شعر برای امام خمینی کاری حاشیه‌ای نبود

اسماعیل امینی
 شاعر، منتقد و پژوهشگر ادبی
یکی از سنت‌هایی که از دیرباز در حوزه‌های علمیه رایج بوده، چه در میان طلبه‌ها و چه حتی در بین مدرسان حوزه‌ها، توجه ویژه به متون ادبی و انس با این بخش فرهنگ است. آنچنان که بخشی از درس‌های حوزوی به فنون بلاغی و شعری تعلق داشته و هنوز هم دارد؛ آنان فنون شعری را می خوانند و افزون بر این تحت تأثیر چنین فضایی برخی سروده‌هایی هم دارند. تأثیر این مسأله به حدی ست که حتی برخی چهره‌های مشهور شعرمان تحصیلکرده حوزه هستند، هرچند که شاید حتی کسی دراین رابطه نداند؛ همچون ملک‌الشعرای بهار که تحصیلات حوزوی داشته است. امام خمینی (ره) هم از جمله این افراد بوده، هم شناخت خوبی و هم انس بسیاری با شعر داشته، آنچنانکه کافی ست مروری بر سخنرانی‌های او داشته باشید تا ببینید همراه با ارجاع‌های مختلفی به متون کهن فارسی بوده‌اند. بررسی متن این سخنرانی‌ها نشان می‌دهد که مثنوی را بخوبی می‌شناخته و از سویی تسلط زیادی به اشعار بزرگانی همچون ابن یمین، عطار و حتی شاعران معاصر داشته است. با تکیه بر مواردی از این دست می‌توان به این نکته پی برد که شعر برای امام خمینی(ره)، کاری حاشیه‌ای نبوده است. با این حال هیچ گاه دست به انتشار سروده‌های خود نزد؛ در خاطرم هست که چند روز پس از خاکسپاری ایشان بود که زنده یاد سیداحمد خمینی تعدادی از آن شعرها را منتشر کرد و دلیلش را هم تشکر از مردمی عنوان کرد که امام خمینی (ره)  را با آن شور تاریخی تا خانه ابدی‌اش مشایعت کردند. صحبت درباره اشعار امام خمینی (ره) و حتی تأثیری که شخصیت و اقدامات مهم ایشان بر شعر معاصر کشورمان برجای گذاشته، بحثی ست که زمان بیشتری طلب می‌کند؛ با این حال اشاره مختصری به اشعار به یادگار از ایشان خواهم داشت. سروده‌های بنیانگذار انقلاب بیشتر قالب سنتی و غزل دارند. این اشعار از نظر موضوعی تنوع بسیاری دارند هرچند که عمده آنها عاشقانه و عارفانه هستند. شاید جالب باشد که به غیر یکی-دو اشاره، از جمله به موضوع 15 خرداد، با هیچ ردپایی از سیاست و مبارزات ایشان در شعرهای مذکور روبه‌رو نمی‌شوید. این سروده را عمدتاً می‌توان دربر دارنده تجربه‌های عرفانی امام دانست. اشعار عرفانی اغلب به دو شیوه سروده می‌شوند؛ گروهی حاصل سروده‌های افرادی هستند که با اصطلاحات عرفانی بخوبی آشنا هستند اما خودشان اهل سیر و سلوک عرفانی نیستند. بنابراین اشعار آنان هم دربردارنده این مضامین است؛ از سوی دیگر  در شعر عرفانی با شاعرانی روبه‌رو هستیم که به  دنبال تکرار اصطلاحات عرفانی نیستند و رد پای پررنگی از تجربه سیر و سلوک عرفانی شخصی آنان در اشعارشان دیده می‌شود. امام خمینی(ره)، نه تنها به گواه دوستان نزدیک ایشان که به استناد اشعار به جای مانده در زمره گروه دوم است. اشعار به یادگار مانده از امام خمینی (ره)  هم از نظر فنون شعری و هم محتوایی آثار ارزشمندی هستند. بنابراین توصیه‌ام به آنهایی که خواهان کسب اطلاعات بیشتر هستند، این است که دست به مطالعه نقدها و آثاری بزنند که در این زمینه نوشته شده‌اند.