نادر شهمرادی


جنگ داخلی سوریه اکنون وارد ششمین سال شده است. در این بحران که به معنای واقعی بین‌المللی است چند کشور با نقشه‌های جنگی متفاوت حضور دارند. در دوسال اخیر کشمکش  میان طرفین بر سر نحوه مدیریت بحران منجر به این شد که بزرگترین تراژدی مهاجرت از سوریه و مشرق زمین به سوی اروپا رقم بخورد.سوریه مسأله اصلی سازمان ملل و جامعه جهانی است، با وجود مذاکرات و نشست‌های دیپلماتیک بسیار، بحران و جنگ همچنان به راه خود ادامه می‌دهد. در مطلب ذیل مهم‌ترین عوامل و عناصر دخیل در صحنه این بحران ارزیابی می‌شود.



سازمان ملل، داستان میانجیگری‌های ناکام
برای سازمان ملل، سوریه عملاً میدان ناکامی‌ها بوده است و چندین طرح این نهاد راه به جایی نبرده است. تلخ ترین بخش از ناکامی آن همانا کناره‌گیری دو نماینده پرآوازه آن؛ یعنی کوفی عنان و اخضر ابراهیمی از مأموریت میانجیگری در  سوریه بود. شاید نکته قابل تحسین این باشد که شکست‌های 6 سال گذشته باعث نشده این سازمان از میدان جنگ سوریه کناره‌گیری کند. در این راستا، این نهاد اکنون پرچم میانجیگری را به دست دی میستورا سپرده است و او با در دست داشتن طرح آتش بس و مذاکره توانسته است هر چند به صورت نیم بند میز مذاکره میان طرف‌های درگیر را در ژنو و وین برپا کند. با آنکه دولت و نیز نیروهای میانه رو سوریه از طرح‌های دی‌میستورا حمایت می‌کنند اما گروه‌های تروریست النصره و داعش که عمدتاً تحت حمایت ترکیه و عربستان و قطر هستند مانع پیشرفت حرکت او هستند.



امریکا، از سیاست حذف اسد
تا تئوری آتش بس و مذاکره
خطوط سیاست امریکا در سوریه را اوباما ترسیم  می‌کند. او گفته است تجربه جنگ عراق و افغانستان را در اینجا تکرار نخواهد کرد.ترجمان این سیاست این شده که امریکا از ورود مستقیم و حضور در زمین جنگ خودداری کرده است. اوباما در طول شش سال گذشته، با وجود فشارها و درخواست‌های گسترده متحدان عرب و ترک  حاضر به مشارکت مستقیم در جنگ نشده است اما در عین حال ائتلافی را که عمدتا بر حملات هوایی تکیه دارد، در سوریه و عراق علیه داعش و دیگر گروه‌های تکفیری شکل داده است. البته دولت اوباما در کنار سایر شرکای منطقه‌ای خود از سیاست سوریه منهای اسد حمایت کرده است با این حال جان کری رئیس دستگاه دیپلماسی اوباما در این سیاست بویژه بعد از توافق موفق هسته‌ای با ایران تغییراتی به‌عمل آورد و با حضور در کرملین رسماً باب مصالحه بر سر آینده سوریه را گشود.



ترکیه، مأمن شورشیان سوریه و قمار تاریخی اردوغان بر سر اسد
ترکیه تحت رهبری اردوغان از اولین روز شروع ناآرامی در سوریه وارد این بحران شد. آنکارا ابتدا مدعی شد، به نمایندگی از اروپا و به عنوان شریک اصلی ائتلاف امریکایی وارد جنگ شده است اما واقعیت‌های بعدی آشکار کرد که دولت اردوغان در اتحاد با جناح عربی ضد بشار اسد بویژه قطر و عربستان به میدان جنگ آمده است. ترکیه در حال حاضر به عنوان همسایه شمالی سوریه منافع ژئوپلیتیک و تاریخی عمیق در حوادث سوریه برای خود متصور است. در همه دوران جنگ 6 ساله سوریه طبق شواهدی که رسانه‌های این کشور منتشر کرده‌اند ترکیه به صورت پل ارتباطی استراتژیک شورشیان با مرکز لجستیک آنها عمل کرده است. اردوغان آشکارا سیاست خود در جنگ سوریه را براندازی دولت اسد قرار داده است. این سیاست او از سوی مخالفانش به عنوان قمار بزرگ نام گرفته است. در حال حاضر دولت اردوغان با ناامیدی از سقوط اسد تلاش می‌کند از بحران پناهجویان و مهاجران به عنوان ابزاری بزرگ برای امتیاز‌گیری از اروپا بهره بگیرد. ضمن آنکه نظامیان و تشکیلات اطلاعاتی ترکیه در مجاورت استان مهم حلب همچنان برای بی‌ثبات نگه داشتن نوار شمالی سوریه تلاش می‌کنند.  ترک‌ها در دوحه، استانبول و پاریس به همراه قطر و عربستان به سازماندهی گروه‌های معارض اسد پرداختند. آنها در یک مرحله گروه‌هایی از اخوان المسلمین سوریه، لیبرال‌های معارض این کشور  را تحت عناوینی مثل ارتش آزاد سوریه سازمان دادند. بعد از ناکامی تجربه ارتش آزاد نیز به تشکیل گروه‌هایی مثل؛ جیش الفتح(متهم اصلی در کشتار اخیر مستشاران ایرانی در حلب) اقدام کردند. در حال حاضر مجموعه گروه‌های معارض مرکب از احرار الشام، داعش و نیز جیش الفتح و جبهه النصره از حمایت‌های مستقیم و غیر مستقیم نظامی و مالی این ائتلاف تحت رهبری ترکیه و عربستان بهره می‌برند.



روسیه، رویارویی با حریفان غربی و ایجاد پایگاه تازه در خاورمیانه
مسکو به عنوان متحد دیرین سوریه به صحنه آمده است. حضور نظامی روسیه در این جنگ، ناشی از استراتژی رقابتی شخص پوتین با قدرت‌های غربی نیز هست. روسیه سعی دارد تهاجمی را از زمین، دریا و هوا علیه شورشیان پی گیرد. این کشور در مقطعی حتی از روی خزر با 26 موشک شورشیان را هدف قرار داد علاوه بر این حمایت نظامی گسترده از سوریه به‌عمل آورد. روسیه عملیات خود را با 32 جنگنده و استقرار نیروی نظامی در پایگاه نزدیک لاذقیه آغاز کرد. مسکو افزون بر اینها انحصار جنگ اطلاعاتی را که دولت‌های مخالف اسد از جمله اعراب و ترکیه ایجاد کرده بودند، شکست و هواپیماهای بدون سرنشین خود را وارد میدان کرد. روسیه بعد از کسب موفقیت‌های چشمگیر در بازپس‌گیری بخش‌هایی از خاک سوریه توانست امریکا را به اجرای توافق آتش بس ترغیب سازد.



ایران؛ دفاع از یک متحد دیرین
ایران که متحد دیرین سوریه است، حمایت نظامی خود را در سطح مستشاری پیش برده است اما مخالفان مدعی هستند، با تمام قوا در صحنه حضور یافته است و با سلاح و تجهیزات و کمک‌های مالی از دولت سوریه حمایت می‌کند. ایران از ابتدای ناآرامی‌های 2011 آن را طرحی سازماندهی شده و نه خودجوش خواند. در سال 2012 متحد منطقه‌ای ایران، حزب الله، به صورت جدی در دفاع از حکومت اسد وارد صحنه شد. سال بعد ایران مستشاران نظامی خویش را راهی سوریه کرد. نیروهای متحد ایران عمدتاً مناطق مرزی لبنان، دمشق و نیز نوار ساحلی مدیترانه را تحت کنترل دارند. حمایت‌های راهبردی ایران و متحد آن حزب الله موجب شد طرح خطرناک جبهه ترکیه‌ای – سعودی برای کشاندن دامنه جنگ به لبنان ناکام بماند و توازن نظامی به ضرر اسد بر هم نخورد.


عربستان؛ عقبه مالی و ایدئولوژیک شورشیان
سعودی‌ها به اتفاق ترکیه عقبه اصلی شورشیان به حساب می‌آیند در عرصه نظامی آنها ائتلافی را تشکیل داده‌اند و کمک‌های جنگی و نظامی خود را زیر چتر این ائتلاف پیش می‌برند. عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان به صراحت اعلام کرده، هدف اصلی این کشور براندازی اسد است. سعودی‌ها از نفوذ مالی و نفتی خویش در سطح بین‌المللی نیز برای مقابله با حکومت اسد بهره می‌گیرند. وزیر خارجه سعودی انکار نمی‌کند که بارها تلاش‌های بین‌المللی برای مذاکره و تعامل با اسد را بر هم زده است.
برخی دیپلمات‌های اروپایی هم تصریح کرده‌اند که پشت پرده ناکامی اجلاس‌های وین و ژنو کارشکنی سعودی‌ها قرار دارد. استعفای دو نماینده ویژه سازمان ملل؛ یعنی کوفی عنان و اخضر ابراهیمی نیز بخشی از تلاش محور آنکارا- ریاض بوده است.


قطر؛ تکیه‌گاه مالی و تبلیغاتی مخالفان اسد
قطر و شیخ نشین‌های خلیج فارس منبع مالی و بانکی شورشیان هستند. ضمن آنکه قطر از ابزار‌های تبلیغاتی‌اش؛
یعنی شبکه الجزیره بیشترین بهره را برای شوراندن شهروندان سوری علیه حکومت این کشور
 برده است.
در گزارش نیویورک تایمز از قطر به عنوان تأمین کنندگان جنگ افزارها و نیز سرمایه گذاری در زمینه آموزش شورشیان یاد شده است با سرمایه قطری‌ها بوده که شورشیان در سال 2013 توانستند به موشک‌های پیشرفته دوش پرتاب و سلاح‌های نیمه سنگین مجهز شوند.
پایگاه هوایی العدید این کشور به عنوان مرکز ترانزیت شورشیان و نیز دولت‌های ائتلاف مورد استفاده قرار گرفته است.



 

مترجم: محمد عباسی



اگر آتش بسی که سنگ بنای آن دومین چهارشنبه ماه مه امسال نهاده شد ادامه یابد، می‌تواند نقطه عطف بزرگی در پیچیده ترین کشمکش در دوران اخیر باشد.
 حلب با تجربه چهار سال جنگ – بویژه دو هفته نزاع خونین اخیر- آینده بشدت مبهمی دارد. آنچه مسلم است هر تصمیمی درباره سرنوشت حلب می‌تواند الگویی برای سایر نقاط کشور باشد. در حال حاضر دو برداشت متناقض از طرح آتش بس در حلب وجود دارد. یک برداشت این است که فشارهای دو قدرت- امریکا و روسیه- برای آتش بس و سوق دادن طرف‌های درگیر به سمت مذاکره – نشانه‌ای از خستگی جامعه جهانی از جنگ ویرانگر سوریه و تلاش برای استقرار ثبات در سوریه است اما برداشت دوم که بدبینانه است، می‌گوید آتش بس شکننده اخیر در واقع  آرامش قبل از طوفان و مقدمه نزاع گسترده تر است.
برداشت دوم، بدون شک بدترین خبر برای شهروندان شهر محاصره شده حلب است که با شرایط وخیم از 19 جولای 2012 تاکنون مواجه هستند. شهری که در آن مراکز خدمات عمومی بویژه بخش درمانی و بیمارستانی به دلیل حملات گسترده مختل شده، فعالیت‌های امدادی کاملاً از هم پاشیده است و جمعیت 2 میلیون و صد هزار نفری آن اغلب در حال ترک خانه و کاشانه شان هستند. اگر آتش بس برقرار شود، ممکن است بسیاری از جمعیت انبوه آن از این امکان به عنوان فرصتی برای گریز از جنگ بهره بگیرند. یعنی حداقل شهروندان حلب باور خواهند کرد زمان برای زنده ماندن باقی است. بازی در حلب از آن جهت حالت مرگ و زندگی را پیدا کرده است که به باور مقام‌ها و تحلیلگران غربی، کنترل دوباره این شهر برای دولت اسد پیروزی تاریخی خواهد بود با این اتفاق امنیت را در پایتخت و شهر حمص به عنوان کانون شورش‌ها از 2011 تاکنون، تثبیت خواهد کرد و تنها شهر درعا به عنوان منطقه پرجمعیت در دست گروه‌های مخالف میانه رو باقی خواهد ماند. اما چرخه حوادث در سوریه همیشه به مراد و میل جامعه جهانی رقم نمی‌خورد. آنچه مشهود است در حال حاضر هیچ یک از دو طرف قدرت یکسره کردن جنگ و توان غلبه مطلق بر دیگری را ندارد.
از یک طرف شماری از کارشناسان تردید دارند که اسد و متحدان آن ظرفیت نظامی لازم برای حفظ حلب و مدیریت صحنه پیچیده جنگ در دیگر مناطق سوریه را داشته باشند، از طرف دیگر جنگجویان حاضر در حلب حتی در نگاه امریکا نیروهای مطلوب برای دوران پسا اسد نیستند. در اردوی مخالفان برتری با افراطیون و تروریست‌ها است. در این عرصه جبهه النصره، داعش و دیگر گروه‌های مرتبط با القاعده بسیار فعال هستند.
در محفل دیپلمات‌ها مسأله اصلی این روزها این است که برای امریکا و روسیه، تغییر سرنوشت حلب چه‌اندازه مهم است. پاسخ اغلب آنها این است که برای  بلوک غرب بویژه واشنگتن در حال حاضر اولویت اصلی جنگ علیه داعش است و با این نگاه حلب در این عرصه در حاشیه قرار می‌گیرد اگرچه داعش بخشی از نقاط نه چندان دوردست حلب را در اختیار دارد اما این گروه قرارگاه خود را در رقه و نیز موصل(در عراق) انتخاب کرده است.رشته دیگر سرنوشت حلب در دست ولادیمیر پوتین است. مداخله نظامی روسیه در سوریه می‌تواند در هر حال تعیین کننده نتیجه بازی باشد. اغلب کارشناسان غربی معتقدند که مسکو توان افزایش  وکاهش تأثیرگذاری بر اقدامات اسد را دارد. البته این نگاه بدبینانه نیز در میان شماری از سیاستمداران غرب جریان دارد که می‌گویند  چون سوریه به منبع اصلی بحران مهاجرت اروپا تبدیل شده است، استراتژی پوتین در سوریه استفاده از این اهرم برای امتیاز‌گیری از بلوک غرب است.
به هر حال قضیه حلب به این بسته است که‌ اندیشه آتش بس مورد توافق امریکا و روسیه چه‌اندازه  در زمین واقعیت جاری شود. این آتش‌بس می‌تواند دو لبه داشته باشد هم فرصتی برای آزادی شهر از خطر فروپاشی  باشد و نیروهای مخالف اسد همچون روزهای گذشته از این ابزار برای تشدید جنگ با دولت بهره بگیرند.  در هر حال شواهد نشان از این دارد که جنگ در حلب ممکن است به این زودی پایان نپذیرد.
پیتر اپس- رویترز
 

مترجم: علی کاشانی



حلب بحران زده در شمال سوریه از کلانشهرهای این کشور و مرکز تجاری این کشور بود که اکنون دستخوش تقسیم و تجزیه بین گروه‌های مختلف شده است. در بخش تحت اختیار شورشیان به نظر می‌آید زندگی روزانه بتدریج به حالت عادی بازمی‌گردد آن گونه که پیتر استنبچ از آن گزارش می‌دهد گروه‌های پناهجویان به صورت گسترده در حال بازگشت به این شهر هستند و از نظر اقتصادی اوضاع به صورت هر چند کند در حال بهبود است.آنها در بازگشت به حلب با دیدن چند اتفاق شگفت زده می‌شوند: افسران پلیس که ترافیک را کنترل می‌کنند، بازبودن فروشگاه‌ها بویژه سیگارفروش ها، مراکز توزیع سوخت و نیز آبمیوه فروشی‌ها که در طول خیابان سرگرم فعالیت هستند و از همه مهم‌تر، مشاهده رسم و عادت شهروندان بزرگترین شهر سوریه که در پیاده‌روها و بیرون مغازه می‌نشینند و بساط قهوه، چای و قلیان پهن می‌کنند. ارتش روسیه دو هفته قبل با میزبانی بیش از صد روزنامه‌نگار بین‌المللی از جمله شبکه سی ان ان در شهر تازه آزاد شده پالمیرا دست به یک نمایش قدرت بزرگ زد. نمایشی که در آن قرار بود ارکستری به افتخار آزادی این میراث و پایگاه تاریخی سوریه بنوازد و در عین حال توانمندی ارتش روسیه و نیز سطح نفوذ آنها در سوریه را یادآوری کند. بسیاری از نظامیان روسیه از پایگاه این کشور در لاذقیه به همراه لجستیک قوی برای انجام عملیات جابه‌جایی خبرنگاران مشارکت داشتند. در طول این سفر 6 ساعته، هلیکوپترها و خودروهای نظامی در عین حال از سوی کشتی‌های جنگی پشتیبانی می‌شدند. روس‌ها در پایان سال 2015 ده‌ها عملیات هوایی انجام دادند و در حمایت از نیروهای بشار اسد به بمباران مواضع شورشیان پرداختند. علاوه بر این یگان بزرگ نیروی هوایی روسیه، نیروهای زمینی خود را در مناطق مختلف سوریه مستقر کرده است. شمار دقیق نیروهای روسیه در سوریه روشن نیست اما گفته می‌شود شمار آنها به 4 هزار نیروی نظامی که بخش زیادی از آنها از تسلیحات و ساختار مدرن برخوردار هستند. فقط در پایگاه هوایی حمیمیم در لاذقیه در سواحل شمال غرب نظامیان سوریه به شکل جالبی با نیروهای روسی ترکیب شده‌اند. این اردوی نظامی بسیار بزرگ، پیشرفته و خیلی تعیین کننده است. ارتش روسیه به خبرنگاران اجازه داد از نیروهای آن حین ورزش صبحگاهی از جمله آموزش‌های قوی، یا بازی بسکتبال، والیبال و بوکس فیلم بگیرند. یکی از افسران جوان که خود را ولادیمیر معرفی کرد، با اشاره به اینکه نیروهای آنها دارای انگیزه بالایی هستند، گفت: من از خدمت به کشورم در اینجا خیلی خوشحالم. از هیچ چیز در سوریه نمی‌ترسیم. چرا باید بترسیم؟
صحنه هایی از برنامه مدرنیزاسیون و حرفه‌ای گرایی که از چند سال پیش در ارتش روسیه شروع شده است در اینجا قابل مشاهده است. روسیه در صحنه سوریه ده‌ها جنگنده و شمار چشمگیری هلیکوپتر جنگی زرهپوش و نیز نیروهایی که هدایت سیستم موشکی زمین به هوا را برعهده دارند، دارد.روس‌ها در پالمیرا سیستم دفاع موشکی و پدافند ضدهوایی پیشرفته Panstri-S1  در پایگاه جدیدشان مستقر کرده‌اند اما نکته شگفت، حضور شمار کثیری از نیروهای زمینی روسیه در نقاط مختلف سوریه است. آنها همچنین پایگاهی برای مین زدایی و پاکسازی شهرتاریخی پالمیرا از وسایل انفجاری پرشمار در پالمیرا و نیز دیگر نقاط اشغال شده توسط داعش فراهم آورده‌اند. یکی از سربازان روسیه به سی ان ان گفت: نیروی هوایی آنها اهداف و نقاط عملیاتی را خودش انتخاب می‌کند البته داده‌های محدودی را از نیروهای سوریه می‌گیرند. اما به گفته ایگو کوناشنکو، سخنگوی نیروهای نظامی روسیه روس‌ها مداخله‌ای در حملات نیروی هوایی سوریه ندارند. امریکا به روسیه گفته است که آتشبارهای خود را به سوی شهر جنگ زده حلب سوق دهد جایی که نگرانی‌ها درباره حفظ آتش بس افزایش یافته است. اما روسها این را تأیید نکرده‌اند. زیرا اگر اسد بتواند دوباره حلب را بازپس بگیرد به پیروزی بزرگی دست یافته است. به هر حال با آنکه شمار نیروهای موجود روسیه در سوریه چندان روشن نیست اما آنچه ما دیدیم فراتر از تصور بود با این استعداد نظامی که آنها در سوریه دارند به نظر نمی‌آید برنامه‌ای برای ترک سوریه در کوتاه مدت داشته باشند.
فردریک پلیتگن- سی‌ان‌ان
 

حسین بیات



حلب در نقطه تقاطع مسیر سرنوشت آینده سوریه قرار دارد. هم برای دولت و مخالفان سرنوشت ساز است هم برای بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی نقطه‌ای ژئوپلیتیک به حساب می‌آید.
<منطقه‌ای مهار ناپذیر>، تعبیری بود که جان کری، وزیر خارجه امریکا در اوج مأموریتش برای برقراری آتش بس به زبان آورد.«یک آیینه شکننده است» استفان دی‌میستورا، نماینده سازمان ملل در امور سوریه این نکته را می‌گوید. او با این حال در دفاع از آتش بس سخن گفت؛ آتش بسی که 27 فوریه درجاتی از آرامش را به صحنه آشفته سوریه حاکم کرد.متأسفانه شکست‌های پی‌در‌پی  مذاکرات صلح در ژنو و وین هر بار موجی از خشونت به‌بار آورده و عزم طرفین را برای تداوم جنگ تقویت کرده است (رابطه‌ای میان ناکامی دیپلماسی و فوران خشونت در سوریه برقرار است). طرح‌های برزمین مانده سازمان ملل برای میانجیگری گواه آن است که هنوز اشتها نسبت به جنگ و کارآمدی گزینه نظامی در میان طرفین بالا است و کارگردانان پشت صحنه جنگ این ایده هولناک را به جنگجویان خود القا می‌کنند که سرانجام این بازی با برد یکی از آنها خاتمه خواهد یافت. لذا اپوزیسیون به امید سقوط اسد نشسته و نیروهای حامی دولت به امید ریزش و زوال اپوزیسیون هستند.
در چنین فضایی است که بدبینی و سوء‌ظن موج می‌زند (شرط اول آتش بس وجود مقداری خوشبینی نسبت به اراده آشتی جویانه طرف مقابل است).در روزهای اخیر ثابت شد یک طرف ماجرا(اپوزیسیون دولت) هنوز طرح‌های صلح جویانه روسیه را با ذهنیتی بدبینانه تعقیب می‌کند. یکی از فرض‌های بدبینانه این جناح این است که روس‌ها در پی ایجاد شکاف میان گروه‌ها و جناح‌های مقابل هستند.  آنها مدعی هستند، روس‌ها به عنوان متحد اول اسد در پی خرید زمان هستند. همین‌طور کرملین در قالب طرح آتش بس می‌خواهد مشروعیت و رسمیت به موقعیت اسد ببخشد. فرض دوم در بدبینی جریان حامی دولت نسبت به آتش بس آنجا است که امریکا با نگاه به واقعیت‌های صحنه جنگ از این طریق نمی‌خواهد بر اصول ناممکنی مثل رفتن اسد پا فشاری کند.امریکا  پیش از این اعلام کرده بود، نمی‌خواهد  بار پاسخگویی در این جنگ ویرانگر را بردوش بگیرد. سیاست اوباما پرهیز از پرداخت هزینه سنگین در جنگ بود آن هم جنگی که نزدیک به نیم میلیون قربانی و صدها هزار آواره و به طور بی‌شمار تخریب دارد.با این حال هنینگسون (نویسنده مقاله اکونومیست) می‌گوید، امریکا این بار در پروژه آتش بس جدی است. اصطلاح strategy of confusion این طرح حیاتی برای مهار دامنه خشونت در یک جنگ کثیف است که اروپا اوباما را برای دنبال کردن آن متقاعد کرده است. اروپای غرق در بحران مهاجرت به این نتیجه رسیده که برای رهایی از سونامی مهاجرت از مدیترانه راهی جز فرونشاندن آتش جنگ در سوریه ندارد.
برگرفته از گزارش اکونومیست