال حقوق بشر پس از دستگیری اعضای نئونازی‌های گردان آزوف که در حال تکان دادن سلاح‌های ساخت اسرائیل بودند، از دادگاه عالی دادگستری اسرائیل درخواست کردند تسلیح اوکراین را متوقف کند. همان‌طور که هاآرتص اسرائیل در آن زمان اشاره کرد که نشان‌های شبه‌نظامی [آزوف] نمادهای ملی سوسیالیستی شناخته شده‌اند. اعضای آن از سلام نازی‌ها استفاده می‌کنند و صلیب شکسته و نشان اس‌اس را حمل می‌کنند... یکی از اعضای شبه‌نظامیان در مصاحبه‌ای گفت از زمانی که پوتین یهودی بود با روسیه می‌جنگید!
زلنسکی که یک یهودی اوکراینی است، ظاهراً از تسلیح ادعایی اسرائیل به عناصر نازی در کشورش ناراحت نشده بود. یک سال پس از انتخابش در سال 2019، او به اورشلیم رفت تا آنچه را «دعا برای صلح» می‌خوانند، انجام دهد و برای شرکت در رویدادی با عنوان «هولوکاست را برای مبارزه با یهودستیزی به خاطر بسپارید» حضور داشته باشد.
زلنسکی در مصاحبه‌ای از جامعه اسرائیل تمجید کرد و گفت: یهودیان توانستند کشوری را بسازند، آن را اعتلا دهند، بدون هیچ چیزی جز مردم یهود این جا را ساختند و اسرائیلی‌ها مردمی متحد، قوی و قدرتمند هستند. با وجود اینکه در معرض خطر جنگ قرار دارند، از هر روز لذت می‌برند. من آن را دیده‌ام.
زلنسکی در ادامه سفر خود به فلسطین اشغالی در سال ۲۰۱۹ گفت: کشورهای زیادی در جهان هستند که می‌توانند از خود محافظت کنند، اما اسرائیل، چنین کشور کوچکی، نه‌تنها می‌تواند از خود محافظت کند، بلکه در مواجهه با تهدیدات خارجی می‌تواند پاسخ دهد.
زلنسکی در پیامی در اواخر همان سال به نخست‌وزیر وقت اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، اظهار داشت که دوستان وفادار قدیمی از همیشه ارزشمندتر هستند. اوکراین و اسرائیل دوستانی بی‌مانند هستند. از زمان تشدید درگیری‌ها بین کی‌یف و مسکو در فوریه سال‌جاری، ده‌ها اسرائیلی برای پیوستن به تیپ‌های خارجی این کشور به اوکراین سفر کرده‌اند.
زلنسکی به طور مداوم از تل‌آویو تمجید کرده است، بویژه پس از تصمیم دادگاه عالی اسرائیل مبنی بر لغو محدودیت‌ها برای شهروندانی که به اوکراین سفر می‌کنند.
 
یک دولت آپارتاید بیش از حد نظامی شده به‌عنوان الگویی برای اوکراین
تا آوریل 2022، تحسین زلنسکی از دولت اسرائیل ظاهراً به اوج رسیده بود. دانیل بی. شاپیرو، سفیر سابق واشنگتن در تل‌آویو، بلافاصله پس از اظهارات وی مبنی بر اینکه اوکراین بزودی به «اسرائیل بزرگ» تبدیل خواهد شد، طرحی را برای زلنسکی برای دستیابی به این آرزو در شورای آتلانتیک مستقر در واشنگتن دی‌سی منتشر کرد.
شاپیرو، یکی از اعضای برجسته شورای آتلانتیک، نوشت: مقامات اوکراینی با انطباق ذهنیت کشورشان با انعکاس جنبه‌های رویکرد اسرائیل به چالش‌های امنیتی مزمن، می‌توانند با اعتماد به نفس با چالش‌های مهم امنیت ملی مقابله کنند و یک کشور انعطاف‌پذیر مشابه بسازند. طرح کلی تقریباً 900 کلمه‌ای، هشت نکته را ارائه می‌دهد که با جزئیات نشان می‌دهد چگونه اوکراین می‌تواند بیشتر شبیه اسرائیل شود؛ کشوری که اخیراً توسط سازمان عفو بین‌الملل به‌عنوان «دولت آپارتاید» توصیف شده است. این نکات شامل توصیه‌هایی است مانند قرار دادن «امنیت در درجه اول، حفظ سلطه اطلاعات» و به یاد داشته باشید که «تکنولوژی کلیدی است.»
به گفته شاپیرو، یکی از اجزای اصلی استراتژی امنیتی اسرائیل این است که کل جمعیت اوکراین در اسرائیل جدید نقش ایفا کنند.
شاپیرو درباره جمعیت اسرائیل نوشت: غیرنظامیان مسئولیت خود را برای پیروی از پروتکل‌های امنیتی و مشارکت در این امر می‌دانند. همه باید مسلح شوند. بسیج گسترده جامعه اوکراین در دفاع دسته جمعی نشان می‌دهد که کشور این پتانسیل را دارد. این اظهارات مستقیماً با پیش‌بینی زلنسکی مطابقت دارد که در اوکراین آینده، «افراد با سلاح» تقریباً در همه جنبه‌های زندگی غیرنظامی حضور خواهند داشت.
طرح شاپیرو مانند تبلیغاتی که از موفقیت اسرائیل به‌عنوان یک کشور امنیتی تبلیغ می‌کرد، شهروندان اوکراین را با یک هدف مشترک با کمک «نوآوری و با فناوری پیشرفته تل‌آویو در بخش‌های نظامی و اطلاعاتی تصور می‌کرد.» نقشه بازی او پیشرفت‌های اسرائیل در امنیت را به‌عنوان یک دستاورد تقریباً افسانه‌ای نشان می‌دهد که صرفاً به خاطر روحیه ابتکاری شهروندانش است و تنها بزرگترین عامل مادی موفقیت آن را نادیده می‌گیرد، مانند کمک نظامی امریکا به اسرائیل که توسط شایپرو نادیده گرفته می‌شود.
در واقع، بدون اینکه مالیات دهندگان امریکایی بدانند عملاً از طریق بسته‌های کمک سالانه میلیاردها دلاری به ارتش اسرائیل، امریکا به این رژیم یارانه می‌دهد، دور از ذهن نیست که ببینیم چگونه کشوری به وسعت نیوجرسی می‌تواند به جایگاه مرکز فناوری نظارتی پیشرو در جهان دست یابد.
حتی در حالی که شاپیرو از زلنسکی خواست تا مشارکت دفاعی فعال را حفظ کند، او همزمان نقش کمک‌های خارجی در حفظ الزامات شهرک نشینی-استعماری اسرائیل را کم اهمیت جلوه داد و استدلال کرد که دکترین امنیتی تل آویو این است که اسرائیل از خود دفاع خواهد کرد. به‌خودی‌خود و به هیچ کشور دیگری برای جنگیدن در نبردهای خود متکی نیست.
شاپیرو در توئیت خود نوشت: خدایا شکرت که اسرائیل گنبد آهنین دارد. اشاره‌ای به سیستم دفاع هوایی اسرائیل که مالیات‌دهندگان امریکایی تنها در سال 2021 مبلغ یک میلیارد دلار بودجه برای آن پرداخت کردند، علاوه‌ بر 3.8 میلیارد دلار کمک نظامی که در سال‌جاری برای اسرائیل در نظر گرفته شده بود.
 
اسرائیل جدید چگونه است؟
شاپیرو در توصیه خود به زلنسکی همچنین تأکید کرد که اوکراین باید سرویس‌های اطلاعاتی خود را به شیوه‌ای مشابه اسرائیل ارتقا دهد که عمیقاً روی قابلیت‌های اطلاعاتی خود سرمایه‌گذاری کرده است تا اطمینان حاصل کند که ابزاری برای شناسایی و بازدارندگی دشمنان خود دارد و در صورت نیاز، فعالانه برای ضربه زدن به آنها اقدام کند.
شاپیرو چند چیز را در مورد دستگاه اطلاعاتی اسرائیل می‌دانست. او در اواسط سال 2017، تصمیم گرفت به جای بازگشت به کشوری که او را به‌عنوان دیپلمات به سرزمین‌های اشغالی فرستاده بود، در کنار خانواده خود در اسرائیل بماند و به‌عنوان مشاور مستقل به شرکت هک اسرائیلی NSO بپیوندد. در آنجا شایپرو به ارزیابی مشتریان بالقوه برای جاسوس‌افزار دیجیتالی تهاجمی معروف NSO، معروف به پگاسوس(pegasus) کمک کرد. بسیاری از مشتریان دولتی NSO مثل عربستان سعودی از سیستم Pegasus برای نظارت و آزار و اذیت فعالان حقوق بشر و روزنامه نگاران استفاده کرده‌اند.
شاپیرو همچنین از طریق اندیشکده مؤسسه مطالعات امنیت ملی (INSS) در تل آویو از روابط نزدیک با موساد اسرائیل برخوردار بوده است. در بخش عمده‌ای از چهار سال حضور خود در اسرائیل به‌عنوان همکار ممتاز در این مؤسسه، که مدیر اجرایی آن عاموس یادلین رئیس سابق اطلاعات نظامی نیروهای دفاعی اسرائیل بود، فعالیت می‌کرد. یادلین به ابداع دکترین نیروی نامتناسب ارتش اسرائیل علیه غزه کمک کرد که در آن غیرنظامیان به‌عنوان همسایه‌ای تروریست تعریف می‌شدند و در نتیجه از حمایت‌های تحت کنوانسیون ژنو محروم شوند. در ایالات متحده، شاپیرو در مرکز مطالعات و مشاوره‌ای که در سال 2017 توسط آنتونی بلینکن، وزیر خارجه کنونی امریکا تأسیس شد فعالیت، می‌کرد.
 
چرا جنگ در اوکراین؟
احتمالاً تصادفی نیست که شاپیرو نسخه خود را برای تبدیل اوکراین به یک کشور امنیتی به سبک اسرائیلی در مقام خود به‌عنوان یک همکار برجسته در شورای آتلانتیک منتشر کرد. اگر اوکراین به قلعه نظامی دائمی که او و زلنسکی تصور می‌کنند تبدیل شود، کمک‌کنندگان صنعت تسلیحات اندیشکده ناتو بسیار سود خواهند برد.
لاکهید مارتین، ریتون و بوئینگ همگی در فهرست خیرین برتر شورای آتلانتیک در سال 2021 قرار گرفتند. رئیس و مدیر عامل شرکت ریتون، گرگوری جی. هیز نیز اتفاقاً در هیأت مشاوران بین‌المللی این اندیشکده حضور دارند.
سه شرکت تسلیحاتی فوق‌الذکر که قلب مجتمع صنعتی نظامی واشنگتن را تشکیل می‌دهند، در حال حاضر سودهای کلانی از جنگ در اوکراین به دست آورده‌اند. بوئینگ که پس از نقص در سیستم عامل هواپیمای 737 max ، منجر به دو سانحه شدید با بحران مقبولیت در افکار عمومی مواجه شد، ممکن است در مسیر بازپس‌گیری جایگاه خود به‌عنوان برترین سازنده هواپیما در جهان بشدت وارد این درگیری شود.
اگرچه بوئینگ در سال 2022 متحمل دو ضرر سه ماهه متوالی شد، اما تا جولای ادعا کرد که شرایط روبه بهبود است. در ماه ژوئن، این غول هوافضا پس از ایجاد یک صندوق 107 میلیارد دلاری برای سرمایه‌گذاری نظامی در برلین، قراردادی را برای تأمین بالگردهای سنگین با دولت آلمان منعقد کرد. در همین حال، شرکت‌های نظامی Raytheon و Lockheed Martin هر دو سیستم موشکی ضد تانک Javelin (جاولین) را تولید می‌کنند که به‌عنوان نماد مقاومت اوکراین در میدان جنگ لقب گرفته است.
 
امریکا و جنگ اوکراین
جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده در جریان بازدید از کارخانه لاکهید مارتین در ماه مه، گفت: آنها بسیار مهم بوده‌اند، حتی داستانی در مورد نامگذاری والدین اوکراینی برای فرزندان تازه متولد شده، به نام «Javelin» یا «Javelina» جاولین یا جاولینا پرده برداشت.
بر اساس بودجه سال 2021 پنتاگون، ایالات متحده بیش از 8500 سامانه ضد تانک جاولین را از فوریه به اوکراین ارسال کرده است. لاکهید مارتین (شرکت نظامی) با اشتیاق به‌دنبال افزایش دوبرابری تولید با هدف تولید 4000 سیستم جاولین در سال است. سهام لاکهید در سال 2022 بیش از 20 درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته و تنها دو هفته پس از آغاز عملیات نظامی روسیه به اوج خود رسیده است.
با الهام از نقشه راه موفقیت ناتو تحت حمایت شاپیرو، زلنسکی از یک قلعه اسپارت دائماً نظامی شده و با فناوری پیشرفته که توسط جمعیت غیرنظامی که سلاح به دست دارند رونمایی کرد.  اوکراین برای امریکا همانند اسرائیل اما به‌صورت بزرگتر است. امریکا برای مهار روسیه به‌دنبال اسرائیل بزرگتر در اروپا است.

عابد اکبری
کارشناس مسائل اروپا

دلایل بسیاری در سطوح ملی و بین‌المللی امروز جهان وجود دارد که پرداختن به موضوع جنگ شناختی را ضروری می سازد. اما در میان دلایل فناورانه و ارتباطاتی و تحولات حوزه جنگ، تنها به‌طور خاص به دلیل نقش و رسالت جمهوری اسلامی ایران در نظام بین‌الملل اشاره خواهیم کرد. رسالت معنایی و شکل کنشگری مستقلانه ایران در نظام بین‌الملل باعث شده تا غرب به رهبری امریکا مسیر تعارض و کنش تهاجمی علیه کشورمان را در پیش بگیرد. این تهاجم در سطح بین‌المللی از اوایل انقلاب در جنگ‌های هشت‌ساله، تحریم، ایجاد حلقه تنگ منطقه‌ای با همکاری اعراب و رژیم صهیونیستی از یک‌سو و در سطح داخلی باز هم از ابتدای انقلاب به شکلی مداخله‌جویانه و با هدایت اتاق عملیات روانی برای آشوب و اغتشاش در داخل پیش برده شده و در جریان است. شکل تهاجمی رفتار غرب و هم‌پیمانانش در قبال ایران بعد از ناامیدی از پیشبرد برنامه‌های نظامی، امروز و با بهره‌گیری از ابزارهای ارتباطاتی شکلی روانی و با هدف قرار دادن ملت در برابر حاکمیت دنبال می‌شود. این جبهه با نهایت تلاش و به‌ شکلی آشکار تمامی منابع فناورانه و تکنیکی خود را در عرصه رسانه‌ای و فضای مجازی برای امنیتی کردن ایران و در نهایت پیروزی در جنگ هیبریدی آن‌ هم با توجیه حمایت از حقوق بشر و مردم ایران، علیه جمهوری اسلامی ایران در پیش گرفته است. مؤسسه مطالعات رند در پنج توصیه اصلی به استراتژیست‌های امریکایی به‌عنوان نقطه شروع برای پیشبرد جنگ شناختی و عملیات روانی نکاتی را ذکر می کند که ضمن آنکه می‌تواند مبنای طراحی استراتژی متقابل ایران علیه امریکا باشد می تواند نقاط مورد توجه آنها را در طراحی سناریوهای عملیات روانی نشان دهد.

 1. رهبری: چه کسی باید در دولت مسئول باشد؟
اولین گام فوری و شدیداً مورد نیاز، اختصاص یک نقطه کانونی برای ایفای نقش رهبری در حمایت از پاسخ هماهنگ یک کشور به تهدید استراتژیک جنگ اطلاعاتی است. این نقطه کانونی باید در دفتر اجرایی بالاترین مقام تصمیم‌گیر و اجرایی کشور مستقر شود، زیرا تنها در این سطح می‌توان هماهنگی لازم بین‌سازمانی در میان تعداد زیادی از سازمان‌های دولتی درگیر در این‌گونه امور و همچنین تعاملات لازم با قوه مقننه را به‌طور مؤثر انجام داد. این دفتر همچنین باید مسئولیت هماهنگی نزدیک با صنعت را داشته باشد، زیرا زیرساخت‌های اطلاعاتی کشور تقریباً منحصراً توسط بخش تجاری توسعه می‌یابد.

2. ارزیابی خطرات
مدیریت ارشد بخش کانونی که در بند بالا عنوان شد، باید به‌عنوان اولین گام، یک ارزیابی از فوری‌ترین خطرها را انجام دهد، به‌منظور اینکه تاحد امکان، میزان آسیب‌پذیری عناصر کلیدی امنیت ملی و استراتژی نظامی ملی در برابر جنگ اطلاعاتی را مشخص کند. مجموعه‌هایی از تعیین اهداف استراتژیک، اثرات جنگ اطلاعاتی احتمالی و ارزیابی‌های موازی میان آسیب‌پذیری و تهدید باید ازجمله اجزای این بررسی باشند. در محیطی با تغییرات پویا در تهدیدات و آسیب‌پذیری‌های فضای سایبری، هیچ مبنای درستی برای تصمیم‌گیری ازسوی بالاترین مقام تصمیم‌گیر، در مورد موضوعات استراتژیک جنگ اطلاعاتی بدون چنین ارزیابی‌هایی از این خطرات وجود ندارد.
 
3. نقش دولت
نقش مناسب دولت در پاسخ به تهدید استراتژیک جنگ اطلاعاتی باید موردتوجه قرار گیرد؛ باتوجه به اینکه این نقش (مسلماً بخشی از نقش مربوط به مدیریت ارشد بخش کانونی و بخشی مربوط به مشارکت با بخش داخلی است) بدون‌شک تکامل خواهد یافت. دولت علاوه‌ بر انجام برخی از وظایف اولیه جهت آمادگی (مانند سازمان‌دهی، تجهیز، آموزش و حفظ نیروهای نظامی) ممکن است نقش مؤثرتر و کارآمدتری را به‌عنوان تسهیل‌کننده و نگه‌دارنده برخی سیستم‌ها و زیرساخت‌های اطلاعاتی ایفا کند و ازطریق مکانیسم‌های سیاستی مانند معافیت‌های مالیاتی برای تشویق کاهش آسیب‌پذیری و بهبود قابلیت بازیابی اطلاعات و بازسازی نقش داشته باشد. یک عامل مهم تغییر سنتی در نقش دولت، حرکت از سمت دفاع ملی یا امنیت عمومی به‌ سمت اموری است که نمایانگر خیر عمومی است.
 
4. بازتعریف استراتژی امنیت ملی
هنگامی‌ که ارزیابی اولیه خطرها تکمیل شد، استراتژی امنیت ملی کشور باید آمادگی برای مواجهه با تهدیدهای شناسایی‌ شده را بررسی کند. بایستی آمادگی از چندین مرز سنتی عبور کند؛ از «نظامی» به «غیرنظامی»، از «خارجی» به «داخلی» و از «ملی» به «محلی».
 
5. بازتعریف استراتژی ملی نظامی
استراتژی ملی نظامی کنونی، بر حفظ توانایی یک کشور برای نمایش قدرت در صحنه عملیات در مناطق کلیدی مختلف تأکید دارد اما وجود صحنه‌های عملیاتی درحال ظهور در فضای سایبری و جنگ اطلاعاتی، اهمیت فاصله، مجاورت و استقرار و استفاده از سلاح‌ها را به‌شدت کاهش می‌دهد. بنابراین، مفروضات برنامه‌ریزی‌شده اساسی برای استراتژی ملی نظامی کنونی منسوخ‌ شده است و ضروری است که ویژگی‌های جنگ اطلاعاتی در استراتژی نظامی ملی هر کشور در نظر گرفته شود؛ این خطر همیشه وجود دارد و پیش‌بینی و ارزیابی آن دشوار است.
هنگامی‌ که بالاترین مقام تصمیم‌گیر یک کشور می‌پرسد که آیا کشور ما تحت حمله فلان جنگ اطلاعاتی قرار دارد و اگر چنین است، توسط چه کسی و آیا طرح و استراتژی نظامی کشور آسیب‌پذیر است یا خیر، این پاسخ که «ما نمی‌دانیم» پاسخ قابل‌قبولی نخواهد بود. درنهایت باید اذعان کرد که جنگ اطلاعاتی یک مفهوم بسیار جدید است که مجموعه‌ای کاملاً جدید از مشکلات را ارائه می‌دهد. ممکن است به‌راحتی برای این مشکلات راه‌حل هایی وجود داشته باشد، اما قطعاً مواجهه با آن بدون هزینه هوشمندانه و آگاهانه از منابع انرژی، رهبری، مالی و سایر منابع کمیاب امکان‌پذیر نخواهد بود.
به نظر می رسد که توجه به تجربه‌های بین‌المللی و سیاست‌ها، استراتژی‌ها، شکست‌ها و پیروزی‌های آنها در حوزه شناختی و روانی می‌تواند به بخش تصمیم‌گیری و سیاستگذاری این حوزه در کشور کمک شایانی بنماید.