چرا ادبیات عرب مهم است

موسی بیدج
شاعر  و مترجم
شعر عرب در زبان اصلی از دیرباز خوانندگان فراوان داشته است، اما اینکه در چند سال اخیر در ایران هم مورد توجه قرار گرفته علاوه بر کیفیت مطلوب این شعرها و همخوانی و همصدایی با شعر ایران، دو دلیل دیگر هم دارد، اول به‌ دلیل گسترش امکانات ارتباطی فضای مجازی (اینترنت) و دستیابی راحت‌تر به این آثار است. این مسأله در روزگاری به‌عنوان معضل به شمار می‌آمد؛ مترجمانی که چند دهه پیش قصد ترجمه داشتند باید منتظر اردیبهشت ماه می‌شدند تا آثاری از این دست در نمایشگاه کتاب عرضه شود و کتابی چند بخرند یا اگر کسی امکاناتی داشت در سفری رهاوردی با خود حمل می‌کرد. دلیل دوم این توجه ورود شماری از مترجمان جوان به عرصه ترجمه است. سه دهه پیش اگر تعداد مترجمان ادبیات عرب به شمار انگشتان یک دست بودند، اکنون شمارشان از بیست تن فراتر رفته است. نکته‌ای که باید توجه کرد اینکه آوازه ادبیات عرب در جامعه فرهنگی جهان، از ادبیات ایران فراتر رفته است. این امر چند علت عمده می‌تواند داشته باشد، اول به گستردگی جغرافیایی جهان عرب مربوط می‌شود. بیست و دو کشور اگر هر کدام ده ادیب نامور داشته باشند، تعداد این ادیبان قابل توجه خواهد بود. دوم، نزدیکی جغرافیایی این کشورها به کانون ارتباطات جهان غرب است. این همسایگی می‌تواند علت چنین توجهی قرار بگیرد. سوم اغلب کشورهای عربی تا نیمه‌های قرن بیستم از سوی کشورهای غربی بخصوص انگلیس و فرانسه اداره می‌شدند. این مسأله باعث پدید آمدن ادبیاتی دو زبانه (معروف به فرانکوفونی) شده است. این ادیبان که تعدادی از آنان آثارشان به زبان های غربی نوشته می‌شود کانون توجهی برای ادبیات عرب در غرب پدید آورده‌اند. چهارم اوضاع نابسامان اغلب این کشورها باعث شده که بسیاری از ادیبانشان به کشورهای غربی هجرت کنند و در ادبیات آن سامان حضور داشته باشند؛ در این حیطه می‌توان از ادیبانی نام آشنا یاد کرد: جبران خلیل جبران، نزار قبانی، محمود درویش، آدونیس، غاده السمان، عبدالوهاب البیاتی، احمد مطر، سعدی یوسف، بلند الحیدری، طاهر بن جلون، طاهر وطار، شماری اندک از خیل این مهاجران اند. دلیل پنجم برای این شهرت و آوازه ادبیات عرب در جهان، بنیان جوایزی ارزنده برای ترجمه است؛ برخی از کشورهای عربی برای تشویق مترجمانشان که آثاری از عربی به زبان های دیگر برگردانند جوایزی در نظر گرفته‌اند و در همین راستا مراکز و مؤسساتی برای ساماندهی به ترجمه پدید آمده است که توانسته صدای ادبیات عرب را به جهان – بخصوص غرب- برساند. سرانجام باید افزود ادبیات امروز ایران از نظر کمی و کیفی از ادبیات عرب و دیگر کشورها اگر برتر نباشد کمتر نیست، اما اینکه ترجمه آن تا حدودی مورد بی‌مهری و کم آوازگی قرار گرفته سخنی است که تفصیل آن مقام و مقالی دیگر می‌طلبد.