جایگاه ایران در شاخص بهبود کسب ‌و کار‌

گروه اقتصادی/ بانک جهانی طبق روال سال‌های گذشته در گزارش سالانه «انجام کسب و کار ۲۰۲۰» که با عنوان «حفظ سرعت اصلاحات» نامگذاری شده، تعداد ۱۹۰ کشور جهان را به لحاظ شاخص سهولت انجام کسب ‌و کار رتبه‌بندی کرده که در آن رتبه ایران برای سال ۲۰۲۰، ۱۲۷ اعلام شده است.
با توجه به اصلاح اخیر داده‌های مرتبط با هر یک از زیر شاخص‌ها و همچنین امتیاز شاخص کل برخی از کشورها برای سال ۲۰۱۹ (گزارش سال گذشته بانک جهانی)، چنانچه رتبه‌بندی مجدد با استفاده از داده‌های اصلاح شده شاخص کل کشورها صورت گیرد، رتبه ایران به ۱۱۶ تغییر می‌یابد. با این حال امتیاز فاصله ایران از شاخص پیشرو در زیرشاخص‌های شروع کسب‌وکار، اخذ اعتبارات، حمایت از سرمایه‌گذاران خرد، سهولت پرداخت مالیات، تجارت فرامرزی و اجرای قراردادها نسبت به گزارش سال قبل تغییر نکرده است. البته در دو زیرشاخص حمایت از سرمایه‌گذاران خرد و مقررات اخذ مجوز ساخت، به ترتیب سه و یک رتبه بهبود یافته است.
طبق اعلام بانک جهانی، اقدمات ایران در راستای تسهیل محیط کسب‌وکار، طی سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۴، ساده‌سازی کسب‌وکار استارتاپ‌ها از طریق سیستم ثبت الکترونیکی و ایجاد پورتال‌های وب که امکان جست‌وجو و ذخیره نام انحصاری شرکت را برای مؤسسان آن فراهم می‌کند و همچنین ساده‌سازی رزرو اسامی و مراحل ثبت شرکت‌ها اقدامات مثبتی در زمینه تسهیل محیط کسب‌وکار محسوب می‌شود.
به گزارش ایبنا، ایران در راستای تسهیل اخذ اعتبار در سال‌های ۲۰۱۰ و همچنین ۲۰۱۷ اقداماتی از قبیل تأسیس دفتر جدید اعتباری خصوصی انجام داده که موجب بهبود وضعیت دسترسی به اطلاعات اعتباری شده است و همچنین به گزارش‌گیری از خرده‌فروشان خودرو در زمینه پرداخت‌های اعتباری به منظور تسهیل دسترسی به اطلاعات اعتباری مبادرت ورزیده است و این امر در زیرشاخص تسهیل اخذ اعتبار از جمله اقدامات کارا و مؤثر ایران عنوان شده است.
با مروری به ادوار گذشته این گزارش درمی‌یابیم ایران که در سال 2014 یعنی در بحبوحه دور قبلی تحریم‌ها به رتبه 152 جهان در زمینه سهولت کسب ‌و کار تنزل یافته بود، توانست در سال‌های 2015 و 2016 به‌ترتیب به رتبه‌های 130 و 117 جهان صعود کند، اما پس از آن روندی نزولی را طی کرد، به‌طوری که در گزارش سهولت کسب‌ و کار 2019 که بر اساس اطلاعات سال 2018 تنظیم شده رتبه 128 جهان را به خود اختصاص داد. در واقع ایران اکنون در گزارش 2020 برای اولین بار پس از سال 2016 توانسته است روند نزولی خود در رتبه‌بندی سهولت کسب ‌و کار را متوقف کند.
با این حال در گزارش 2020 آمده است که الزام فضای فوری اطلاعات طرفین معامله در ایران موجب بهبود وضعیت حمایت از سرمایه‌گذار شده است. همچنین ایجاد سیستم مدیریت پرونده الکترونیکی، بایگانی الکترونیکی برخی اسناد و آگاهی از پیام‌های متنی به صورت الکترونیکی، اجرای قراردادها را در راستای تسهیل اجرای قراردادها بسیار راحت کرده است.
بانک جهانی به این موضوع هم پرداخته است که در زمینه شرایط و مقررات مجوز ساخت و همچنین پرداخت مالیات‌ها نیز تسهیلاتی انجام گرفته است که از آن جمله می‌توان به تسهیل شرایط اخذ مجوز ساخت از طریق ایجاد دفاتر خدمات الکترونیکی در تهران و همچنین تسهیل در فرآیند کسب تأییده محل و مجوزهای ساخت و گواهی‌های تکمیل ساختمان و کاهش زمان اتصالات آب و برق اشاره کرد.
از سوی دیگر، در پرداخت مالیات نیز از طریق راه‌اندازی سیستم آنلاین برای پرداخت حق بیمه تأمین اجتماعی، درخواست آنلاین استرداد مالیات بر ارزش افزوده و سیستم آنلاین ثبت اظهارنامه مالیات بر درآمد شرکت و سیستم پرداخت آنلاین بدهی مالیاتی از طریق اتصال به بانک سهولت انجام گرفته است.
بر اساس این گزارش، از میان همه این فعالیت‌ها، ‌اقدامات ایران در راستای تسهیل تجارت فرامرزی در بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ بسیار گسترده‌تر بوده که شامل موارد زیر است:
‌ کاهش زمان صادرات و واردات از طریق نصب و راه‌اندازی اسکنر در بنادر شهید رجایی و سازماندهی مجدد دفاتر گمرکی برای جداسازی بازرسی کالاهای خاص(پتروشیمی و شیمیایی) از کالاهای عمومی
 توسعه و بهبود خدمات صادرات و واردات از طریق پنجره واحد ملی
 بهبود فرآیند بارگذاری اسناد واردات و صادرات و همچنین بهبود فرآیند بازرسی و اداری برای صادرات و واردات که در نهایت موجب کاهش زمان و هزینه انطباق اسنادی شده است.
تجربه کشورها در بهبود شاخص شروع کسب و کار در گزارش 2020
بررسی عملکرد برخی کشورهای موفق در حوزه بهبود شاخص «شروع کسب و کار» نشان می‌دهد، دولت‌ این کشورها استراتژی‌های متفاوتی را به منظور تسهیل فرآیند یک کسب و کار در پیش گرفته‌اند که «کاهش هزینه‌های مربوط به ثبت شرکت» و «کاهش حداقل سرمایه مورد نیاز برای راه‌اندازی یک کسب و کار» از مهم‌ترین آنها به شمار می‌رود.
در ادامه فهرست برخی کشورها که طی سال 2019 عملکرد موفقی را در شاخص شروع کسب و کار داشته‌اند و در متن گزارش 2020 به آن‌ها اشاره شده، آورده شده است:
 بلژیک: کاهش حداقل سرمایه‌ مورد نیاز در ابتدای شروع یک کسب و کار.
 بنگلادش: کاهش هزینه‌های مربوط به ثبت شرکت، کد ثبت نام و همچنین حذف هزینه‌های مربوط به صدور گواهینامه‌های دیجیتال.
 برزیل: کاهش مدت زمان فرآیند ثبت مشاغل و کاهش هزینه‌های مربوط به صدور گواهینامه دیجیتال.
چین: ایجاد پنجره واحد برای دریافت مدارک شرکت.
 کلمبیا: حذف شرط افتتاح حساب بانکی برای به دست آوردن مجوز صدور فاکتور.
 فنلاند: کاهش هزینه و زمان پردازش ثبت نام های تجاری به صورت آنلاین.
 یونان: کاهش زمان ثبت‌ تجاری شرکت‌ها و همچنین حذف شرط گواهی ترخیص مالیاتی (tax clearance) در زمان شروع یک کسب و کار.
 هند: کاهش هزینه ثبت شرکت و دریافت گواهی‌های دیجیتال.
 اندونزی: ایجاد یک پلتفرم آنلاین برای صدور مجوزهای کسب و کار و صدور گواهینامه‌های الکترونیکی.
 کویت: ادغام اخذ مجوز تجاری و تسهیل در فرآیند ثبت شرکت‌ها به صورت آنلاین.
 پاکستان: ایجاد پنجره واحد آنلاین برای ثبت شرکت‌ها.
 عربستان سعودی: ایجاد پنجره واحد آنلاین برای ثبت شرکت‌ها.
 امارات متحده عربی: کاهش هزینه‌های مربوط به ادغام مشاغل.
 امریکا: راه‌اندازی سامانه ثبت اظهارنامه‌های مربوط به شرکت‌ها با مسئولیت محدود.
 زیمبابوه: کاهش هزینه‌های مربوط به صدور مجوزهای کسب و کار از سوی شهرداری.
‌پیشنهادهای اتاق ایران برای بهبود شاخص شروع کسب و کار
چندی پیش اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران باهدف بهبود جایگاه کشور در شاخص‌های کسب‌وکار، اتاق‌های تهران، تبریز، اصفهان، مشهد، کرمان و شیراز را موظف کرد تا ضمن بررسی چالش‌های شاخص سهولت کسب‌وکار در ایران پیشنهادهای کاربردی برای بهبود شاخص‌های موردنظر در رتبه‌بندی بانک جهانی ارائه دهند؛ پیشنهادهایی که مستقیماً برای اجرا به دستگاه‌های اجرایی مربوطه نیز اعلام خواهد شد.
در همین زمینه پیشنهادهای اتاق تبریز به عنوان مجری بررسی شاخص شروع کسب و کار بر اساس گزارش سهولت کسب‌وکار 2019 بانک جهانی به شرح زیر بوده است:
‌    سازمان‌های امور مالیاتی کشور و تأمین اجتماعی باید ارتباط خود را به‌صورت پنجره واحد الکترونیکی با اداره کل شرکت‌ها از قبیل پرداخت حق تمبر گواهی سهام، اطلاع‌رسانی به سازمان امور مالیاتی کشور درخصوص شروع فعالیت شرکت، ثبت اطلاعات کارگاه‌ها و کارکنان در سازمان تأمین اجتماعی از طریق درگاه واحد اداره کل ثبت شرکت‌ها و مؤسسات غیرتجاری در کمتر از یک روز انجام بگیرد.
    در مواردی که گواهی عدم سوء پیشینه نیاز باشد، وزارت دادگستری باید با همکاری نیروی انتظامی، امکان استعلام برخط و الکترونیکی شدن این فرآیند را فراهم کند.
    تمامی دستگاه‌های اجرایی که اخذ مجوز از آن‌ها برای ثبت شرکت لازم است، باید امکان اخذ مجوز را به‌گونه‌ای ترتیب دهند که از سقف زمانی تعیین‌شده توسط هیأت  مقررات زدایی و تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار تجاوز نکند.
    سازمان ثبت‌اسناد و املاک کشور همچنین باید اقدام به اصلاح و بازنگری آیین‌نامه اصلاحی ثبت تشکیلات و مؤسسات غیرتجاری کند.
    بانک مرکزی موظف است در راستای حذف ارائه گواهی بانکی پرداخت، حداقل سرمایه شرکت‌های در حال تأسیس و افزایش سرمایه بعدی آن‌ها به‌صورت فیزیکی، شرایط و زیرساخت‌های لازم را برای برقراری ارتباط الکترونیکی سامانه ثبت شرکت‌ها، بانک‌ها و مؤسسات مالی فراهم کند.‌‌‌‌‌

نکته

الزام فضای فوری اطلاعات طرفین معامله در ایران موجب بهبود وضعیت حمایت از سرمایه‌گذار شده است. همچنین ایجاد سیستم مدیریت پرونده الکترونیکی، بایگانی الکترونیکی برخی اسناد و آگاهی از پیام‌های متنی به صورت الکترونیکی، اجرای قراردادها را در راستای تسهیل اجرای قراردادها بسیار راحت کرده است
ایران اکنون در گزارش 2020 برای اولین بار پس از سال 2016 توانسته است روند نزولی خود در رتبه‌بندی سهولت کسب ‌و کار را متوقف کند
بهبود فرآیند بارگذاری اسناد واردات و صادرات و همچنین بهبود فرآیند بازرسی و اداری برای صادرات و واردات که در نهایت موجب کاهش زمان و هزینه انطباق اسنادی شده است
زمان صادرات و واردات از طریق نصب و راه‌اندازی اسکنر در بنادر شهید رجایی و سازماندهی مجدد دفاتر گمرکی برای جداسازی بازرسی کالاهای خاص(پتروشیمی و شیمیایی) از کالاهای عمومی کاهش یافت