حمیده امینی‌فرد
خبرنگار
با شروع کرونا، بسیاری از کشورها، حمل و نقل عمومی را به علت شیوع ویروس محدود کردند و طرح‌های محدودیت‌زای ترافیکی با شدت بیشتری به اجرا درآمد، اما در تهران برعکس این اتفاق افتاد. طرح ترافیک برای تشویق مردم به استفاده از خودروی شخصی به‌جای عمومی برداشته شد و حتی زمانی که برگشت هم با کاهش ساعت کاری، فرصت بیشتری به شخصی‌سوارها داد تا در خیابان‌ها جولان دهند. در نتیجه جای پارک بشدت کمیاب شد و چرخه‌زدن‌های پی‌در‌پی در خیابان‌ها و معابر فرعی، منجر به ترافیک ناخواسته و البته افزایش آلودگی هوا شد. اصرار شهرداری تهران به اجرای طرح ترافیک همچون سابق و البته وزیر بهداشت برخلاف او در همان ابتدا، دو دیدگاه متفاوت را رو‌به‌روی هم قرار داد تا بالاخره پس از کش‌و‌قوس‌ها این «کاهش ساعت ورود به طرح» باشد که به عنوان راه‌حل میانی مطرح می‌شود. اگرچه بحث درآمدزایی شهرداری از اجرای طرح‌های ترافیکی هم بهانه‌ای شده بود تا روی دیگر ماجرا دیده نشود! با این‌همه زمستان دوباره نگرانی‌ها را از افزایش آلودگی هوا در شرایط وارونگی بالا برده است. کارشناسان می‌گویند اگر باران و برف از کلانشهرها گرفته شود، چگونه می‌توان از سد آلودگی هوا که اتفاقاً کرونا را هم تشدید می‌کند، گذشت؟ مثل دیروز که کاهش تندی باد و آغاز تردد خودروها، غلظت ذرات معلق در تهران را بالا برد و اتفاقاً بعد از پایان محدودیت‌ها، طی یک هفته اخیر ترافیک در معابر اصلی و بزرگراهی بشدت افزایش یافته است.
افزایش 2 برابری دوچرخه‌سواران در سال‌جاری
یعقوب آزاده‌دل، مدیر واحد توسعه سیستم‌های حمل و نقل پاک سازمان حمل و نقل و ترافیک از یک راه‌حل مؤثر در شرایط پاندمی نام می‌برد، «دوچرخه»! مدی که اتفاقاً در کشورهای دیگر این روزها بشدت مورد توجه قرار گفته است چرا که به گفته او، حمل و نقل عمومی محدود شده و تأکید بر فاصله اجتماعی خیلی‌ها را تشویق کرده تا به سمت دوچرخه‌سواری بروند. برای همین آمارها در بسیاری از کشورها افزایش یافته است اما این کانادا، امریکای شمالی و تا حدودی اروپا بودند که از دیگر کشورها جلو زدند تا آمار استفاده از دوچرخه در انحصار آنها باشد. آزاده‌دل می‌گوید: «آمار ثبت سفارش خرید دوچرخه کشورهای اروپایی و امریکایی از چین در شرایط پاندمی 22 برابر افزایش یافت، تاجایی که شرکت‌های چینی به‌خاطر افزایش درخواست‌ها دیگر جوابگوی شرکت‌های ایرانی با تقاضای محدود نبودند.» (این آمار خرداد ماه امسال ثبت شده است.)
جالب اینکه در ایران، بسیاری از شهرداری‌ها به سمت جمع‌آوری دوچرخه‌ها به علت شیوع آلودگی رفتند و مردم از ترس ابتلا به کرونا به خودروهای شخصی روی آوردند! البته به گفته آزاده‌دل، این اتفاق در تهران نیفتاد و اتفاقاً شهرداری تهران با اعطای 6 هزار کارت اشتراک رایگان در موج اول، قصد داشت که شهروندان را به این سمت سوق دهد، اما به علت تبلیغات محدود فقط یک هزار کارت فعال شد.
با این توضیحات شاید فکر کنید که آمار دوچرخه سواری در تهران کاهش یافته است، اما برخلاف تصور، تعداد دوچرخه‌سواران امسال، نسبت به سال گذشته دوبرابر افزایش یافته و از 4 دهم درصد به 8 دهم درصد رسیده است. هم‌اکنون تعداد کاربران دوچرخه اشتراکی بیش از 40 هزار نفر اعلام می‌شود، اما آیا این عدد راضی‌کننده است؟! باتوجه به سند توسعه دوچرخه‌سواری در تهران که سهم دوچرخه‌سواری را برای سال 1400، یک و نیم درصد پیش‌بینی کرده و امسال هم باید تا پایان سال به 9 دهم درصد برسد، جواب قطعاً مثبت است! شاید بپرسید پا به رکاب شدن پیروز حناچی، شهردار تهران در سه‌شنبه‌های بدون خودرو تا چه اندازه در پررنگ شدن سهم دوچرخه‌سواری در پایتخت تأثیر داشته است؟ : «ایشان هنوز هم در روزهای سه‌شنبه با دوچرخه به محل کار خود می‌روند. به عدد نمی‌توانم اشاره کنم، اما قطعاً در تغییر رویکرد، اختصاص اعتبار و توسعه فرهنگ دوچرخه سواری بویژه درمیان سایر مسئولان تأثیر زیادی داشته است.»
«شیب» و «ترافیک» تهران همواره دو معضلی بودند که خیلی‌ها را از دوچرخه‌سواری در پایتخت پشیمان می‌کرد. خیلی‌هایی که البته تصوری از دوچرخه‌سواری نداشته و بیشتر براساس شنیده‌ها قضاوت می‌کردند. آزاده‌دل که هر روز یک مسیر 30 کیلومتری از جنوب تهران تا خیابان طالقانی (رفت و برگشت) را رکاب می‌زند به شهروندان اطمینان می‌دهد که به این شنیده‌ها توجه نکنند، اگرچه قطعاً به آموزش دوچرخه‌سواری در خیابان‌های اصلی، تجربه و مهارت کافی هم نیاز است.
البته این حرف به معنای استاندارد بودن خیابان‌های تهران برای دوچرخه‌سواری نیست. ضمن آنکه هیچ محدودیتی هم برای استفاده بانوان از دوچرخه در تهران وجود ندارد اما نمی‌توان ادعا کرد که رکاب زدن در مسیر دوچرخه‌سواری برای خانم‌ها با آقایان یکسان است. تجربه برخی بانوان از ایجاد مزاحمت، متلک‌پراکنی و بی‌احترامی‌های برخی از  خودروسوارها نشان می‌دهد که در این زمینه هنوز فرهنگسازی‌های لازم نشده است. با این‌همه باید پرسید سهم بانوان در دوچرخه‌سواری‌های هر روز تهرانی‌ها چقدر است؟ آزاده‌دل می‌گوید: «حدود 10 درصد!» آمار استفاده در کشورهای دیگر، اما 50-50 است که بیشتر سفرهای خرید و آموزشی است. در تهران هم عمده سفرها با دوچرخه از طریق شخصی‌هاست و نمی‌توان تنها به آمار محدود دوچرخه‌های اشتراکی بسنده کرد. بیشتر دوچرخه سواری‌ها در پایتخت با لباس‌های غیر‌ورزشی و اتفاقاً در ساعات پیک صبح و عصر انجام گرفته و شغلی و آموزشی بوده است. یکی از محدودیت‌های اصلی دوچرخه‌سواری در تهران، اما نه شیب و نه حتی سربالایی‌های تند‌و‌تیز خیابان‌ها ،که موتورسواران هستند؛ رقبای جدی که اگر قانونمند شوند، قطعاً جایشان را به دوچرخه‌سواران می‌دهند.
با این‌همه نکته مهم اینجاست در توصیه‌ها و پروتکل‌های بهداشتی ستاد ملی مقابله با کرونا، تأکید بر دوچرخه‌سواری چه سهمی داشته است؟ این سهم قطعاً منفی است. آزاده‌دل می‌گوید: «شهرداری اقداماتی را انجام داد، اما نه‌تنها دیده نشد، که استفاده از خودرو هم پررنگ‌تر شد. اگرچه محدودیت تردد شبانه به کمک تهران آمد، اما در ستاد هم با وجود ازدحام در حمل و نقل عمومی و البته ترافیک شدید اشاره‌ای به ترغیب مردم برای استفاده از دوچرخه در خیابان‌ها نشد.»
2500 دوچرخه اشتراکی برای جمعیت چند میلیونی تهران!
سید آرش حسینی میلانی، رئیس کمیته محیط‌ زیست شورای شهر تهران البته معتقد است: «مد دوچرخه در شرایط حاضر به تنهایی نمی‌تواند بار ترافیکی تهران را به دوش بکشد.» چرایش هم روشن است: «زیرساخت‌های کافی برای تشویق مردم به دوچرخه‌سواری و استفاده از آن وجود ندارد. 147 ایستگاه اشتراکی و بیش از 2 هزار و 500 دستگاه دوچرخه برای جمعیت چند میلیونی تهران کافی نیست.» اما آیا شهرداری و شورای شهر برای توسعه مسیرهای دوچرخه‌سواری اقدامی انجام نداده‌اند؟
«اتفاقاً بودجه توسعه مسیرهای ایمن امسال از سوی شورا را به 300 میلیارد تومان افزایش داده و تا پایان سال هم طول مسیرهای ایمن به 500 کیلومتر افزایش می‌یابد اما حمایت از دوچرخه‌سواری نیاز به یارانه دولتی هم دارد. در شرایطی که دولت هنوز کمکی برای توسعه حمل و نقل عمومی نکرده است و فقط عدد و رقم ناچیزی در لایحه بودجه امسال و سال ۱۴۰۰ در این باره دیده شده، نمی‌توان انتظار داشت که این موضوع در اولویت قرار بگیرد.» به گفته این عضو هیأت رئیسه شورا، جابه‌جایی با دوچرخه در کلانشهرهای بزرگ دنیا هم سهم ناچیز حدوداً 5 درصدی در حمل و نقل دارد و به همین علت انتظارمان از دوچرخه‌سواری در پایتخت هم باید منطقی باشد. در سطح شهر تهران هم‌اکنون 221 کیلومتر مسیر ایمن دوچرخه سواری (بوستان‌ها و شبکه معابر) وجود دارد.
حالا کمپینی به نام «من دوچرخه‌سوارم» هم آمده تا به کمک فرهنگ توسعه دوچرخه‌سواری بیاید؛ کمپینی که می‌خواهد از برنامه‌های آموزشی کمک گرفته و بستر فرهنگی لازم برای استفاده از دوچرخه به عنوان یک وسیله حمل‌و‌نقل عمومی و البته ایمن را فراهم کند. دوچرخه‌سواران با استفاده از این اپلیکیشن می‌توانند به امکاناتی مانند مسیریابی و به اشتراک‌گذاری داده‌های خود با دیگران دسترسی پیدا کنند. پیش‌بینی‌ها البته نشان می‌دهد که آینده دوچرخه‌سواری در تهران روشن است.

امیرحسین جلالی ندوشن
روا‌‌نپزشک
روایت اول: مرد می‌گوید تا نیمه خرداد نه فقط از ماسک که از شیلد هم استفاده می‌کرده، می‌گوید: «مرتب دست خود را می‌شستم، یا با الکل ضدعفونی می‌کردم. پیش از ورود به خانه حتماً لباس‌های خود را در محلی جداگانه می‌گذاشتم و همه اینها رسم خانواده شده بود. نیمه خرداد که همه جا باز شده بود و کم‌کم گفته شد با آمدن فصل گرما، ویروس ضعیف می‌شود و از بین خواهد رفت من هم از همه کارهایی که گفتم دست شستم. میهمانی می‌رفتم و با دوستان نشست و برخاست داشتم، بدون آنکه از ماسک استفاده کنم یا اصول دیگر را رعایت نمایم. یک شب قرار داشتیم برویم خانه پدربزرگ، که مبتلا به دیابت است و چند وقت پیش جراحی قلب باز داشته. سردرد و ضعف زیاد نگذاشت بروم. خانواده اصرار می‌کردند هر طوری هست بروم اما نمی‌شد و چه اقبال بلندی داشتم. دو روز بعد تست مثبت شد و من ۱۴ روز در خانه ماندم.» روایت دوم: به دیوار تکیه داده و تعریف می‌کند که مرد میانسال را سه ماه پیش برای بار آخر دیده، درست هفت روز قبل از آنکه در بیمارستان جان بدهد. مرد به او گفته بود قرار است فردا پسرش را ببرد مدرسه. می‌گوید به او گفتم نرو، اما گفت مشکلی پیش نمی‌آید. تقریباً تمام دانش‌آموزان کلاس به کووید مبتلا شدند، از جمله پسر مرد مرحوم و او نیز هم که جان به جان آفرین تسلیم کرد. به باور من پس از موج اول کرونا در ایران چند موضوع باعث شد که ما با وضعیتی که از مرداد و شهریور به آن دچار شده ایم ، تاکنون ادامه پیدا کند و متأسفانه احتمال دارد در زمستان بغرنج‌تر نیز بشود.
مهم‌ترین دلیل بحران در مدیریت افکار عمومی و ناکارآمدی سیاست رسانه‌ای است که متأسفانه از همان موج اول وجود دارد و نه تنها بهبود نیافته که در ابتدای تابستان به بدترین وضعیت خود دچار شد و در قالب شروع موج دوم و سوم خود را نشان داد. عدم ارسال پیام واحد، سردرگمی افکار عمومی در مورد وضعیت بیماری یا وضعیت محدودیت‌ها و البته ارسال پیام‌هایی دال بر عادی شدن امور باعث شد جامعه که به اندازه کافی تحت فشار و منگنه بود آن را محملی برای آسودگی و رهایی از قید و بند محدودیت‌ها قرار دهد. نکته بعد به کمبود و کاهش سرمایه اجتماعی در ایران بازمی‌گردد. نمود آن را در عدم اعتماد بدرستی آمار دولتی کرونا از ابتدای همه‌گیری می‌شود دید؛ بنابراین انتظار نمی‌رود با این وضعیت بحرانی سرمایه اجتماعی در ایران، شیوه‌ها و روش‌هایی که صرفاً بر مسئولیت شهروندی متکی باشد بتواند کمک‌کننده باشد و در نتیجه دولت باید اقتدار و حضور بیش‌تری را به نمایش بگذارد. نکته آخر به وضعیت روان شناختی جامعه و سلامت روانی جامعه بر می‌گردد. جامعه آسیب‌دیده، خسته، کلافه و دچار درماندگی است. در چه مواردی عدم مراعات دستورالعمل‌های بهداشتی می‌تواند به‌عنوان نمودی از این خستگی و نوعی رفتار خود-آسیب‌رسان تلقی شود. وضعیت روانی جامعه نیازمند رسیدگی جدی است و برنامه اقدام ملی برای بهبود سلامت روانی جامعه باید در دستور کار سیاستگذاران ستاد ملی مقابله با کرونا قرار گیرد. با همه اینها ما تک تک شهروندان باید بدانیم اوضاع می‌تواند بسیار بسیار دردناک‌تر شود و در حالتی که معدل وضعیت مدیریت و سیاستگذاری، سرمایه اجتماعی و وضعیت بیماری در کشور چندان به مراد دل ما نیست باید دست‌کم هر کدام از ما به فکر خود و خانواده خویش باشیم، شاید از این طریق اوضاع عمومی هم کمی بهبود یابد.

سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: با فوت ۳۲۳ بیمار دیگر از مبتلایان قطعی، شمار جان باختگان قطعی این بیماری در کشور به ۵۰ هزار و ۹۱۷ نفر رسید. به‌ گزارش وبدا، دکتر سیما سادات لاری با اعلام آخرین آمار مبتلایان و جان باختگان کرونا در ایران افزود: از ظهر روز 17 آذر تا ظهر (۱۸ آذر ۱۳۹۹) بر اساس معیارهای قطعی تشخیصی ۱۱ هزار و ۲۳ بیمار جدید مبتلا به کووید۱۹ در کشور شناسایی شد و هزار و ۷۱۰ نفر بستری شدند. با این حساب، مجموع بیماران کووید۱۹ در کشور به یک میلیون و ۶۲ هزار و ۳۹۷ نفر رسید. سخنگوی وزارت بهداشت گفت: خوشبختانه تاکنون ۷۵۴ هزار و ۲۲۴ نفر از بیماران، بهبود یافته یا از بیمارستان‌ها ترخیص شده‌اند. همچنین ۵۷۸۰ نفر از بیماران مبتلا به کووید۱۹ در وضعیت شدید این بیماری تحت مراقبت قرار دارند و تاکنون ۶ میلیون و ۴۷۷ هزار و ۷۱۸ آزمایش تشخیص کووید۱۹ در کشور انجام شده است. لاری افزود: در حال حاضر ۶۴ شهرستان در وضعیت قرمز، ۲۷۸ شهرستان نارنجی و ۱۰۶ شهرستان در وضعیت زرد قرار دارند.