بخش خصوصی می تواند شبکه ملی اطلاعات را تکمیل کند

محمدجواد مطهری شریف
کارشناس فناوری اطلاعات
دستور راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات از سال 90 به شورای عالی فضای مجازی ابلاغ شد. یعنی 9 سال است که از بحث راه اندازی شبکه ملی اطلاعات می‌گذرد و 7 سال آن در دولت تدبیر و امید بوده است. گرچه در این مدت اقداماتی در حوزه زیرساخت و تنظیم مقررات شبکه ملی اطلاعات صورت گرفته است اما  هنوز اتفاق مهمی‌ که مورد انتظار بوده، نیفتاده است و بر سر اینکه شبکه ملی اطلاعات به چه میزان  توسعه یافته است، بین مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات چالش‌هایی بوده و هست، چرا که وزارت ارتباطات می‌گوید 80 درصد از وظایف خود را انجام داده  و این در حالی است که مرکز ملی فضای مجازی معتقد است که تنها به 20 درصد از تکالیف خود عمل کرده است.
برخی علت این اختلاف نظر را در تعاریفی که در سند تبیین شبکه ملی اطلاعات آمده است، می‌دانند به همین علت به دنبال تعاریف جدید و رفع اختلاف نظر‌ها برآمده‌اند و از این رو سند معماری و طرح کلان و اقدام‌ها و روشن شدن شفاف متولیان امور را نهایی و به تصویب رسانده‌اند. اما سؤال ما از مرکز ملی فضای مجازی این است که چرا هم اکنون به فکر تعریف شفاف از تعاریف شبکه ملی اطلاعات و  تعیین متولیان امور افتاده‌اند؟ یعنی به واقع نمی‌شد  با مشورت گرفتن و مشاوره اهل فن و گفت و گو با دست‌اندارکاران اجرایی شبکه ملی اطلاعات سال‌ها پیش از این، آن را مشخص می‌کردند تا شبکه ملی اطلاعات در تمام سطوح خود به زیرساخت متوازن رشد و توسعه دست یابد؟   در سند و معماری جدیدی که خبر آن در رسانه‌ها منتشر شده، چیزی تغییر نکرده است. لایه‌هایی زیرساختی ارتباطی و اطلاعاتی، خدمات و محتوا پیش از این نیز در سند آمده بود بنابراین به نظر نمی‌رسد اتفاق جدیدی افتاده باشد. شبکه ملی اطلاعات و  تمام ابعاد آن چه در لایه زیرساختی و چه در لایه خدمات و محتوا باید پیش از این به صورت متوازن در تمام لایه‌ها اجرایی می‌شد نه اینکه این همه سال بگذرد و تازه مسئولان مربوطه به این نتیجه برسند که در تعاریف و اجرای لایه‌ها اختلاف نظر دارند و سؤال مهم این است که آیا این اختلاف نظرها به صورت دفعی و لحظه‌ای ایجاد شده است؟
اما باید گفت که بحث اختلاف نظر نیست، اگر این اختلاف نظر یک سال بعد و در دولت بعدی ایجاد شود باز هم شاهد چنین ماجراهایی خواهیم بود؟ از طرفی باید به این نکته توجه داشته باشیم که شبکه ملی اطلاعات یک راه حل برای مسائل اصلی فضای مجازی کشور است. از جمله مسائل اساسی فضای مجازی می‌توان به مواردی همچون تولید محتوا و خدمات، مصونیت محتوا و خدمات، سبک زندگی و فرهنگ مصرف در فضای مجازی، خدمات پایه بومی، اقتصاد فضای مجازی و سرمایه انسانی و علم و فناوری اشاره کرد. مسائلی که حل بخشی از آنها، بسیاری از مشکلات مردم را حل خواهد کرد و البته شبکه ملی اطلاعات بخش مهمی‌ از راهکار حل چنین مسائلی است. پاسخ به این سؤال که چرا شبکه ملی اطلاعات به صورت متوازن در تمام لایه‌ها بخصوص خدمات پایه ای و محتوا رشد نکرده را باید در میزان واگذاری کارها به بخش‌های دانش بنیان جست‌وجو کرد.
در کشورهایی از جمله کره جنوبی، چین و روسیه که شبکه ملی اطلاعات خود را راه‌اندازی کرده‌اند، واگذاری خدمات و زیرساخت به بخش‌های خصوصی دانش بنیان دیده می‌شود. در ابتدای کار باید دولت از تصدیگری کناره‌گیری کرده و کار را در تمام بخش‌ها اعم از زیرساخت، نرم افزار پایه‌ای  خدمات و محتوا به بخش خصوصی و شرکت‌های دانش بنیان بسپارد. البته در سند قبلی و حتی همین سند و معماری جدید هم به همکاری با بخش خصوصی اشاره شده است اما مشکل و چالش اصلی این است که باید بخش خصوصی واقعی را وارد کار کنند. بخش خصوصی که سهامداران آن جوانان نخبه کشورند و به ستاد و بنیاد و نهادی وابستگی ندارند. در حوزه علوم کامپیوتر و هوش مصنوعی ما در رتبه نخست منطقه قرار داریم و بسیاری از دانشمندان مطرح در این حوزه‌ها در دانشگاه‌های ما تدریس می‌کنند، اما ما هنوز اندر خم تعاریف شبکه ملی مانده‌ایم. چرا نیازهای اصلی برای شبکه ملی اطلاعات به عنوان پروژه‌ها و پایان نامه‌ها و رساله‌ها تعریف نمی‌شوند و مورد حمایت قرار نمی‌گیرند؟ چرا حل چنین مسائلی به عنوان امتیاز و رتبه علمی‌ برای اعضای هیأت علمی‌ دانشگاه‌ها محسوب نمی‌شود ولی حل مسائل فلان کشور و شرکت در فلان کنفرانس کشور اروپایی نه تنها امتیاز علمی‌ دارد بلکه مورد تفاخر دانشجو و استاد است؟ پس حل چنین مسائلی ابعاد فرهنگی و گفتمانی نیز دارد که پرداختن به آنها در این یادداشت نمی‌گنجد.
ما اگر به زیرساخت‌های موجود در دنیا مانند فیس بوک که یک شبکه اجتماعی است، نگاه کنیم  این شبکه اجتماعی روی زیرساخت اکامای(یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های ارائه‌دهنده زیرساخت دنیا) کار می‌کند و یا تلگرام را ببینید روی زیرساخت آمازون کار می‌کند و اینها همه در دستان بهترین بخش خصوصی دنیا هستند. بارها کارشناسان دلسوز فریاد زدند که باید در تمام بخش‌های شبکه ملی اطلاعات مانند تمام دنیا بخش خصوصی واقعی و دانش بنیان وارد کار شود.
با حمایت دولت شرکت‌های دانش بنیان قادر خواهند بود زیرساخت‌های مورد نیاز را بسازند و تأمین کنند و شرط آن کمی‌ صبر و البته حمایت واقعی و درست است؛ حمایتی که نه کم باشد و نه زیاد و بی‌مورد. از سوی دیگر بخش‌های دیگری از شرکت‌های دانش بنیان نیز باید مثلاً در زمینه شبکه‌های اجتماعی داخلی و سایر خدمات پایه فعالیت کنند. بخش خصوصی می‌تواند بهترین زیرساخت را فراهم کند و خدماتی هم که باز بخش خصوصی راه اندازی کرده‌اند روی این زیرساخت پیاده سازی شده و زنجیره ارزشی ایجاد خواهد شد که نه تنها حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و فضای مجازی، بلکه حوزه‌های دیگری نظیر صنعت و کشاورزی را نیز متحول خواهد کرد. به هر حال با تمامی‌ موارد ذکر شده باید گفت راه اندازی شبکه ملی اطلاعات با کمک بخش خصوصی واقعی کار سخت و پیچیده ای نیست که هنوز مسئولان مربوطه بر سر تعاریف و متولیان آن با هم اختلاف‌نظر دارند. از سوی دیگر واقعاً انجام تمام کارها از سوی یک وزارتخانه کار مشکلی است. مسئولان مربوطه چون آذری جهرمی‌ را جوان و پرکار یافته اند فکر می‌کنند باید تمام کارها را سر او بریزند. نمی‌توان از یک بخش انتظار داشت تمام کارهای شبکه ملی اطلاعات را انجام دهد باید تمام دستگاه‌ها پای کار بیایند و از بخش خصوصی و دانش بنیان واقعی کمک بیشتری گرفته شود و تا اهل فن، پای کار نیایند هیچ اتفاقی روی نخواهد داد.