امامِ راستی

حضرت امام خمینی(ره) علاوه بر یک رهبر سیاسی، در میان اهالی اندیشه، به‌عنوان متفکری ذوالابعاد نیز شناخته می‎شود که سیاستش بر منطق فکری استوار است که وجوه فلسفی، الهیاتی، فقهی و عرفانی قوی دارد و به همین اعتبار، ایشان مرجع «نظری» و «عملی» جریان‎های فکری مختلف شدند.
نوع مواجهه حضرت امام خمینی(ره) با مسائل روز جامعه، منطق عملی جدیدی را در عرصه سیاسی ایجاد کرد به گونه‎ای که در سیره عملی ایشان بارها شاهد ابتکاراتی همچون طرح احکام ثانویه، مصلحت نظام، ناکافی دانستن اجتهاد مصطلح حوزوی و... هستیم. این منطق عملی که حضرت امام(ره) در عرصه سیاسی تولید کردند، در کارآمدی حکومتی که ایجاد کردند، بسیار اثرگذار بود؛ چنانکه هنوز هم به‌عنوان یک الگویی دیده می‌شود که هر پارادایم دیگری را باید با آن اعتبارسنجی می کنیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین هادی خامنه‏ ای، دبیر کل مجمع نیروهای خط امام و مدیر پژوهشکده تاریخ اسلام، مهم‌ترین رکن اندیشه سیاسی حضرت امام(ره) را «صدق» برمی‎شمارند که بدون تردید این امر در منظومه اخلاقی ایشان ریشه دارد. در گپ‎وگفتی با ایشان کوشیدیم تا بر «مشی اخلاقی حضرت امام(ره) در عرصه سیاسی» تأملی گذاریم.
***
 به اعتقاد شما، منشور اخلاقی حضرت امام(ره) در عرصه سیاست چه قاعده‌هایی دارد؟ و مهم‌ترین رکن منظومه اخلاقی امام(ره) در جایگاه یک رهبر سیاسی چیست؟
جمله معروفی منسوب به پیامبر اسلام(ص) است که «انی بعِثتُ لِاُتَمّمَ مَکارِمَ الاخلاق». به‌طور قطع، می‎توان گفت که اسلام بر پایه‎های اخلاق تکیه دارد و مهم‌ترین رکن اخلاق، «صدق» است. این واژه از یک سو به معنای یکسان بودن و هماهنگ بودن حواس پنجگانه انسان است؛ به این معنی که انسان می‎باید آنچه را با عقل یا با چشم و گوش فهمید، دید و شنید همان را به زبان آورد و برخلاف یافته‌های باطنی و درک وجدانی‌اش سخنی نگوید. به زبان ساده‎تر، دروغ نگوید بلکه راست بگوید و با خود و دیگران صادق باشد.
از سوی دیگر، واژه «صدق» به این معنی است که انسان می‌باید در راه یافته‎های عقل و وجدان خود استقامت و پایداری داشته باشد و لذا در روایات از این مسأله تحت عنوان «صدق فی المواطن» یاد شده است که فقط یکی از معانی آن ایستادگی در میدان جنگ است و البته مهم‏تر و دشوارتر از آن، ایستادگی در میدان «عقل» و «وجدان» است.
بنابراین، می‌توانم بگویم مهم‌ترین رکن و پایه منشور اخلاقی حضرت امام(ره) «صداقت» است؛ یعنی مادر همه خوبی‏ ها و فضیلت‏ ها.
«جمهوریت» و «اسلامیت» همواره دو رکن اساسی در اندیشه سیاسی حضرت امام(ره) است که بر این اساس، ایشان «مشارکت سیاسی و اجتماعی مردم»، «عقلانیت»، «شایسته سالاری و شایسته‎گزینی»، «تکثرگرایی و چند صدایی»، «آزادی»، «استقلال اقتصادی» را از شاخص‎های کارآمدی یک نظام سیاسی معرفی می‏ کنند. در این چارچوب، حال می‌خواهیم از شما بشنویم که در اندیشه حضرت امام(ره)، کارآمدی نظام حکمرانی چقدر استوار بر ستون «اخلاقیات» است؟
جمله معروفی از مرحوم سید حسن مدرس نقل شده است که «سیاست ما عین دیانت ماست و دیانت ما عین سیاست ماست.» این جمله، سخن بسیار دقیق و محکمی است و در همه جا و برای همه کس صادق است. به‌طور یقین، سیاست آیت‏ الله مدرس و حضرت امام خمینی(ره) عین دیانت آنها است؛ چرا که دیانت آنان مبتنی بر «صدق» و «امانت» است. طبعاً سیاست آنان هم از همین جنس است.
 از آن طرف، سیاست حکمرانان امریکا، اسرائیل، انگلیس و بقیه استعمارگران عین دیانت آنها است. بدون شک، اگر دین آنان، دین حق، سالم و حقیقی می‎بود، سیاست آنها هم از دین ‎شان پیروی می‎کرد.
 اگر در میان سیاستمداران ما هم اشکالاتی به وجود آید، سرچشمه آن اشکالات و انحرافاتی خواهد بود که در دین و ایمان آنها وجود دارد. وجود خرافات و فهم وارونه از اسلام، به‌دلیل وجود خدایان و ادیان خودساخته و انحرافی است که به‌دنبال خود، سیاست‎های شیطانی را به میدان می‎آورد و از دل چنین اندیشه‎های خطرناکی، داعش، طالبان و تکفیر بیرون می‌آید.
فهم خودسرانه از مفاهیم اخلاقی و دستورات دینی می‎تواند سرچشمه همه بدبختی‌های جامعه دینی باشد مانند کسانی که نظریه «وحدت» را که توصیه همیشگی حضرت امام(ره) بوده است با سلیقه خود ترجمه کردند و نقش مردم و رأی آنها را زینتی دانستند.
خلاصه آنکه اگر دیانت اهالی سیاست در هر جامعه‌ ای با دروغ آمیخته باشد، سیاست آنها نیز همانگونه خواهد بود ولی ما در سیاست حضرت امام(ره) و نیز شهید مدرس و از همه بالاتر حضرت امام علی علیه السلام شاهد هستیم که سیاست آنان نیز همچون دین آنها توأم با صدق و صفا بوده است.
بر این اساس، به اعتقاد شما، حضرت امام(ره) در خصوص کدام بعد از اخلاقیات جامعه و سیاست دغدغه‏‌مندی بیشتری را احساس می‎کردند؟
با توجه به آنچه بیان شد به طور اختصار می‌توان گفت؛ با توجه به تأکید همیشگی حضرت امام خمینی(ره) بر وحدت، راستی و صداقت در دین و سیاست و رعایت تقوا و عدالت، مهم‌ترین دغدغه حضرت امام(ره) فقدان موارد بالا و شیوع دروغ، غیبت و تهمت و... بوده است.