راوی غیرمتعارف‌ترین داستان‌ها خاموش شد

وصال روحانی
خبرنگار
آلن پارکر، سینماگر برجسته انگلیسی و خالق کارهای تحسین شده‌ای مثل «قطار اکسپرس نیمه شب» محصول 1978 و «می‌سی‌سی‌پی در آتش» محصول 1988 جمعه شب در جنوب لندن و در 76 سالگی بر اثر کسالتی که هنوز چند و چون آن به درستی اعلام نشده، چشم از جهان فرو بست.
یکی از ویژه‌ترین استعدادهای فیلمسازی 50 سال اخیر دنیا به واقع فقط دو کار عمده برای سینمای بریتانیا ساخت که «باگزی مالون» (1976) و نسخه تصویری آلبوم «دیوار» گروه موسیقی پینگ فلوید (1982) بودند و با وجود این، به سبب شهرت فراوانش در آن سوی مرزها و همکاری‌های پرشمارش با هالیوود در سال 1998 به پست مهم ریاست انستیتوی فیلم بریتانیا (BFI) منصوب شد و از هر فرصتی برای انتقاد شدید از سیاستگذاری‌های سینمایی در کشور زادگاهش سود جست و اکثر فیلم‌های بریتانیایی را فاقد جذابیت‌های لازم و بدون کشش برای عوام توصیف می‌کرد.
پارکر ژانرهای مختلف سینمایی را تجربه کرد و فیلم مشهور و موزیکال و
پر سروصدای «شهرت» محصول 1980 که پیرامون زندگی و برنامه‌های یک گروه جوان موسیقی در شهر نیویورک بود، از پیامدهای بارز چنین رویکردی به حساب می‌آید. پارکر در سال 1984 «بردی» را رو کرد که براساس رمانی از ویلیام وارتون ساخته شد و درباره پسری بود که دائماً به زندگی در کنار موجودات غیرمتعارف و حتی ماوراء‌الطبیعه فکر می‌کرد. «قلب فرشته‌ای» در سال 1987 با بازی میکی رورک و رابرت دونیرو در نقش‌های اصلی تمی جنایی داشت اما از روابطی
غیر عادی و خطرناک شکل می‌گرفت که فقط در فیلم‌های پارکر می‌شد آن را سراغ گرفت. به جبران آن، پارکر در سال 1988 «می‌سی‌سی‌پی در آتش» را روانه بازار کرد که با بازی جین دواکمن در نقش اصلی، ستیزهای خونبار تبعیض نژادی را در ایالات جنوبی امریکا به تصویر می‌کشید و کاندیدای چندین جایزه اسکار شد و بسیار بیشتر از کارهای قبلی او توانست عوام را جذب خود کند.
با این مدیران نمی‌شود کار کرد
کار در هالیوود طبعاً پارکر را بیش از پیش به سوی فیلم‌هایی از این قبیل سوق داد و موزیکال «اویتا» درباره زندگی اوا پرون همسر خوان پرون رئیس جمهوری نظامی پیشین آرژانتین در سال 1996 نیز پیامد چنین الزامی بود، هر چه بود تم‌های موزیکال جزئی تقریباً ثابت از فیلم‌های او بودند و حتی در «باگزی مالون» که مضمون گانگستری ملایم و مفرحی داشت، آواهای پل ویلیامز پرطرفدار بود که داستان را دیکته و ماجراها را تشریح می‌کرد. پارکر که کارش را با ساخت فیلم‌های کوتاه تبلیغاتی تلویزیونی شروع کرد و خودش همیشه می‌گفت تنها راه ورودش به عرصه ساخت فیلم‌های بلند، تدوین و ارائه همین آثار کوتاه بوده، در عمل با پایمردی در این زمینه راه نسل‌های بعدی سینماگران بریتانیایی را هم برای اوج‌گیری و کوچ به هالیوود هموار کرد و آدریان لین، هیو هاوسون و برادران اسکات (ریدلی و تونی) از آن قبیل بودند که مثل پارکر ابتدا تیزرهای بازرگانی کوتاه ساختند و سپس دستشان به مصادیق بزرگ‌تر و تشکیلات هالیوودی گره خورد، پارکر بیشتر از 14 فیلم بلند نساخت زیرا معتقد بود قدرت مدیران اجرایی استودیوها به حدی رسیده که آزادی عمل و حیطه اختیارات کارگردانان را بسیار کاهش داده و عصر کارگردان محوری بجز برای عده‌ای معدود مانند وودی آلن و استیون اسپیلبرگ پایان یافته است. فیلم‌های او کاندیدای جوایز متعددی شدند و برخی را هم بردند اما اسکار و گلدن گلوب هرگز توسط خود او صید نشدند و به این بسنده کرد که جایزه خدمات تمام عمر را از اتحادیه کارگردانان بریتانیا در سال 1998 دریافت دارد و چهار سال بعد از آن نشان شوالیه‌گری و عنوان «sir» را هم از دولت بریتانیا بگیرد.
جلوی رویت را به دقت ببین
پارکر در سال 2003 در یک جلسه عمومی انستیتوی فیلم بریتانیا که مبنای اصلی آن بحث درباره فیلم آخرش («زندگی دیوید گیل» با بازی کوین اسپیسی در نقش اصلی) بود، خطاب به حضار گفت: «اولین وظیفه یک کارگردان پیدا کردن جادو در روابط انسان‌ها و انتقال این احساس به بیننده‌های آثارش از طرق مختلف است/ اشتباه ما کارگردان‌ها این است که چنان اسیر افکار خویش برای یافتن این جادو هستیم که فراموش می‌کنیم گاهی اشیا و چیزهایی روبه‌روی چشم‌مان از افکار داخل مغزمان رازگونه‌تر و جذاب‌تر است.» این اتهام به پارکر بارها وارد شد که بسیاری از مضامین فیلم‌هایش عامه‌پسند و قابل لمس نیستند اما او ذاتاً نمی‌خواست که چنین باشد و جنجال‌های برخاسته از موضوعات غیر‌متعارف برخی فیلم‌هایش منجمله «خاکستر آنجلا» محصول 1999 و پیرامون حقوق پایمال شده و آزادی‌های نادیده گرفته شده در سرزمین ایرلند بر شدت این قضیه می‌افزود. با این حال پارکر فیلمسازی بود که بر عصر و زمانه خود تأثیری شگرف گذاشت و بی‌گمان نسل‌های بعدی هنر سینما و دوستداران وی نیز سال‌ها از این اندیشه‌ها تغذیه و ارتزاق خواهند کرد. پارکر در حالی وداعی ابدی با هنر دوستان داشت که پنج فرزند و 7 نوه از خود به‌جا گذاشت که هیچیک به‌طور خاص در سینما ندرخشیده‌اند.