به پایان عصر تحریم‌ها نزدیک می‌شویم

چرا ایالات متحده دولت و گروه‌های مختلف را تحریم می‌کند؟ چون بستر تحریم‌ها را پس از جنگ جهانی دوم در قالب نهادسازی، رژیم‌های بین‌المللی و غلبه دلار برای آغاز هژمونی خود آغاز کرد. پس از جنگ جهانی دوم و در طول بیش از 70 سال اخیر ایالات متحده با استفاده از این بستر اقدام به تحریم دولت‌ها و گروه‌های مخالف هژمونی این کشور و یا حتی مخالف سیاست‌های این کشور در نظام بین‌الملل کرده است. ایالات متحده برای تغییر رفتار، سرنگونی نظامی‌ها، ایجاد آشوب و انقلاب‌های رنگی از بستر تحریم‌ها همواره در طول دهه‌های گذشته استفاده کرده است، اما با گذشت زمان و با شکل‌گیری قدرت‌های نوظهور تحریمی امریکا به سمت کندی پیش می‌رود و در آینده بلندمدت جنبه سمبلیک و نمادین خواهد یافت و کارایی گذشته را نخواهد داشت. اساساً ایالات متحده بر این اساس تحریم می‌کند چون بستر تحریمی ایجاد کرده و اگر بستر تحریمی ایالات متحده کارآیی خود را از دست دهد، یکی از ابزار‌های اساسی این کشور از دستور کار خارج خواهد شد. در همین زمینه آگاته دماریس نویسنده کتاب «آتش معکوس: چگونه تحریم‌ها جهانی برخلاف منافع امریکا ایجاد خواهد کرد؟» در مقاله‌ای در نشریه فار آفرز با عنوان پایان عصر تحریم‌ها به ناکارامدی بستر تحریمی امریکا می‌پردازد.
نویسنده کتاب آتش معکوس در کتاب خود می‌گوید که تحریم‌ها به ابزار اصلی سیاست خارجی ایالات متحده تبدیل شده است. اقدامات اقتصادی اجباری مانند تعرفه‌های تجاری، مجازات‌های مالی و کنترل صادرات بر تعداد زیادی از شرکت‌ها و ایالت‌ها در سراسر جهان تأثیر می‌گذارد. برخی از این مجازات‌ها بازیگران غیردولتی، مانند کارتل‌های مواد مخدر کلمبیا و گروه‌های تروریستی اسلام‌گرا را هدف قرار می‌دهد. برخی دیگر برای کل کشورها از جمله کره شمالی، ایران و روسیه اعمال می‌شود. سیاستگذاران ایالات متحده تحریم‌ها را تاکتیکی کم‌هزینه می‌دانند، اما در واقع این اقدامات اغلب در دستیابی به اهداف مورد نظر خود شکست می‌خورند و عوارض جانبی قوی آنها حتی می‌تواند به منافع امریکا آسیب برساند.
نتیجه معکوس روش‌های شگفت‌انگیزی را که تحریم‌ها بر شرکت‌های چندملیتی، دولت‌ها و در نهایت میلیون‌ها نفر در سراسر جهان تأثیر می‌گذارد، بررسی می‌کند. آگاته دمارایس با تکیه بر مصاحبه با کارشناسان، سیاست‌گذاران و مردم کشورهای تحریم شده، پیامدهای ناخواسته استفاده از تحریم‌ها را به عنوان یک سلاح دیپلماتیک بررسی می‌کند. گسترش تحریم‌ها تلاش‌ها را برای دور زدن از آنها تحریک می‌کند، زیرا دولت‌ها و شرکت‌ها به دنبال راه‌هایی برای دورزدن مجازات‌های امریکا هستند. این تنها بخشی از داستان است. تحریم‌ها همچنین روابط بین کشورها را تغییر می‌دهد و دولت‌هایی را که با امریکا در تضاد هستند به یکدیگر نزدیک‌تر می‌کند یا به طور فزاینده‌ای به روسیه و چین.
وی می‌نویسد: تحریم‌ها مدت‌هاست که سلاح دیپلماتیک مورد علاقه ایالات متحده بوده است. پاسخ دولت بایدن به تهاجم روسیه به اوکراین نمونه‌ای از این دست است. دولت امریکا بلافاصله مجموعه‌ای از اقدامات اقتصادی تنبیهی را بر مسکو تحمیل کرد و دولت‌های دیگر را نیز به انجام همین کار دعوت کرد. اینکه تحریم‌ها ابزار محبوب سیاستگذاران ایالات متحده است منطقی است. آنها خلأ بین اعلامیه‌های دیپلماتیک توخالی و مداخلات نظامی مرگبار را پر می‌کنند. با این حال، روزهای طلایی تحریم‌های امریکا ممکن است بزودی به پایان برسد.
از آنجایی که واشنگتن بیش از پیش به تحریم‌ها متکی شده است، بسیاری از کشورهای مخالف هژمونی امریکا شروع به قدرتمندکردن اقتصاد خود در برابر چنین اقداماتی کرده‌اند، بویژه سه رویداد در دهه گذشته آنها را متقاعد کرده است که این کار را انجام دهند. در سال 2012، ایالات متحده، ارتباط ایران را با سوئیفت (سیستم پیام‌رسانی جهانی که تقریباً همه پرداخت‌های بین‌المللی را امکان‌پذیر می‌سازد) قطع کرد تا ایران را از نظر مالی منزوی کند. دیگر دشمنان ایالات متحده به این موضوع توجه کردند و نمی‌دانستند که آیا آنها ممکن است بعدی باشند. سپس، در سال 2014، کشورهای غربی پس از ضمیمه کردن کریمه روسیه، تحریم‌هایی را علیه روسیه اعمال کردند که این اقدام مسکو را بر آن داشت تا خارج شدن از بستر اقتصادی غرب را در اولویت قرار دهد. سرانجام، در سال 2017، واشنگتن جنگ تجاری را با پکن آغاز کرد که بزودی به بخش فناوری سرایت کرد. با محدود کردن صادرات دانش‌بنیان ایالات متحده به چین، ایالات متحده به دشمنان خود هشدار داد که دسترسی آنها به فناوری حیاتی ممکن است قطع شود. این سه اقدام به‌ظهور یک پدیده جدید دامن زده است که عبارت است از مقاومت در برابر تحریم‌ها. قدرت ایالات متحده در اعمال تحریم‌ها علیه سایر کشورها ناشی از اولویت دلار امریکا و نظارت ایالات متحده بر کانال‌های مالی جهانی است، پس منطقی است که دشمنان ایالات متحده به‌دنبال نوآوری‌های مالی باشند که این مزیت‌های ایالات متحده را کاهش دهد. این کشورها به‌طور فزاینده‌ای با قراردادهای مبادله ارزی، جایگزین‌های سوئیفت و ارزهای دیجیتال آنها را پیدا کرده‌اند. وی در ادامه به راهکارهای دولت‌ها برای ناکارآمد کردن بستر تحریمی ایالات متحده اشاره می‌کند و می‌گوید:
یکی از راه‌هایی که کشورها خود را در برابر تحریم‌ها مقاوم‌تر کرده‌اند، سوآپ دوجانبه ارز است که به آنها اجازه می‌دهد دلار امریکا را دور بزنند. معاملات مبادله ارز، بانک‌های مرکزی را مستقیماً به یکدیگر متصل می‌کند و نیاز به استفاده از ارز سوم را برای تجارت از بین می‌برد. چین این ابزار را با ذوق و شوق پذیرفته و با بیش از 60 کشور از جمله آرژانتین، پاکستان، روسیه، آفریقای جنوبی، کره جنوبی، ترکیه و امارات متحده عربی قراردادهای مبادله ارز امضا کرده است که در مجموع به ارزش 500 میلیارد دلار می‌رسد. هدف پکن روشن است؛ اینکه شرکت‌های چینی بتوانند کانال‌های مالی ایالات متحده را در زمانی که می‌خواهند دور بزنند.
در سال 2020، برای اولین بار، چین بیش از نیمی از تجارت خود با روسیه را با ارزی غیر از دلار امریکا تسویه کرد که باعث شد اکثر این مبادلات تجاری از تحریم‌های ایالات متحده مصون باشند. اینکه روسیه و چین کانال‌های پرداخت را با استفاده از یوان و روبل توسعه می‌دهند، نباید تعجب‌آور می‌شد. در مارس 2020، سازمان همکاری شانگهای، تلاش برای دور زدن دلار امریکا، تحریم‌های ایالات متحده و توسعه پرداخت‌ها به ارزهای محلی را در اولویت قرار داده بود. با توجه به وضعیت افتضاح روابط واشنگتن و پکن، تمایل فزاینده چین برای کنار گذاشتن دلار امریکا قابل درک است، اما متحدان ایالات متحده نیز در حال انعقاد قراردادهای مبادله ارز هستند. هند در سال 2019 موشک‌های پدافند هوایی اس400 را از روسیه خریداری کرد. معامله 5 میلیارد دلاری باید تحریم‌های امریکا را به دنبال داشته باشد، اما هند و روسیه یک قرارداد مبادله ارزی را که به زمان شوروی بازمی‌گردد، احیا کردند. هند موشک‌های روسی را با استفاده از ترکیبی از روبل و روپیه هند خریداری کرد و بدین ترتیب از تحریم‌های امریکا که می‌توانست برای توقف فروش استفاده شود، اجتناب کرد.
نویسنده مقاله «پایان عصر تحریم‌ها» راه‌حل دوم را توسعه سیستم پرداخت‌های غیر غربی می‌داند و در این زمینه می‌افزاید: راه دیگری که کشورها برای بی‌اثر کردن تحریم‌های امریکا ایجاد کرده‌اند، توسعه سیستم‌های پرداخت غیرغربی است. تا زمانی که کشورها به استفاده از کانال‌های مالی غرب بویژه سوئیفت ادامه دهند، از گستره تحریم‌ها در امان نخواهند بود. قطع کامل دسترسی یک کشور به سوئیفت، گزینه هسته‌ای در زرادخانه تحریم‌های امریکا است که فقط یک بار آن هم علیه ایران استفاده شده است. چین و روسیه مشغول آماده‌سازی جایگزین‌های خود برای سیستم پیام‌رسانی در صورتی که کشورهای غربی نیز تصمیم به قطع ارتباط با آنها بگیرند، هستند.
نویسنده این مقاله در ادامه از سومین راه‌حل برای بی‌اثر کردن تحریم‌های امریکا پرده برمی‌دارد و می‌گوید: رمز ارز دیجیتال سومین راه ناکارآمد ساختن تحریم‌های امریکاست. وی می‌افزاید: سومین ابزاری که دشمنان امریکا از آن برای فرار از تحریم‌ها استفاده می‌کنند، ارز دیجیتال است. در این زمینه چین پیشتاز است. در حال حاضر حدود 300 میلیون چینی در بیش از 20 شهر از جمله پکن، شانگهای و سایر شهرها از ارز دیجیتال استفاده می‌کنند. این ارز دیجیتال توسط بانک مرکزی چین صادر شده و در تلفن‌های همراه شهروندان چینی ذخیره می‌شود. بازی‌های المپیک زمستانی 2022 در پکن محل آزمایش ارز جدید بود؛ در سایت‌های المپیک، پرداخت‌ها باید با کارت ویزا یا رنمینبی دیجیتال انجام می‌شد. این مکانیسم به سرعت در حال رشد است: پیش‌بینی‌ها می‌گویند یک میلیارد نفر تا سال 2030 از رنمینبی دیجیتال استفاده خواهند کرد.ایالات متحده هیچ راهی برای محدود کردن استفاده از سکه مجازی که توسط بانک مرکزی کشور دیگری صادر می‌شود، ندارد. چین همچنین شرط‌بندی کرده است که رنمینبی دیجیتال کاربران را در سراسر جهان جذب خواهد کرد. در سال 2021، پکن شراکت با امارات متحده عربی و تایلند را برای حل و فصل صادرات در رنمینبی دیجیتال راه‌اندازی کرد. با توجه به اینکه چین بزرگترین شریک تجاری اکثر کشورهاست، احتمالاً معاملات دیگری از این دست در پی خواهد داشت.
نویسنده مقاله «پایان عصر تحریم‌ها» در پایان مقاله خود می‌افزاید: به‌طور جداگانه، قراردادهای مبادله ارز، سیستم‌های پرداخت جایگزین و ارزهای دیجیتال تأثیر زیادی بر اثربخشی تحریم‌های ایالات متحده ندارند، اما این نوآوری‌ها به‌طور فزاینده‌ای به کشورها این امکان را می‌دهد که از طریق کانال‌های ضد تحریم تراکنش‌ها را انجام دهند. این روند غیرقابل برگشت به نظر می‌رسد. هیچ دلیلی وجود ندارد که باور کنیم روابط بین واشنگتن و پکن یا واشنگتن و مسکو به این زودی بهبود خواهد یافت. محتمل‌ترین سناریو این است که اوضاع بدتر شود و پکن و مسکو تلاش‌های خود را برای مقابله با تحریم‌ها دو چندان کنند.
 ظهور چشم‌انداز مالی پراکنده هم دیپلماسی و هم امنیت ملی ایالات متحده را تهدید می‌کند. علاوه بر تضعیف اثربخشی تحریم‌ها، افزایش کانال‌های مالی ضد تحریم به این معنی است که ایالات متحده به‌طور فزاینده‌ای در هنگام کشف فعالیت‌های مخالف خود در جهان، نقطه کوری خواهد داشت. همه اینها به این معنی است که ظرف یک دهه، تحریم‌های یکجانبه ایالات متحده ممکن است  کاملاً تأثیر خود را از دست بدهد.