چشمان منتظر و دستان خالی سینما

گروه فرهنگی/ زندگی چهره‌های مبارز و انقلابی پتانسیل بالایی برای روایتی پرکشش در قالب سینما دارد. ساخت آثار نمایشی با موضوع زندگی رهبران سیاسی از مهم‌ترین علایق فیلمسازان است. در کشور ما نیز این چهره‌های شاخص کم نیستند و سرآمد این شخصیت‌ها رهبر کبیر انقلاب، سید روح‌الله خمینی، است. با وجود جذابیت‌ها و سلوک خاص شخصیتی و زندگی پرفراز و نشیب سیاسی اما چنته سینمای ایران خالی از اثری شاخص درباره این شخصیت انقلابی است. تنها دارایی سینمای ایران خلاصه می‌شود در فیلم پرجنجال «فرزند صبح» بهروز افخمی که همچنان در انتظار اکران عمومی است. این فیلم که داستان کودکی امام خمینی(ره) را روایت می‌کند، پس از هفت سال تولید برای اولین بار سال 89 در جشنواره بیست‌ و نهم فجر رونمایی شد اما واکنش‌ها و اعتراضات به این فیلم به حدی بود که خود افخمی هم در مقام اعتراض برآمد و عنوان کرد که «این فیلم من نیست»! در آن مقطع محمدرضا شرف‌الدین که در مقام تهیه‌کننده از  طولانی شدن فرآیند تولید به ستوه آمده بود، بدون رضایت افخمی، نسخه‌ای از فیلم را تدوین و به دبیرخانه فجر ارائه کرده بود. مردادماه سال گذشته افخمی پس از حدود 10 سال در حالی در سری نشست‌های «سینماپاتوق» حوزه هنری از نسخه بازتدوین شده و مورد تأیید خود رونمایی کرد که این فیلم هنوز رنگ پرده را ندیده است. در این فیلم عبدالرضا اکبری نقش امام خمینی را ایفا کرده. او درباره بازخورد خانواده امام خمینی در مواجهه با گریم او گفته است: «اولین برخوردی که  با سیدحسن خمینی داشتم خیلی بهت زده بود و همواره پشت دست می‌زد و می‌گفت الله اکبر. قرار بود آن روز کلید بزنیم. سیدحسن خمینی عمامه‌اش را بر سر ما گذاشت و 45 روز عمامه ایشان دست من بود.» پیش از او جمشید هاشم‌پور برای این نقش تست گریم داده بود. بجز عبدالرضا اکبری، شکرخدا گودرزی دیگر بازیگری است که در سریال «معمای شاه» این نقش را تجربه کرده است. در آثار تلویزیونی فارغ از آثاری چون «معمای شاه» محمدرضا ورزی که به صورتی کوتاه و گذرا بخشی از زندگی بنیانگذار انقلاب را تصویر کرد. مجموعه  6 قسمتی«صنوبر» مجتبی راعی از مهم‌ترین آثار تلویزیونی است که به مقطع نوجوانی امام خمینی(ره) و زندگی این شخصیت در فاصله ۱۳ تا ۱۶ سالگی پرداخت. سریال «روح الله» راما قویدل با نگاهی به ویژگی‌های اخلاقی امام خمینی (ره) و همچنین سریال «سال‌های حادثه» سعید چاری از دیگر تلاش‌های تلویزیون در این مسیر است. «آفتاب و زمین» جواد شمقدری با نگاهی به دوران زندگی پدر بزرگوار امام خمینی هم قرار بود در قدم‌های بعدی مقاطع مختلف زندگی بنیانگذار انقلاب را تصویر کند که ناتمام ماند. مهم‌ترین و متفاوت‌ترین اثر مرتبط با شخصیت امام خمینی اما همچنان «خاطرات یک خبرنگار» رسول صدرعاملی است. این فیلمساز که به عنوان روزنامه‌نگار همسفر امام‌خمینی (ره) در پرواز تاریخی انقلاب (پاریس - تهران) بود و در طول سه ماه حضور ایشان در فرانسه (نوفل لوشاتو) تنها خبرنگار ایرانی بود که گزارش‌ها و عکس‌هایش در روزنامه اطلاعات منتشر می‌شد «خاطرات یک خبرنگار» را براساس خاطرات خودش از پاریس در آن زمان ساخت. این سریال در مورد خبرنگاری (فرهاد اصلانی) است که بعد از سال‌ها با سفر به پاریس با کسانی که با امام در رابطه بودند اعم از خبرنگاران و پرسنل پرواز و... گفت‌وگو می‌کند. اما صدرعاملی هم که خاطرات بسیاری از روزهای همراهی با امام خمینی در فرانسه دارد و لحظه به لحظه پرواز تاریخی انقلاب را ثبت کرده بجز کتاب خاطراتش و این سریال تلویزیونی تلاشی برای ساخت اثر سینمایی درباره امام خمینی نداشته که شاید بخشی از دلایل آن را باید در محدودیت‌ها و مشکلات ساخت چنین آثاری جست‌وجو کرد.   در حوزه مستند آثار بسیاری تولید شده اما شاخص‌ترین و جامع‌ترین اثر درباره امام خمینی مستند «روح الله» محمد دبوق است که در 10 قسمت به مقاطع مهم زندگی فردی و سیاسی امام خمینی می‌پردازد اما لحظات رحلت و  تشییع پیکر تاریخی امام خمینی و تأثر مردم ایران از دیگر اتفاق‌های مهم تاریخی است که غیبت مستندسازان مشهود است. تنها مستندی که تشییع پیکر امام خمینی را ثبت کرده و احوال مردم در آن به خوبی دیده می‌شود، مستند «آفتاب و عشق» است که اگرچه به لحاظ ارزش تکنیکی اثر قابل دفاعی نیست اما تنها سند تاریخی این ایام است. این مستند ساخته جواد شمقدری است و البته مجید مجیدی در کتاب «در قلمرو دیدار» که کتابی درباره زندگی و آثار اوست روایتی جالب از ثبت این مستند به نام شمقدری تعریف کرده: «بلافاصله بعد از دریافت خبر فوت امام، راهی «حوزه هنری» شدم. بچه‌ها همگی ماتم گرفته بودند نشسته بودند و گریه می کردند. همانجا به نظرمان آمد که این اتفاق تاریخی باید ثبت شود. بعدهم من همراه با یک فیلمبردار، با دوربین، به طرف جماران و بعد هم به محل دفن امام رفتیم و ۵ شبانه روز به شکل ممتد مشغول فیلمبرداری بودیم و خانه نمی رفتیم.» او با ذکر خاطراتی از این ایام عنوان کرده: «یک روز که به حوزه هنری آمدم، گفتند قرار است تصویرهایی که شما گرفته اید را جواد شمقدری کامل کند!» البته صحبت‌های مجیدی در همان ایام با واکنش شمقدری همراه بود و او اعلام کرد که ۷۰ درصد نماهایی را که در این فیلم آمده خودش فیلمبرداری کرده‌ و ۳۰ درصد از فیلم مربوط به چهار دوربین دیگر است که یکی از آن‌ها هم دوربین آقای مجیدی بوده است.