التیام زخم‌های طبیعت با باران و کرونا

شیما جهان بخش
 خبرنگار
بارش‌های خوب  هفته های آغازین سال جدید دست در دست کرونا گذاشته و به طبیعت ایران فرصت داده تا خود را ترمیم کند و بر زخم‌های عمیقش که حاصل زیاده‌خواهی‌ها و بهره‌برداری‌های بدون مرز انسان است ، التیامی موقت بگذارد. سیزده بدر کرونایی امسال نه جایی در جنگل و تفرجگاه‌های طبیعی را آتش زد و نه تخریبی صورت گرفت. حالا هم درست زمانی که در دامنه‌های البرز و زاگرس، ریواس‌های کوهی  در ارتفاعات بالای 2000 متر سر برکشیده‌اند و لابه‌لای آنها تره و پیاز کوهی هم خودنمایی می‌کند و در ارتفاعات بالاتر کرفس‌های کوهی به گل نشسته و دنبلان کوهی دیده می‌شود و ...؛ صدور یک بخشنامه کرونایی دولتی آب پاکی روی دست کسانی ریخته که این اندوخته‌های ارزشمند طبیعت را بدون انصاف و ملاحظه درو می‌کنند. بر اساس اعلام سازمان جنگل‌ها و مراتع، صدور هرگونه مجوز برداشت از گیاهان دارویی- صنعتی و خوراکی به صورت تازه و ‌تر از جمله کنگر، ‏ریواس، اسفناج وحشی، دنبلان کوهی و کرفس کوهی ممنوع است. ‏
«ترحم بهزاد» مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری  در خصوص دلایل این تصمیم به «ایران» گفت: تأکید این دستورالعمل مربوط  به گونه‌های گیاهان دارویی صنعتی و خوراکی  است که بیشتر به صورت گروهی و سنتی برداشت می‌شود. در این چرخه به دلیل اینکه افراد بسیار به یکدیگر نزدیک هستند وهمچنین از ابزار برداشت مشترک استفاده می‌کنند در صورت آلوده بودن یکی از افراد گروه، احتمال آلودگی دیگران وجود دارد. از سوی دیگر گیاهان خوراکی بیشتر به صورت خام و تازه‌خوری مورد استفاده قرار می‌گیرند و امکان انتشار آلودگی در تمام مراحل بهره‌برداری تا مصرف در بین مردم  وجود دارد. از این رو به جهت جلوگیری از سرایت ویروس و همچنین حفظ منافع مصرف‌کنندگان این تصمیم اتخاذ شده است.
بهزاد ادامه داد: البته می‌دانیم بومیانی که در نزدیکی رویشگاه‌های گیاهان زندگی می‌کنند کمتر به این بخشنامه توجه دارند و برای مصارف شخصی به سراغ  این گیاهان می‌روند اما هدف اصلی ما جلوگیری از برداشت‌های گروهی است.
وی ایجاد یک دوره تنفس برای جلوگیری از انقراض گونه‌های گیاهی ارزشمند را دیگر هدف این اقدام عنوان کرد و افزود: در سالیان اخیر برداشت‌های بی‌رویه سبب کاهش تراکم  برخی  گونه‌های ارزشمند گیاهی از جمله کنگر، ریواس، اسفناج وحشی، دنبلان‌کوهی  و کرفس کوهی شده  و شاید زمان آن رسیده باشد که کمی به عرصه‌های منابع طبیعی استراحت بدهیم و جلوی انقراض این گونه‌های ارزشمند را بگیریم.
مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری با اشاره به اینکه شاید این سؤال برای بهره‌برداران ایجاد شود چرا فعالیت‌های کشاورزی ممنوع نشده است، گفت: کشاورزی در سال‌های اخیر مکانیزاسیون شده و کارها بیشتر توسط ماشین انجام شده و افراد ارتباط کمی با یکدیگر دارند اما در حوزه گیاهان دارویی و خوراکی هنوز از روش‌های سنتی استفاده می‌شود و بهره‌برداران به صورت گروهی و با دست کارهایشان را انجام می‌دهند، به همین خاطر ریسک انتقال ویروس میان آنان بیشتر است.
 ممنوعیت برداشت گیاهان دارویی تا ۲۵ اردیبهشت
»علی محمدی مقدم»، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری  که  یکی از استان‌های اصلی رویشگاه گیاهان دارویی در کشور است درخصوص اجرای این بخشنامه در این استان گفت: این دستورالعمل جهت همراهی با وزارت بهداشت صادر شده و ما نیز به آن عمل می‌کنیم. البته در استان ما  همه ساله در این فصل برداشت گیاهان دارویی تا ۲۵ اردیبهشت ممنوع بوده و ما اصلاً صدور مجوز نداریم زیرا در این زمان  گیاه در مرحله گلدهی بوده و ریشه  آن سست است. وی  با اشاره به اینکه در این استان بیش از یکهزار و ۴۰۰ گونه گیاهی وجود دارد که حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ نوع آنها کاربرد خوراکی داشته و ۳۵ گونه نیز مخصوص چهارمحال وبختیاری است، ادامه داد: تأکید این بخشنامه بر ممنوعیت برداشت گیاهان دارویی در معرض انقراض بوده که یکی از آنها «کلوس» یا همان کرفس کوهی است. این گیاه در حال حاضر در دهستان «میان کوه» بخش موگویی از توابع  کوهرنگ در منطقه‌ای میان  سه استان  لرستان، اصفهان و چهارمحال وبختیاری رویش دارد. الان نیز فصل گلدهی آن رو به اتمام است و دیگر نیازی به صدور مجوز برای برداشت این گیاه نیست.  محمدی مقدم با بیان اینکه در سالیان گذشته افراد به بهانه سود بیشتر اقدام به ریشه‌کنی این گیاه و فروش آن می‌کردند، افزود: وضعیت این منطقه به گونه‌ای است که با اولین بارش زمستانی ارتباط آن با مناطق دیگر قطع می‌شود و ما هیچ‌گونه دسترسی به  آنجا نداشتیم تا با افراد متخلف برخورد کرده و جلوی ریشه‌کنی این گیاه را بگیریم. مردم محلی نیز بی‌خبر از تبعات  نابودی این گونه ارزشمند برای تأمین معیشت خودشان گیاه را از ریشه کنده و به بهای اندک به دلالان می دادند و آنها نیز آن‌را چندین برابر به مشتریان می‌فروختند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال وبختیاری گفت: تمام کارهایی که در آن زمان انجام دادیم تأثیر چندانی برای جلوگیری از این کار نداشت از این رو از سال 94 تاکنون اداره کل منابع طبیعی با رویکردی متفاوت از گذشته، اجرای طرح‌های مرتعداری، آموزش بهره‌برداران برای کشت کلوس، تعامل با مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی و شناسایی رویشگاه‌های تخریب شده را در دستور کار قرار داد. در  سال ۹۴  به کمک بنیاد فرهنگی فاطمه الزهرا(س) طرحی را اجرا کردیم و درآن با ایجاد مسئولیت برای جوامع محلی آنها را نسبت به ارزش واقعی منابع طبیعی موجود در شهرشان آگاه ساختیم.

برش
اشتیاق مردم محلی برای مراقبت از کرفس کوهی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال وبختیاری به راهکاری اشاره می کند که علاوه بر اشتغالزایی مردم محلی،  باعث ایجاد انگیزه در آنها برای حفظ کرفس کوهی شده است. او می گوید: : تصمیم گرفتیم با جذب مشارکت جوامع محلی این گیاه ارزشمند را در منطقه حفظ کنیم . به آنها اعلام کردیم در صورت نگهداری از گیاه کلوس پس از گلدهی و برداشت بذر، اداره منابع طبیعی این بذر را به صورت تضمینی با قیمت کیلویی ۲۵ هزار تومان از آنها خریداری می‌کند. این مبلغ در شرایطی بود که بومیان کرفس کوهی را کیلویی 3 هزار تومان به دلالان می‌فروختند. سال اول مردم به این طرح اعتماد نداشتند اما زمانی که  برای اولین بار بذرهای افراد محدودی که گیاه را حفظ کرده بودند خریداری شد از سال بعد این اشتیاق برای مراقبت از کرفس کوهی ایجاد شد.
آنها متوجه شدند به جای اینکه گیاهان ارزشمند شهرشان را به بهای اندک بفروشند می‌توانند با نگهداری آن به سود چندین برابری برسند. این خرید در سال‌های دیگر نیز با قیمت مناسب انجام شد مثلاً در سال ۹۶ بذرها  کیلویی ۴۵ هزار تومان و در سال گذشته کیلویی ۷۵ هزار تومان از مردم خریداری شد. وی ادامه می دهد: با این کار جوامع محلی نسبت به نگهداری منابع طبیعی حساس شدند و حتی در سال‌های بعد مراتع را بین خودشان  تقسیم کردند و نگذاشتند آسیبی به گیاهان برسد. حتی شرایط به گونه‌ای  شد که در برخی موارد قاچاقچیان توسط نیروهای محلی دستگیر و به ما تحویل داده شدند.  در واقع این اعتماد میان آنان به وجود آمد که با نگهداری صحیح از منابع طبیعی می‌توانند شرایط معیشتی بهتری داشته باشند اما اگر منابع طبیعی را از بین ببرند دیگر هیچ وقت نمی‌توانند از آن استفاده کنند. این همکاری باعث شد کرفس کوهی در بازار بسیار نایاب شود و دیگر دلالان نتوانند از آن سوء استفاده کنند. محمدی با تأکید بر اینکه جوامع محلی در صورتی که سود و ضررشان با منابع طبیعی دخیل باشد به راحتی همکاری می‌کنند، می افزاید: از سویی دیگر برای احیای این گونه گیاهی آمدیم بذرهای خریداری شده از مردم منطقه موگویی را به صورت رایگان در اختیار دیگر مناطق مستعد پرورش گیاه قرار دادیم تا بتوانیم  کرفس کوهی را از انقراض نجات دهیم. همچنین  در سال‌های گذشته تلاش کرده‌ایم سیاست تولید علوفه در مراتع را تغییر دهیم ومرتعداران را به سمت تولید گیاهان دارویی هدایت کنیم. زمانی مرتعدار تصور می کرد اگر پروانه دام و تولید علوفه برایش صادر نکنیم دیگر درآمدی برای زندگی ندارد اما در حال حاضر مرتعداران متوجه شده‌اند با تولید گیاهان دارویی می‌توانند سود بیشتری بدست آورند و از این روست که همکاری زیادی با منابع طبیعی دارند.