ماجرای یک نامه

11 دی 1367 (اولین روز سال میلادی 1989) هیأتی از ایران با حضور آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، محمدجواد لاریجانی و مرضیه حدیدچی دباغ به نمایندگی از امام خمینی به مسکو سفر کردند تا نامه‌ای که امام خطاب به «میخائیل گورباچف» آخرین دبیرکل حزب کمونیست شوروی نوشته بود، به او تحویل بدهند. نامه‌ای تاریخی که در آن امام خمینی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را پیش‌بینی کرده بود. این نامه در شرایطی از سوی امام نوشته شد که اتحاد جماهیر شوروی همچنان یکی از قدرت‌های برتر جهان بود و جنگ سرد هنوز ادامه داشت. در بخشی از متن نامه امام آمده است: «... جناب آقای گورباچف، برای همه روشن است که از این پس کمونیسم را باید در موزه‌های تاریخ سیاسی جهان جست‌و‌جو کرد؛ چرا که مارکسیسم جوابگوی هیچ نیازی از نیازهای واقعی انسان نیست؛ چرا که مکتبی است مادی و با مادیت نمی‌توان بشریت را از بحران عدم اعتقاد به معنویت، که اساسی‌ترین درد جامعه بشری در غرب و شرق است، به درآورد.» همچنین در بخش دیگری از این نامه آمده است: «مشکل اصلی کشور شما مسأله مالکیت و اقتصاد و آزادی نیست. مشکل شما عدم اعتقاد واقعی به خداست.»آیت‌الله جوادی آملی یکی از اعضای هیأت اعزامی امام به مسکو شرح دیدار با دبیرکل حزب کمونیست شوروی و تحویل نامه امام را در سایت «پرتال امام خمینی» اینگونه تعریف کرده است: «هیأت اعزامی در ساعت۱۱روز چهارشنبه ۱۴دی ۱۳۶۷ در کاخ کرملین با رهبر شوروی دیدار داشت. آنها قبلاً سؤال کردند: شما چند نفر هستید؟ (می‌خـواستند یک یا دو نفر را بپذیرند) هیأت گفت: ۳نفر از طرف حضرت امام آمـده‌اند که به هیچ وجه کم نمی‌شود، به علاوه سفیر جمهوری اسلامی ایران در مسکو نیز حتماً باید حضور داشته باشد، بنابراین ۴نفر هستیم. آنها نیز ۴نفر بودند؛ گورباچـف، رئیس و رابط سیاسی حـزب آن‌ها، معاون وزیـر خارجه، مترجـم و خبـرنگاری نیز دور از جلسه می‌نشست که بـرای حـزب گزارش تهیه کند. وقتی هیأت وارد شد، آنها در کمال ادب و احترام استقبال کردند، این دیدار در حدود دو ساعت و چند دقیقه طول کشید، چند دقیقه اول به تعارفات معمولی گذشت. از جمله مطالبی که آقای گورباچف ابتدا مطرح کردند این بود که: ما با داشتن تفکرات گوناگون می‌توانیم زندگی مسالمت آمیزی در کنار یکدیگر داشته باشیم و چون شما برای ابلاغ پیام مهمی آمده اید، من وقت شما را نمی‌گیرم. پس از سخن ایشان، هیأت ایرانی شروع به انجام مأموریت رسمی خود نمود. اولین سخنی که هیأت مطرح کرد، این بود که: سال نو را که میلاد یکی از بزرگترین پیامبران الهی است، تبریک می‌گوییم و به همین مناسبت پیام یکی از رهبران الهی را برای شما قرائت می‌کنیم. چون مضمون این نامه بسیار بلند بود، چاره‌ای نبود جز اینکه با تأنی و جمله به جمله برای آنها خوانده شود، تا آنها خوب تلقی و منتقل کنند. در بعضی موارد، مترجم می‌گفت که تکرار کنیم تا خوب بفهمد و تکرار کند. در تمام این مدت (که بیش از ۳ ربع بود و با ترجمه به یک ساعت بالغ شد)، آقای گورباچف با کمال ادب گوش می‌داد. ایشان در طول مدت قرائت پیام، بعضی مطالب را شخصاً یادداشت می‌کرد و برخی را معاونان و دستیاران او.»
آیت‌الله جوادی آملی در بخش دیگری از یادداشت خود به این موضوع اشاره می‌کند که در زمان خواندن متن نامه «گورباچف» دو بار رنگ چهره‌اش تغییر کرده است: «گورباچف در کمال ادب گوش می‌داد و تنها در دو جای پیام، رنگ چهره‌اش تغییر کرد و صورتش سرخ شد که یک مورد آن در قسمتی از پیام بود که امام می‌فرماید: دیگر کمونیسم را باید در موزه‌های تاریخی جهان بنگریم. با پایان یافتن نامه گورباچف شروع به صحبت کرد. عصاره مطالبی که جناب گورباچف گفتند و مترجم صحنه ملاقات آن را به فارسی برگرداند، عبارت از این بود: اولاً: از فرستادن نامه حضرت امام خمینی  تشکر می‌کنیم. ثانیاً: آمادگی خود را برای جواب اعلام می‌کنم. ثالثاً: گفتند که برخی اشتباه های گذشته را ترمیم می‌کنیم تا دوباره مبتلا نشویم. رابعاً: گفتند ما اکنون قانون آزادی ایمان را در دست تصویب داریم. آنگاه مطلبی را با لبخند گفتند و سپس دو بار گفتند که این مطلب را به‌عنوان شوخی می‌گویم و آن عبارت از این بود که: معلوم می‌شود حضرت امام از ایدئولوژی ما خوشش نمی‌آید، آیا می‌شود ما نیز ایشان را به مکتب خود دعوت کنیم؟ و فوراً گفتند که این فقط شوخی بود. ببین تفاوت ره از کجاست تا به کجا! یکی «دعوت به اسلام» می‌کند و یکی می‌گوید: من شوخی کردم.»
اما پاسخ گورباچف به نامه چه بود؟ 7 اسفند 1367 هیأتی به سرپرستی ادوارد شواردنادزه (وزیر خارجه وقت شوروی) به ایران آمد و پیام دبیرکل حزب را تحویل داد. البته گورباچف بدون اشاره به محتوای نامه بنیادی امام خمینی و پاسخ به مسائلی که امام مطرح کرده بود؛ یک نامه سیاسی نوشته بود: «ما از خاتمه جنگ ایران و عراق با صراحت استقبال می‌کنیم، برای همکاری با شما جهت استحکام صلح در خاورمیانه و تمامی جهان آمادگی داریم. حضور وسیع نظامی در خلیج‌فارس مورد نگرانی ما است. منظورم حضور نظامی کشورهای خارج از منطقه است. این پدیده بسیار خطرناک است و باید آن را به اتمام رساند.»