مهسا قوی قلب
خبرنگار
کمک و همدلی از ویژگی‌هایی است که در فطرت هر انسانی وجود دارد اما در برخی از افراد، این روحیه جدی‌تر و پر رنگ تراست که باید در عمل به گونه‌ای فداکارانه و به نوعی با از جان گذشتگی به مرحله ظهور برسد تا شخص را راضی کند. یکی از نهادهایی که می‌توان گفت، اولین جایی است که هر فرد ایثارگری برای تحقق خواسته دل خود، در جهت کمک و همیاری به هر انسانی، به آن رجوع می‌کند، سازمان داوطلبان جمعیت هلال‌احمر است که در کل کشور به‌صورت شبانه روزی به خدمت‌رسانی در همه عرصه‌ها، هنگام بروز سوانح مشغول است. این روزها نیز در حوادث سیل و زلزله که رخ می‌دهد حضور این داوطلبان احساس می‌شود که در کنار نیروهای استخدامی هلال‌احمر مشغول به فعالیت هستند. از آنجایی که بیشترین ظرفیت فعال جمعیت هلال‌احمر را داوطلبان تشکیل می‌دهند، درباره چگونگی تشکیل، مشکلات، نیازها، حقوق، بیمه و چگونگی افزایش روحیه داوطلبی در کشور با وحید سلیمی، سرپرست سازمان داوطلبان جمعیت هلال احمر کشور به گفت‌و‌گو نشستیم که می‌خوانید؛

درابتدا از سابقه و نحوه تشکیل ایجاد سازمان داوطلبان بگویید.
یکی از اصول اساسی نهضت بین‌المللی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر اصل خدمات داوطلبانه است. در راستای تحقق این اصل اساسی، هم اکنون در 190 کشور دنیا، سازمان‌ها یا مؤسسات داوطلبان وابسته به جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر فعالیت می‌نمایند. از اولین اساسنامه جمعیت شیر و خورشید در سال 1301 شمسی، چنین برداشت می‌شود که جمعیت بر پایه کمک‌های نقدی و عملی عموم مردم تشکیل یافته است. در ماده 35 این اساسنامه تأکید شده است که «به ذوات محترم ایرانی یا خارجی که خدمت شایان به جمعیت کرده باشند، عنوان عضویت افتخاری اعطا کرده و رقم افتخار به آن می‌دهد.» در اساسنامه سال 1327 شمسی نیز تأکید شده که خدمات شیر و خورشید سرخ ایران افتخاری و مجانی است. پس از آن به منظور سازماندهی و انسجام بیشتر و بهتر فعالیت‌های داوطلبانه جمعیت، مجمع عمومی سازمان داوطلبان در سال 1350 تشکیل شده است. این مجمع با هماهنگی اعضا و داوطلبان در همان سال نیز اقداماتی چون خرید اوراق مربوط به ساختمان‌های عمومی، کمک به بیمارستان کودکان مسعودی و کمک به زلزله‌زدگان گناباد را انجام داد. در شهریور سال 1352 شورای عالی سازمان داوطلبان تشکیل و اقدام به تصویب و ابلاغ آیین نامه سازمان داوطلبان کرد. پس از تصویب آیین‌نامه سازمان داوطلبان در سال 1352 تا پیروزی انقلاب اسلامی، این سازمان فعالیت‌هایی را انجام داده است. از سال 1358 به بعد، همزمان با بروز تحولاتی در ساختار و وظایف جمعیت از جمله تغییر نام شیروخورشید سرخ ایران به جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، فعالیت سازمان داوطلبان نیز برای مدتی در محاق بوده است. در دی‌ماه سال 1359 آیین نامه سازمان داوطلبان جمعیت هلال‌احمر تصویب و سپس در سال‌های 1361، 1362، 1363 با تغییراتی، مجدداً ابلاغ گردیده است. آنچه مهم است، تا سال 1363 ماهیت سازمانی سازمان داوطلبان محفوظ بوده است. در همان سال نیز آیین نامه عضویت افتخاری در جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران تصویب شده است. در سال 1364، ساختار اداری سازمان داوطلبان مجدداً دستخوش تغییرات شده و به اداره کل امور داوطلبان تبدیل و تا پایان سال 1378 به‌عنوان زیرمجموعه معاونت خدمات اجتماعی جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران، فعالیت کرده است.
تا آن سال چه وظایف و مأموریت‌هایی بردوش سازمان داوطلبان نهاده شد؟
مشارکت وسیع و گسترده در فعالیت‌های ستاد جذب کمک‌های مردمی برای جبهه‌های جنگ (ترکیب ستاد مذکور شامل جهاد سازندگی، جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی بوده است)، برپایی 16 ستاد دائمی، ده‌ها پایگاه سیار و صدها پایگاه جمع‌آوری کمک‌های مردمی در تهران و شهرستان‌های کل کشور به منظور جمع‌آوری، بسته‌بندی و ارسال کمک‌های نقدی و غیرنقدی مردم به جبهه‌های جنگ، جمع‌آوری کمک‌های مردمی و ارسال آن برای مناطق زلزله‌زده، کمک به بیماران محروم و بی‌بضاعت و انجام هماهنگی با مراکز درمانی جهت درمان آنان و ارائه کمک‌های معیشتی به جنگ زدگان مناطق جنگی کشور از جمله مهم‌ترین مسئولیت‌هایی بود که سازمان عهده دار شد. در سال‌های پس از 1370، فعالیت اداره کل امور داوطلبان معطوف به کمک‌رسانی به مددجویان و آسیب دیدگان بوده و خدماتی چون ارائه مواد غذایی و پوشاک به‌صورت چهار بار درسال، لوازم التحریر یکبار درسال، دعوت و پذیرایی از نیازمندان و مددجویان در مناسبت‌های خاص، اعزام بیماران محروم به مراکز درمانی و پیگیری درمان آنان، ارائه خدمات مددکاری و مشاوره به مددجویان و جمع‌آوری کمک‌های مردمی و اهدای آن به آوارگان را انجام داده است. از سال 1379 تاکنون نیز براساس ساختار جدید جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی در سال 1379، اداره کل امورداوطلبان و بخش اعظم معاونت خدمات اجتماعی سابق جمعیت با یکدیگر تلفیق و به سازمان داوطلبان ارتقا یافت.
در حال حاضر چه تعداد داوطلب در جمعیت هلال‌احمر کل کشور عضو هستند؟ آیا هر فرد عادی می‌تواند عضو داوطلب باشد یا شرایط خاصی دارد؟ به‌صورت غیرحضوری هم می‌توان برای داوطلبی ثبت‌نام کرد؟
717 هزار داوطلب عادی و فعال در سازمان داوطلبان عضو هستند. بله، همه اشخاص بدون هیچ پیش شرطی، می‌توانند با مراجعه به سامانه جذب اعضا و داوطلبان به آدرس http://members.rcs.ir به عضویت سازمان داوطلبان جمعیت درآیند.
 اگر در هنگام انجام امدادرسانی و مأموریت، اتفاق و سانحه‌ای برای داوطلبان پیش بیاید، پرداخت هزینه‌های احتمالی از جمله هزینه‌های درمانی را سازمان به طور کامل تقبل می‌کند؟ آیا نیروهای داوطلب شما بیمه هستند؟
براساس ضوابط موجود، همه نجاتگران و داوطلبان ما اگر هنگام فعالیت داوطلبانه چه در حوادث و سوانح و چه در خدمات اجتماعی که هلال احمر ارائه می‌کند یا در دوره‌های آموزشی و مانورهای هلال احمر، دچار خسارت شوند، تحت پوشش بیمه مسئولیت مدنی حوادث خواهند بود که این وظیفه اصلی ما در سال‌های گذشته بوده و همچنان برقرار است و در واقع در صورت وقوع حادثه بر فرد داوطلب هیچ هزینه‌ای تحمیل نخواهد شد.
این سؤال ممکن است پرسش خیلی از افراد باشد، اینکه داوطلبان از حقوقی برخوردار هستند و به طور ماهانه دریافتی دارند؟
مطابق ماده 6 آیین‌نامه اجرایی ماده ٢٢ قانون اساسنامه جمعیت هلال احمر، خدمت در جمعیت افتخاری است وهمه امدادگران و داوطلبانی که تمایل به انجام خدمات افتخاری و داوطلبانه دارند، باید برگه یا فرم عضویت و انجام خدمات داوطلبانه را تکمیل و امضا نمایند. برگه‌ها یا فرم‌های مزبور توسط جمعیت تهیه و در اختیار داوطلبان و امدادگران قرار می‌گیرد، پس در واقع داوطلب، حقوق بگیر جمعیت نیست.
مزایا چطور؟ به‌عنوان مثال کمترین کاری که می‌توان برای داوطلبان کرد، هزینه‌های ایاب و ذهاب است، این هزینه را هم داوطلبان باید پرداخت کنند یا شما متقبل می‌شوید؟
مطابق ماده 7 آیین‌نامه، پرداخت هرگونه وجهی از قبیل کمک هزینه ایاب و ذهاب، پاداش، لباس و تجهیزات امدادگری و هزینه خوراک که حسب مورد جهت جلوگیری از تحمیل هزینه‌های اضافی به داوطلبان و امدادگران صورت می‌گیرد یا در سنوات قبل از تصویب قانون الحاق یک تبصره به ماده 22 قانون اساسنامه جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران - مصوب 1394 - تحت عناوین فوق پرداخت شده، مشمول تبصره مذکور است و به منزله رابطه کارگری و کارفرمایی یا هرگونه رابطه استخدامی دیگر تلقی نمی‌شود و طبق تبصره همین ماده جمعیت موظف است داوطلبان غیر شاغل موضوع این آیین‌نامه را بیمه فوت و حوادث نماید تا در صورتی که افراد یاد شده در حین انجام وظیفه دچار آسیب‌دیدگی، نقص عضو یا فوت شوند مطابق ضوابط بیمه‌ای مربوط خسارات وارده جبران شود.
نیروهای داوطلب جمعیت هلال احمر، استخدام هم می‌شوند؟ یعنی ممکن است بر حسب نیاز این افراد به استخدام جمعیت درآیند؟
خیر به هیچ عنوان داوطلبان استخدام نمی‌شوند و نیروهایی که در جمعیت هلال‌احمر کشور استخدام هستند، با مجوز امور سازمان استخدامی کشور مشغول به کار شده‌اند.
جذب نیروهای داوطلب در کل کشور یکسان است یا در مناطق حادثه خیز تعداد نیروهای بیشتری می‌گیرید؟
سامانه جذب سراسری بوده و در تمامی استان‌ها واحدهای جمعیت هلال احمر آماده هدایت اشخاص به منظور جذب هستند لکن مسلماً در استان‌های حادثه خیز این نیاز بیشتراحساس می‌شود.
از طرح‌های مهم سازمان بگویید، چه طرح‌هایی به‌صورت معمول توسط سازمان داوطلبان انجام می‌شود و در کدام مناطق کشور فعالیت‌ها گسترده‌تر است؟
عمده فعالیت‌های داوطلب محور جمعیت هلال احمر در قالب طرح‌های ملی تدوین می‌شود، از جمله طرح‌هایی که به‌صورت معمول و دوره‌ای فعال هستند، پویش نذر آب، سلامت یار و نفس یار است. طرح جمع‌آوری کمک جهت سیلزدگان جنوب کشور را هم اخیراً داشتیم و طرح‌های دیگر هم در سطح ملی در کل کشور درحال انجام است، لکن در صورت وقوع هرگونه حادثه در سطح ملی، منطقه‌ای یا بین‌المللی داوطلبان به‌صورت گسترده و با فراخوان‌های صورت‌گرفته مشغول خدمت‌رسانی می‌شوند.
برای جذب داوطلبان اولین و آسان‌ترین راه کدام است؟
سامانه ساجد (سامانه جامع اعضا و داوطلبان) به همین منظور راه‌اندازی شده و در این راستا در حال توسعه نرم افزاری این سامانه به منظور افزایش ظرفیت جذب هستیم. ضمناً آیین‌نامه عضویت به منظور تسهیل جذب داوطلب در دست تدوین است.
برای اینکه مردم برای داوطلب شدن تشویق شوند چه می‌توان کرد؟
اهرم‌های تشویقی از جمله آموزش‌های عمومی و تخصصی و سایر موارد نیز در این خصوص در نظر گرفته شده است،
در زمینه آموزش، معاونت مربوطه و مؤسسه علمی کاربردی هلال احمر بسیار فعال هستند و بدین منظور سامانه
https://learn.khadem.ir آمــــــوزش‌هــای عمومی و تخصصی مورد نیاز آحاد جامعه و داوطلبان را به‌صورت رایگان و مستمر با استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی در اختیار قرار داده است که سامانه آموزش همگانی جمعیت هلال احمر شناخته می‌شود.
به داوطلبانی که از اعضای قدیمی هستند نیز آموزش‌های مستمر و دوره‌ای ارائه می‌شود؟
بله، علاوه بر این آموزش‌های عمومی و همگانی، آموزش‌های تخصصی امداد و نجات توسط سازمان امداد و نجات به رده‌های فعال امدادگران داوطلب نیز ارائه می‌شود.

حسام‌الدین نراقی
داوطلب سازمان‌های غیردولتی و کنشگر توسعه
برای آینده مشترک مان داوطلب شویم؛ این شعار سال 2021 روز جهانی داوطلب بود که توسط دفتر داوطلبان سازمان ملل متحد در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار در سطح جهان برای مشارکت و اقدام مشترک از سوی نهادهای دولتی و غیردولتی پیشنهاد شد.
ظرفیت عظیم نیروهای داوطلب فرصتی برای همکاری و مشارکت جمعی همه مردم در همه‌جا برای ساختن جهانی بهتر است.
تاریخ ایران زمین در حافظه خود از قرن‌ها قبل سابقه فعالیت‌های انساندوستانه و خیرخواهانه را به شکل‌ها و روش‌های مختلف در خود جای داده است. ساخت کتابخانه، مدارس، مراکز درمانی، آب انبار، احیای قنوات و توسعه زیرساخت های موردنیاز و فضاهای عمومی با منابع مالی وقفی، کمک به نیازمندان از بخشش و کارهای نیک توسط ثروتمندان، توزیع غذا به مناسبت های دینی، مشارکت عمومی در قالب مناسبت های دینی، فعالیت‌های حمایتی توسط عیاران و انواع مشارکت موضوعی در فعالیت های عام‌المنفعه در جای جای تاریخ ایران زمین یا مستندشده یا هنوز می‌توان آثار و بقایای سازه‌های آن را دید.
کار داوطلبانه فردی در فرهنگ، تجربه تاریخی، هویت دینی و ملی ما ایرانیان پیشینه و قدمت بالایی دارد، البته که کمتر از سازمان و نهاد مردمی در تاریخ می‌توان اثر پیدا کنیم. این تفاوت بین کشور ما با سایر کشورهای جهان است. مفهوم و موضوعی که در جهان جدید و در قرن بیستم بعد از جنگ جهانی دوم در کشورهای توسعه یافته با فعال شدن مؤسسات خیریه و سازمان‌های غیردولتی و اجرای متنوع اقدامات توسعه‌ای در آن کشورها و سایر کشورهای کمتر توسعه یافته به شکل سازمان‌های مختلف و با همراهی نیروهای داوطلب مفهومی جدید پیدا کرد.
بهبود وضعیت و روند اجرای اقدامات انساندوستانه و توسعه‌ای در ایران با گسترش ارتباط بین ایرانیان و کشورهای توسعه یافته از نیمه دوران قاجاریه آغاز شد. قبل و پس از وقوع انقلاب مشروطه شاهد تشکیل نهادها و سازمان‌های غیردولتی اعم از سیاسی و اجتماعی در جامعه هستیم، این ساخت و رشد مؤسسات خیریه و عام المنفعه بخصوص از نوع محلی و با شکل و قالب سازمانی در بین ایرانیان تا نیمه اول قرن چهاردهم آغاز شد و تا سال 1400 در قالب مؤسسات خیریه  یا سازمان‌های مردم نهاد همچنان ادامه دارد.
واژه‌های نیکوکار، خیرخواه و واقف عناوینی بودند که در گذشته برای شناختن افراد مشارکت کننده در رفع مشکلات جامعه می‌شناختیم ودر دوران معاصر با تفکیک 2 نقش
 1- تأمین کننده مالی برای نیکوکاران و خیرین 2- داوطلب برای نیروهای انسانی فعال و مشارکت کننده در امور اجتماعی بهتر می‌توانیم بین این افراد تمایز و تفکیک قائل شویم. اجرای هر کار انساندوستانه همیشه و الزاماً نیازمند تأمین مالی نیستند، گاهی می‌توان برای کاهش یا رفع مشکلات و مسائل با مشارکت نیروهای داوطلب اعم از حضور فیزیکی و اختصاص زمان، تجربه و دانش  یا در زمانه رشد فناوری‌های ارتباطی با همکاری مجازی در این زمینه اقدام کرد.
ظرفیت نیروی انسانی با هر شکل و نوع و شرایط و تأمین‌کنندگان منابع و خیرین در کنار نیروهای داوطلب و علاقه‌مند به فعالیت همیشه بوده و هست؛ ولی موضوع مهم در این زمینه، ترویج فرهنگ کار داوطلبانه، اطلاع‌رسانی و تشویق جامعه به فعالیت داوطلبانه، تعریف درست و مناسب کارهای داوطلبانه، شفافیت و اطلاع رسانی عمومی و گسترده فرصت‌های مشارکت داوطلبانه، مدیریت و هدایت ظرفیت نیروهای داوطلب، مستندسازی و شفاف‌سازی اقدامات، عملکرد و دستاوردهای حاصل از همکاری داوطلبان در کنار نیکوکاران و حامیان مالی اقدامات انساندوستانه، ترویج مشارکت جمعی و از همه مهم تر کمک به توانمندسازی جوامع محلی و نیازمند کمک برای کنش و فعالیت بیشتر آنها در کنار استفاده از ظرفیت‌های داوطلبان موضوعاتی است که باید مورد توجه متولیان دولتی و مدیران و مسئولان سازمان ها و گروه‌های داوطلبانه قرار گیرد.
در این میان به اهمیت نقش نهادسازی و پایداری نهادهای غیردولتی و داوطلبانه در کنار مؤسسات خیریه باید توجه کرد. اینکه چرا در کشور ما پایداری مؤسسات خیریه و نهادهای امدادی و کمک کننده به نیازمندان بیشتر از نهادهای توانمندساز و توسعه‌ای است. همچنین در این زمینه نباید فراموش کنیم که چرا در ایران با وجود داشتن سابقه و تاریخ بلند و پرافتخار کارهای انساندوستانه و خیر جمعی، شاهد تعداد کم سازمان‌های غیردولتی و خیریه با قدمت و سابقه زیاد هستیم؟ چرا نهادهای غیردولتی در سایر استان‌ها و شهرستان‌ها به اندازه تهران نیست؟ چرا خیرین و نیکوکاران کمتر به همکاری با مؤسسات داوطلبانه و توسعه‌ای رغبت دارند؟ چرا رویکرد حمایتی و کمک معیشتی بیشتر مورد قبول و جذاب تر است تا اقدامات توسعه‌ای و توانمندسازی فردی و محلی و اجتماعی؟
در آغاز قرن جدید پانزدهم هجری خورشیدی، خوب است که نیکوکاران، داوطلبان، فعالان اجتماعی و علاقه‌مندان به توسعه و پیشرفت ایران و جامعه ایرانی علاوه بر سؤالات بالا به شرایط مؤثر در فعالیت‌های اجتماعی، به پایداری و استمرار فعالیت سازمان‌های داوطلب محور، به تعامل و مشارکت بین بخش‌های خصوصی و دولتی و غیردولتی در مسیر حل و رفع مشکلات اجتماعی در قالب مؤسسات انساندوستانه و توسعه‌ای بیشتر اندیشه کنند. همچنین خوب است آنها که دل در گرو رشد و توسعه مردم و میهن دارند و علاقه‌مند به کارهای داوطلبانه هستند، بیشتر به راهکارهای حفظ و توسعه مدیریت نیروهای انسانی داوطلب آگاه و توانمند و خلاق و پیگیر و پایدار برای ایران فردا اهتمام ورزند.