ایرانی قوی در سایه التفات به اصل آزادی

دکتر محسن بهشتی‌سرشت
هیأت علمی پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی
1 حضرت امام(ره) در همان سال‌های نخست انقلاب که لفظ «جمهوری ‌اسلامی» برای برخی ابهام ایجاد کرده بود نکته‌ای تاریخی عنوان کردند: «مسیر شما مسیر اسلام است، مسیر شما این است که جمهوری اسلامی را بپا کنید. من رأی به جمهوری اسلامی می‌دهم و از شما تقاضا دارم که رأی به جمهوری اسلامی بدهید، نه یک کلمه کم، نه یک کلمه زیاد. «جمهوری اسلامی». آنها که در نوشتجات‌شان از «جمهوری» دم می‌زنند - جمهوری فقط - یعنی اسلام نه. آنهایی که «جمهوری دموکراتیک» می‌گویند یعنی جمهوری غربی، جمهوری اسلامی نه. آنها می‌خواهند باز همان مصائب را با فرم دیگر برای ما به بار بیاورند. آنها اصلاً در این نهضت دخالت نداشتند.» (صحیفه امام خمینی، جلد6، صفحه 353).
بنابراین می‌بینیم که حضرت امام(ره) بر «جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم، نه یک کلمه زیاد» تأکید می‌گذارند. چنین تأکیدی بر به‌کار بردن توأمان «جمهوریت» و «اسلامیت» از سوی ایشان در آن دوران و حتی در شرایط امروز ما، بسیار معنادار است. هر دو این الفاظ به ظاهر الفاظ جدیدی بودند که در حکومت جدیدالتأسیس ما عنوان رسمی پیدا کرده بود. در عین حال، این الفاظ در باطن هم از ظرفیت‌های فوق‌العاده جدیدی برخوردارند.
2 پایه اصلی در «جمهوریت» حضور مردم در تمام عرصه‌ها و مشارکت آنان در اداره کشور است. معنای اصلی جمهوریت، گردش قدرت است و در جمهوریت گردش مدیران و نمایندگان مردمی را شاهد هستیم که در عرصه قدرت حضور دارند.
نکته‌ای که نباید از آن غافل ماند این است که جمهوریت الزاماتی دارد و برای تحقق آن باید این الزامات را مراعات کرد. رضاخان پس‌از کودتای نظامی خود و بعد‌از یکی دو سال در صدر حکومت پهلوی از جمهوریت صحبت کرد اما در آن دوران عموم نخبگان اعم از روحانیان و روشنفکران با وی مخالفت کردند و استدلال‌شان این بود که جمهوریت باید خواست و مطالبه اصلی مردم باشد و حضور مردم را تضمین کند نه اینکه دستوری حکومتی و از بالا باشد.
بنابراین، در جمهوریت، گردش قدرت باید با حضور و مشارکت گسترده مردم باشد. برای میسر شدن گردش قدرت در جمهوریت، نیازمند اصل «آزادی اندیشه»، «آزادی بیان» و «آزادی رسانه‌ها» هستیم. نمی‌توان از جمهوریت بدون اصل آزادی حرف زد.
3 «آزادی» و «جمهوریت» در واقع دو اصل جدی از ظرفیت‌های گفتمان انقلاب اسلامی هستند که با تأسی به آنها می‌توان به ایرانی قوی‌تر جامه عمل پوشاند. در این میان، ظرفیتی که بیش از همه می‌تواند در قوی شدن ملت ایران اثرگذار باشد، «اصل آزادی» است. البته منوط به اینکه بسترهای لازم برای نهادینه شدن آن در جامعه فراهم شود. اصل آزادی یکی از شعارهای کلیدی انقلاب اسلامی ما بود؛ انقلاب ما سه شعار اصلی داشت؛ «استقلال»، «آزادی» و «جمهوری اسلامی».
واقعیت این است که استقلال سیاسی، به میزان زیادی فراهم شده است اما اصل آزادی در جامعه ما همچنان محل انتقاد و تردید است. به‌عنوان مثال، در انتخابات پیش‌رو، بسیاری از کاندیداها رد صلاحیت شده‌اند و این امر انتقاد همه جناح‌های سیاسی اعم از اصلاح‌طلبان و اصولگرایان را به‌دنبال داشته است. بنابراین، آزادی نقطه‌ای کلیدی است که می‌تواند برای امروزمان راهگشا باشد چراکه در پس شعار آزادی، همدلی، وحدت، همگرایی و امید اجتماعی هم به وجود می‌آید.
اگر ظرفیت آزادی بر اساس قانون اساسی، به‌صورت کامل مورد استفاده قرار نگیرد، اهدافی چون پیشرفت و توسعه که قوی شدن ملت ایران را به‌دنبال خواهد داشت هم با مشکل مواجه می‌شود.
4 نخبگان، اندیشمندان و خبرگان ما باید احساس اثرگذاری و امنیت داشته باشند. اگر ما بتوانیم ظرفیت‌هایی را که در «اصل آزادی» وجود دارد به‌طور کامل احیا کنیم، می‌توانیم امیدوار باشیم که روز‌به‌روز جامعه به‌سمت مطلوب‌تری پیش خواهد رفت و ایران قوی‌تر از گذشته را شاهد خواهیم بود. مجلس قوی هم در سایه این ظرفیت شکل خواهد گرفت.
مجلس قوی سایر قوا را هم قوی می‌کند؛ چراکه به‌قول حضرت امام(ره): «یکی از اموری که مطمح نظر آنهایی است که می‌‌خواهند این انقلاب را به شکست برسانند قضیه مجلس است. مجلس یک چیز سهلی نیست کارش. مجلس یک چیزی است که در رأس همه اموری که در کشور است قرار دارد. یعنی مجلس خوب همه چیز را خوب می‌‌کند و مجلس بد همه چیز را بد می‌‌کند» (صحیفه امام، ج ‌۱۸، ص ۲۸۲). حضرت امام(ره) مجلس را در رأس همه امور می‌خوانند چراکه مجلس است که بر کار سایر قوا نظارت دارد، اگر این نظارت، قدرتمندانه و مبتنی بر آزادی بیان و قلم باشد، قطعاً دستاوردهای قوی را به‌دنبال خواهد داشت.
هدف از شعار «آزادی» در جریان پیروزی انقلاب این بود که کشور از موانعی که بر سر راه آزاداندیشی وجود داشت، رهایی پیدا کند. سال 56 در فضای اختناق دوره پهلوی، دانشجویان بواسطه حضور کارتر در ایران، تظاهراتی هر چند محدود به راه انداختند و مهم‌ترین مطالبه آنان «آزادی بیان» و «آزادی فکر» بود. آن زمان هنوز این مطالبه در بدنه مردم شکل نگرفته بود.
5 دو لفظ «جمهوری» و «اسلامی» واجد دریایی از ظرفیت‌ها هستند. جمهوریت با همه الزاماتش و اسلامیت با مغز و ذاتش که دربردارنده قرآن و سیره ائمه اطهار(ع) است را باید شاخص و ملاک قرار دهیم تا کشور و ملت، به سوی پیشرفت و تعالی هر چه بیشتر پیش رود. ما باید افتخار کنیم که مسلمان هستیم چراکه مکتب اهل بیت(ع) از جمهوری‌های دو قرن کنونی هم دموکرات‌تر است. «آزاداندیشی» ذات و مغز مکتب اسلام است و ما از این دو ظرفیت بزرگ بواسطه انقلابی که مردم در سال 57 رقم زدند، برخورداریم.
انقلاب مطالبه مردم بود، اینها همگی عناصر و ظرفیت‌های بالای گفتمان انقلاب اسلامی است که متأسفانه گاهی از برخی از این مبانی غافل شده‌ایم و حتی برخی مواقع خلاف آنها هم عمل می‌کنیم. مشکل اصلی که این روزها در جریان انتخابات مجلس شورای اسلامی هم با آن مواجه هستیم، به موضوع رد صلاحیت‌ها برمی‌گردد. برای ما بسیار سنگین و گران است که بعد از 41 سال احساس کنیم مجلس ممکن است به یک مجلس فرمایشی سوق پیدا کند که همه از ترس اینکه مبادا انتقاد کنند و شورای نگهبان آنان را رد صلاحیت کند، به وظیفه نمایندگی‌شان تمام و کمال عمل نکنند. در سال 57 خواست ملت، مجلسی قوی و ملتی قوی‌تر بود. بی‌شک «ایران قوی» در سایه التفات بیشتر به اصل آزادی تحقق‌پذیر است.