شجاعت ناخواسته ایرانی‌ها در برابر ویروس کرونا

دکتر کوهپایه زاده
رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران
ایران جزواولین کشورهایی بود که به‌ دلیل داشتن نظام ثبت و بهداشت ورود ویروس کرونا را بلافاصله پس‌ از شناسایی ویروس اعلام کرد. در حالی که برخی کشور‌ها بقدری نظام ثبت و اقدامات بهداشتی‌شان ضعیف است که نتوانستند ورود ویروس را بموقع شناسایی کنند. البته ما جزو 10 کشور اول دنیا بودیم که ابتدا با گستردگی شیوع ویروس کرونا و به‌ دلیل ناشناخته بودن ویروس دچار غافلگیری شدیم اما ظرف 20 روز کشور توانست وضعیت با ثباتی پیدا کند؛ از آنجا که این ویروس دوره کمون (8 تا 10 روز) دارد هر اقدام پیشگیرانه حداقل دو هفته طول می‌کشد، همین مسأله  باعث شد اواخر اسفند ماه تعداد بیماران و موارد بستری و فوت افزایش پیدا کند ولی بعد از آن با اقدامات مداخله‌ای، رعایت اصول بهداشتی، فاصله‌گذاری اجتماعی، تعطیلات عید نوروز و شعار «در خانه بمانیم» و به‌طور کلی کاهش ارتباط فیزیکی باعث شد در اواسط فروردین به شکل خوبی تعداد مبتلایان کاهش یابد؛ تعطیلی برخی مشاغل و ادارات بویژه در عید نوروز، رعایت بهداشت از سوی مردم و بعد از آن آغاز ماه مبارک رمضان و کاهش تحرک فیزیکی مردم و عدم حضورشان در مکان‌های عمومی موجب شد در پیک اول تعداد موارد بستری و فوتی در ایران نسبت به بسیاری از کشورها که در ابتدا آمادگی لازم را برای ورود این ویروس نداشتند، کنترل شود. در حالی که بسیاری از کشورها در فروردین و اردیبهشت ماه در پیک اولیه قرار گرفتند؛ رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، در اختیار داشتن ماسک و امکانات فردی در این کشورها باعث شد اغلب آنها فقط یک پیک داشته باشند و آمارابتلا و فوتی در سطحی پایین تر باشد. این روند بیشتر در اروپا اتفاق افتاد اما درامریکا روند به گونه دیگری است ،به طوری که هم اینک امریکا و برزیل بیشترین تعداد مبتلا را دارند.
در ایران به‌دنبال بازگشایی صنوف و آزاد کردن برخی فعالیت‌ها به‌دلیل مسائل اقتصادی و معیشتی شاهد بودیم که رفتار بهداشتی مردم یک مرتبه تغییر کرد. مردم فکر کردند چون آمار ابتلا و فوتی‌های ناشی از کرونا روبه کاهش است پس همه چیز عادی شده است در واقع مردم ناخواسته یک شجاعت غیر محاسبه شده‌ای پیدا کردند و به‌دنبال همین تفکر در مجالس غیر ضرور و مکان‌های عمومی پرتردد به شکل غیر ضروری حضور پیدا کردند. از طرفی رفت و آمد مردم در بخش‌های مختلف مثل مکان‌های عمومی، وسایل حمل‌ونقل عمومی، فضاهای اجتماعی و حتی ادارات باعث شد گردش ویروس در جامعه مجدد افزایش پیدا کند. از طرفی پیش از این گفته می‌شد که این ویروس سرمادوست، در گرما از بین می‌رود در حالی که این فرضیه اتفاق نیفتاد و ما آثار زیانبارش را در خوزستان و استان‌های جنوبی کشور دیدیم که در اوج گرمای 50 درجه فعالیت ویروس محدود نشد.
در ایران در موج دوم کرونابا مجموعه‌ای از کم توجهی‌های مردم به توصیه‌ها و رعایت نکردن فاصله گذاری‌ها روبه رو شدیم و دولت نیز با در نظر گرفتن اقتصاد و معیشت مردم نخواست وارد محدودیت‌های بیشتری شود این اتفاقات باعث شد ظرف دو یا سه هفته افزایش تعداد مراجعات، بستری و مرگ را در کشور به شکلی تجربه کنیم که حتی در موج اول هم اینگونه نبود.
به موازات این تحلیل نکته دیگری که وجود دارد این است که مقالات اخیر دنیا نشان می‌دهد اولاً شدت انتقال ویروس بیشتر شده و ثانیاً؛ ویروس میزان کشندگی بیشتری پیدا کرده است. علائم و نشانه‌ها نیز حاکی از این است ما بیماران بدحال تری نسبت به دوره اول داریم چرا که خصلت ویروس در واگیرداری و کشندگی با دور اول متفاوت شده است. از طرفی درمان واضح و مؤثری برای مقابله با این ویروس کماکان نداریم. نکته بسیار مهم دیگر اینکه حجم ویروس در گردش در جامعه نسبت به دور اول خیلی زیاد شده است تاجایی‌که پرسنل بیمارستانی ابتلای بیشتری پیدا کرده‌اند که نه فقط از بیمارستان بلکه از جامعه ویروس را گرفته‌اند در حالی که در موج اول حجم ویروس در مکان‌های محدود از جمله بیمارستان‌ها و مکان‌های شلوغ بود الان گردش ویروس با افزایش تعداد مبتلایان بشدت زیاد شده است حاملین ویروس در جامعه بیشتر از دور اول شده‌اند در نتیجه احتمال ابتلا بسیار افزایش پیدا کرده است. میزان واگیرداری و کشندگی بالاتر در همه جا یکسان است ولی چون کشورهای اروپایی توانستند زمان بیشتری را به قرنطینه اجباری اختصاص دهند و نکات بهداشت فردی و عمومی را رعایت کنند به نوعی توانستند شیوع ویروس کرونا را بهتر مدیریت کنند و طبیعتاً حجم ابتلا به اندازه دور اول افزایش پیدا نکرده است. ما هم می‌توانیم با افزایش محدودیت‌های اجتماعی به‌صورت خیلی جدی دوباره آمار را کاهش دهیم برای مثال باید کاری کنیم مبتلایان بی‌علامت کمتر در جامعه تردد کنند اینها راهکارهایی است که می‌توانیم فراوانی این ویروس را در جامعه کاهش دهیم و تعداد موارد ابتلا را کم کنیم البته باید زمان بیشتری را برای مدیریت موارد جدیدبخریم.
 اگر بخواهم مثالی بزنم باید به کشور همسایه، ترکیه اشاره کنم. آمار ابتلا و فوتی ناشی از ویروس کرونا در کشورهای مختلف متفاوت گزارش می‌شود بعضی مواقع‌ کشورها آمار افراد تست مثبت را اعلام می‌کنند ولی محتمل را در آمار نمی‌آورند معیار تعبیر مرگ بر اثر کرونا ویروس نیز در کشورهای مختلف متفاوت است. برخی کشورها سیاست‌شان این است که موارد مشکوک جزو آمار نیستند و بنابراین این موارد را جزو موارد مرگ کووید19 حساب نمی‌کنند. در کشورهایی از جمله ترکیه که از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و حتی خدمات بهداشتی و درمانی با ایران در یک سطح‌اند به‌نظر می‌آید این کشورها نسبت به ایران آمار مرگ کمتری را ارائه می‌دهند. معیار گزارش دهی مرگ و تعاریف مرگ کرونا در این کشورها متفاوت است. ممکن است این کشورها یک یا هر دو مورد مبتلایان احتمالی و مبتلایان با نتیجه قطعی آزمایشات کرونا را ملاک قرار دهند. به نظر می‌آید، صرفاً توجه به اعداد می‌تواند گمراه‌کننده باشد از طرفی باید به این نکته هم اشاره کرد که شاید این کشورها مراقبت بهتری می‌کنند ولی نمی‌توان گفت مرگ و میر در آنجا به‌صورت واضح تری از ایران کمتر است.