جشنواره جراحی قلب خانگی!

پیام فروتن
طراح و استادیار دانشگاه تهران
چندی پیش جشنواره‌ای تحت‌عنوان
«تئاتر + خانه» در فضای مجازی برگزار شد و با اعلام برگزیدگان به کار خود پایان داد. جشنواره‌‌ای که به‌زعم دبیر آن، 70 درصد از شرکت‌‌کنندگان، متعلق به شهرستان‌‌ها و 30 درصد آن­ها از تهران بودند. محمودرضا رحیمی، دبیر این جشنواره در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا با اشاره به آن­که جشنواره تئاتر+خانه، نخستین جشنواره‌ای بود که بعد از شیوع ویروس کرونا با هدف مشارکت هرچه بیشتر عموم مردم که قرنطینه خانگی را پشت سر می‌گذارند  در فعالیت‌های فرهنگی پایه‌ریزی شد، گفت: «ابتدا نظر شورای برگزاری بر این مسأله استوار بود که این جشنواره را تنها می‌توان به‌ شکل مونولوگ برگزار کرد؛ اما بعد از توجه به مفهوم ظرفیت‌هایی که کرونا با تمام مشکلات خود در اختیار ما قرار داده و در راستای همدلی هرچه بیشتر تمامی اعضای خانواده در مقام تولیدکننده و نه مخاطب آثار نمایشی، تصمیم گرفتیم تا شیوه‌های مختلف را مدنظر قرار دهیم.»
بی‌‌تردید، تئاتر به‌عنوان یکی از کهن‌‌ترین و والاترین گونه‌‌های هنر، از بستری کاملاً علمی و تخصصی برخاسته است. دوره‌های تحصیلات عالی کارشناسی، کارشناسی ارشد و Phd تئاتر، گواهی بر این ادعاست. یک فعال تئاتر حرفه‌‌ای علاوه بر داشتن آموزه‌های این هنر، باید با تاریخ هنر، فلسفه، جامعه‌شناسی، روانشناسی، علوم سیاسی، تاریخ، جغرافیا و حتی مباحثی از زیست‌‌شناسی و... آشنا باشد. بدین‌‌ترتیب کشاندن این علم/هنر به خانه‌‌های مردم – در مقام تولیدکننده و نه مخاطب – تقلیل آن به یک سرگرمی صرف و البته پیش‌‌پا افتاده است. توجه کنیم که در جهان سینما، بزرگان تحصیلکرده‌ای نظیر اسپیلبرگ، لوکاس، تیم برتون و... اصولاً فیلمسازانی هنری محسوب نمی‌‌شوند و در حوزه سینمای سرگرم‌کننده دسته‌بندی می‌شوند. بدین‌‌ترتیب نتیجه سرگرم‌کننده این جشنواره نیز پیشاپیش مشخص و فاقد ارزش‌های این عرصه است.
از سوی دیگر، نگاه کنیم به جامعه ایرانی که کمترین شناخت و آگاهی نسبت به تئاتر درست و منطقی را دارد. تا همین چند دهه پیش، به تئاتری‌ها مطرب می‌گفتند و ورود به این هنر را مساوی با بدنامی ارزیابی می‌کردند. شناخت غالب مردم ما نسبت به تئاتر یا منحصر به نمایش‌های تخت­‌حوضی و تعزیه می‌شود یا در عربده‌های انواع و اقسام ابن ملجم‌های تئاترهای مناسبتی تلویزیونی ایام محرم خلاصه می‌شود! خیلی بخواهیم ارفاق قائل شویم، می‌توانیم به تئاترهای تلویزیونی از مد افتاده و بسیار ضعیف متعلق به چندین سال پیش اشاره کنیم. نگارنده این سطور سال‌هاست که عضو هیأت مصاحبه‌‌کننده کنکور کارشناسی تئاتر است. بدین‌ترتیب به جرأت می‌تواند ادعا کند کمترین شناختی از تئاتر در میان علاقه‌مندان جوان این حوزه که به قصد تحصیل وارد دانشگاه می‌شوند وجود ندارد. بدین ترتیب زمانی که از مردم عادی می‌خواهیم به تجربه‌‌گری در زمینه تولید تئاتر بپردازند، آن را در حد آشپزی و خانه‌‌داری – که آن هم تخصص خاص خود را می‌طلبد – پایین آورده و نظام بی‌دروپیکر تئاتر امروز را بیش از پیش بی‌اعتبارتر و سهل‌الوصول‌تر کرده‌‌ایم (توجه کنیم که در همین ایام کرونا تا چه حد آمار استادان، دکترها و فعالان عرصه تئاتر – آن هم در قالب حرفه‌ای – بالا رفته است!) این در حالی است که هیچ‌گاه در فضای مجازی از مردم درخواست نمی‌شود دست به‌عمل جراحی خانگی زده و از این فرآیند فیلم گرفته و در جشنواره‌‌ای به همین نام شرکت کنند! آیا واقعاً میان جراحی جسم و جراحی روح (هنر و تئاتر) تفاوتی وجود دارد؟
بعدالتحریر: دبیر جشنواره تئاتر+خانه از دوستان بسیار عزیز نگارنده است. ضمن پوزش، از او دعوت می‌کنم به این دیالوگ بروتوس در نمایشنامه ژولیوس سزار اثر جاودانه شکسپیر توجه کند و مرا به‌دلیل چند سطری که نوشتم ببخشد: «اگر از من بپرسد چرا بروتوس بر ضد سزار برخاست، جواب من این است: نه برای اینکه سزار را کمتر دوست داشتم؛ بلکه روم [تئاتر] را بیشتر دوست می‌داشتم».