علم، معیار تصمیمات اصولی در مکتب اسلام

اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
به نقلی  آخرین روز ذیقعده مصادف با شهادت نهمین خورشید هدایت امام محمد تقی، جوادالائمه(ع) است. آن حضرت(ع) درمدت زندگی کوتاه، اما پربرکت والهام بخش خود، عرصه کمال و فضیلت را درنوردیده و توانست خطی روشن ازرسالت محمدی(ص) ترسیم و استمرار آن را درمیان نسل‌های بعد تسهیل نماید. امام جواد(ع) درنوجوانی عهده دار رهبری وامامت مسلمانان شد ودست تهی‌طالبان علم ودانش را پراز در وگوهر نموده ونامش به داننده علوم بلند وبا والایی‌ها نیز همراه گشت، آن‌گونه که کسی از هم عصران در علو منزلت براو پیشی نگرفت. عصر امام جواد(ع) به‌دلیل رواج علم واندیشه، عصری سرآمد به شمار می‌رود تا آنجا که گفته شده هیچ دانشی ازیافته‌های این دوران بی‌نیاز نیست. دراین برهه ازتاریخ اسلام علم به نحو چشم‌گیری گسترش یافته ومجالس علمی متعدد اینجا وآنجا برپا بود. درچنین روزگاری دوستداران علم ودانش ازشهرهای دور و نزدیک خود را به مدینه می‌رساندند تا از دانش امام جواد(ع) اندوخته‌ای برگرفته وهمچون شهد شیرین گل به کندو برند. آن حضرت(ع)با وجود صغر سن دایره المعارفی از علوم مختلف بود که جویندگان علم ومعرفت را با دانش زلال خود سیراب می‌نمود. امام جواد(ع) تلاش مبسوطی به کار گرفت تا پیکره علمی پیروان را هم اندازه رشد دهد و برای این کار بر ابزار و شیوه‌های علمی تأکید داشته و توجه می‌داشت. براین مبنا قواعد اصولی به‌عنوان بخشی از شیوه رایج برای فهم مسائل در نظر گرفته شده اما در استنباط احکام از آیات کافی نیست.از این‌رو می‌فرمود: «اگر بگویند ریشه داران (راسخان) در علم چه کسانی هستند؟ بگو؛ کسانی که درعلم خود دچار اختلاف(تناقض) نمی‌شوند.»در رجال کشی نقلی آمده است که حاصل آن این است که از منظر امام جواد(ع) فتوای بدون علم واحاطه علمی جایزنیست. آن حضرت(ع) در واکنش به رفتار عمویش عبدالله بن موسی که بدون علم پاسخ سؤالات را می‌داد فرمود: «...ای عمو سخت هنگامه‌ای است فردای (قیامت) که در پیشگاه خدا بایستی و حضرتش به تو گوید؛ درحالی که عالم بود چرا تو بدون علم در میان بندگان فتوا دادی؟» امام جواد(ع) برآن بود تا پیروان را با ضرورت اتکای برحکمت در مرحله عمل و لحاظ نقش زمان در روشن شدن مسائل آشنا کند. در رهنمودی دیگری یادآور می‌شود که در سختی‌ها باید اقدامی کارآمد و مطلوب کرد تا دوره مصیبت و بلا با تمام گرفتاری‌هایش کاهش یافته و درصورت امکان آن را از بین برد. امام جواد(ع) پیوسته روح امید وصبوری در جان مؤمنان می‌دمید تا آنان را در برابر شدائد مقاوم نماید. آن حضرت بی‌خبر از مسائل و مشکلات جامعه وعصر خود نبود بلکه با نیازها و گرفتاری‌های مردم آشنایی داشت. این موضوع از سویی زمینه هدایت مردم را فراهم نموده و از سوی دیگر موجبات دشمنی حاکمان با آن حضرت را فراهم می‌آورد. تا آنجا که آن حضرت سرانجام به‌دست خلیفه وقت عباسی مسموم و به شهادت رسید.