تئاتر زنده یا آنلاین؟

اردشیر صالح‌پور
استاد دانشگاه هنرهای نمایشی
ذات تئاتر به زنده بودن و هم‌نفسی با تماشاگر استوار است به همین دلیل هم آن را هنر زنده می‌نامند. درست زمانی که «سینما» آمد برخی گمان کردند که به‌زودی «تئاتر» از بین خواهد رفت؛‌ ولی چنین نشد. یعنی «سینما» این غول هنر جادویی حریف تئاتر نشد، بلکه همواره به نوعی به‌لحاظ «بازیگران» و نیز «فیلم‌نامه» کمابیش وامدار تئاتر ماند. «کرونا» این میهمان ناخوانده‌ اهریمنی قصد دارد تا تحولات اساسی در سبک زندگی و روال طبیعی زیست اجتماعی ایجاد کند و بشر عاجز را در بسیاری از امور به ستوه درآورده است. اما انسان، به مدد شعور، ابتکار و خلاقیت‌های خود قطعاً دیر یا زود از پس این مشکل برآمده و به حیات خود ادامه خواهد داد، اما تا رفع مشکل نیز اهالی هنر بر آن هستند تا از پای ننشینند و به‌عبارتی تئاتر را به تعطیلی نسپارند. شیوه اجرای «آنلاین» اگر چه امروزی و جدید جلوه می‌کند اما در دهه چهل، سابقه‌ای داشت و هر هفته تماشاگران تلویزیون تازه تأسیس از طریق اجرای زنده و پخش مستقیم شاهد اجرای تئاترهایی بودند که هر چهارشنبه اهالی نمایش را گرد هم می‌آورد. آن زمان البته روش ضبط دیجیتال وجود نداشت و مثل بازی فوتبال، از طریق دوربین و به‌صورت مستقیم پخش می‌شد و بعدها گونه‌ای دیگر از تئاتر شکل گرفت که به «تله تئاتر» معروف شد که در واقع همان «تئاتر تلویزیونی»است. این‌ها اشکالی برای تقویت تئاتر بودند ضمن آنکه نمایش‌ها همچنان بر صحنه به حیات خود ادامه می‌دادند و هیچ‌کدام از این دو، منافی هم نبودند. نمایش رادیویی هم برای خودش عالمی داشت بویژه «داستان شب» که گویندگان مطرحی در آن اجرای برنامه می‌کردند که در ادامه نیز به «رادیو نمایش» منجر شد.
بی‌شک در دوران کنونی و باتوجه به طولانی شدن این ویروس و تأثیر همه جانبه آن بر زندگی آحاد و اقشار اجتماعی که منجر به تعطیلی تماشاخانه‌‌ها شده است، روش آنلاین و تئاتر مجازی یکی از گونه‌هایی است که می‌تواند در نبود تئاتر زنده و صحنه‌ای تا حدودی کمبود تئاتر را جبران کرده و چراغ را به روش مجازی زنده نگه ‌دارد. هر چند آن لطف و موهبت هم نفسی با تماشاگر ندارد اما این هم گونه‌ای نمایش است که ویژگی خاص خود را داراست.
تئاتر البته هنری جمعی و گروهی است و نیازمند ارتباط و اشتراک هر چه بیشتر بازیگران و گروه اجرایی؛ اما اکنون که احتمال خطر هنوز مرتفع نشده با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و فواصل اجتماعی می‌بایست خطر ابتلا را کاهش داد و تئاترهایی را تولید و به شکل آنلاین و مجازی پخش کرد تا خلأ تئاتر صحنه‌ای را جبران کند. البته عده‌ای معتقدند که حتی پس از گذر کرونا، بشر به سوی انزوا و دنیای مجازی گرایش بیشتری خواهد داشت و شاید همین تجارب، دیر یا زود به یک سنت و رویه  نمایشی تبدیل شده و برای خود جریان و فرآیندی را رقم بزند، هر چند، مانع تئاتر زنده  نخواهند بود.
نکته دیگر البته تولید فنی مناسب و به‌کارگیری تجهیزات دقیق و امکانات ضروری ضبط مطلوب است که الزاماً باید بسیار دقیق اعمال شود وگرنه تماشاگر خیلی زود خسته می شود و ارتباط خود را با آثار نمایشی قطع خواهد کرد. آنچه مسلم است بشر باید خود را برای دنیایی از هم جدا و گسسته و ارتباطاتی مجازی با امکانات سایبری آماده کند. این احتمال تازه‌ای است که جامعه‌شناسان هم‌اکنون در حال پژوهش و بررسی مناسبات رفتاری در جهان آینده هستند.