رسانه‌هایی که از چرخه اطلاع‌رسانی عقب ماندند

زرین زردار
استاد ارتباطات و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی
هنگام بروز بحران‌ها و در فضای بحرانی که اکنون شیوع کرونا را هم می‌توان یکی از این بحران‌ها دانست، معمولاً علاقه مندیم که از رسانه‌های رسمی اطلاعات را کسب کنیم و این رسانه‌ها محل مراجعه افراد جامعه باشند تا بحران کنترل شود. چیزی که در این چند ماه تجربه کردیم این بود که رسانه‌های رسمی و به‌طور مشخص رادیو و تلویزیون که در مقایسه با بقیه رسانه‌ها مخاطب عام بیشتری دارند، به‌جای اینکه به دغدغه‌ها و نگرانی‌های افکار عمومی توجه کنند به سیاست گذاری‌ها توجه کرده‌اند. تلویزیون در دوره اول اعلام می‌کرد که خبری نیست بعد که خبرهای رسمی منتشر شد اعلام می‌کرد خبری هست و به مردم توصیه می‌کرد در خانه بمانید و بعد در زمان بازگشایی به سکوت خبری بازگشتیم. اما در کنار اینها فضای رسانه‌های اجتماعی متفاوت است و مدام اطلاعات تولید و رد و بدل می‌شود. با توجه به این رویکرد می‌شود حدس زد که منبع اصلی به دست آوردن اطلاعات در این دوران رسانه‌های اجتماعی بوده‌اند نه رسانه‌های جمعی رسمی.
رسانه‌های جمعی رسمی محل مراجعه اولیه مردم قرار می‌گیرند اما چون در بسیاری از مواقع متناسب با نیازها و اولویت‌های جامعه حرکت نمی‌کنند از چرخه اطلاع‌رسانی کنار گذاشته می‌شوند. در میان پست‌های پربازدید اینستاگرامی پستی از تلویزیون یا وزارت بهداشت و مراجع رسمی نمی‌بینیم. پست‌های پربازدید متعلق به سلبریتی‌ها و مسائل سرگرم‌کننده است و این نشان می‌دهد که احتمالاً رسانه‌های رسمی از چرخه اطلاعات موثق درباره کرونا عقب مانده و موفق نبوده‌اند.
در ایام قرنطینه فرصت بیشتری برای تماشای تلویزیون داشتم و به‌نظر می‌رسد کارهایی برای ایجاد مسئولیت اجتماعی و تشویق مردم به استفاده از ماسک یا حفظ فاصله فیزیکی انجام شده که به شکل بارزتر در شبکه‌های محدودتر مانند شبکه سلامت این تلاش‌ها را می‌بینیم اما دقت کمی که دراین باره داشته‌اند باعث شده که در رساندن اطلاعات مغلطه شود. ما اکنون مجری‌هایی را در تلویزیون می‌بینیم که با شروع برنامه ماسک را پایین می‌دهند و شروع می‌کنند به صحبت کردن و در واقع یک رفتار غلط را آموزش می‌دهند. مورد دیگری که می‌توانم به آن اشاره کنم این است که ما مدت‌ها درباره فاصله اجتماعی حرف زدیم در حالی که سازمان بهداشت جهانی از روز اول درباره این مسأله صحبت و اعلام کرد که فاصله فیزیکی و فاصله اجتماعی دو مفهوم متفاوت است و اتفاقاً برای اینکه در این شرایط سلامت روانی جامعه حفظ شود باید فاصله اجتماعی را کم کنیم تا دوام بیاوریم. آن چیزی که باید رعایت کنیم فاصله فیزیکی است ولی هنوز در رسانه‌ای مانند تلویزیون این تمایز را قائل نشده‌ایم.
در رسانه‌هایی مانند رادیو و تلویزیون ما با فضایی مواجهیم که فوریت در آن بخوبی درک نمی‌شود. در جامعه با هر بحرانی که مواجه باشیم تحریریه باید منتظر تأیید نهایی باشد و به‌عنوان اتاق عملیاتی نمی‌تواند عمل کند و به همین دلیل همیشه با تأخیر مواجه است. اما در این فضا که ما هر روز با اخبار و اطلاعات جدید مواجهیم نمی‌توانیم با گام‌های آهسته حرکت کنیم. لازم است گام‌های سریع‌تر و همه جانبه‌تر برداشته شود. باید در رسانه‌ای مانند تلویزیون منابع مختلف موثق را بررسی کنیم و تصمیم بگیریم و حرفی بزنیم که برآیند همه آن منابع باشد. چنین رسانه‌هایی باید مدام آنچه که در فضای عمومی کشور و در رسانه‌های اجتماعی اتفاق می‌افتد رصد کنند و مدام در حال پاسخ دادن به شایعات و آماده کردن جواب به سؤالاتی که هر روز تولید می‌شوند باشند. این کمک می‌کند که رسانه‌های جمعی به جایگاه خودشان به‌عنوان منابع موثق اخبار بازگردند. چیزی که اکنون به آن برای مدیریت بحران بسیار نیاز داریم.