شهروند مسئول و کرونا

دکتر فهیمه نظری
مدرس و پژوهشگرمسائل اجتماعی
براستی شهروند مسئول کیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟ هریک از ما به‌عنوان عضوی از نظام اجتماعی همان طور که دارای حق و حقوق شهروندی هستیم، دارای مسئولیت، وظیفه یا تکلیف در قبال یکدیگر و جامعه هستیم. این وظایف و مسئولیت در مواقع بحرانی بیشتر حس می‌شود. مفهوم حقوق شهروندی، متشکل از دو جزء «حق» و «تکلیف» است؛ حقوق شهروندی به‌طور ضمنی در درون خود معنای تکلیف داشتن یا مسئولیت داشتن را دارد. منظور از مسئولیت در جامعه هم در حوزه فردی(یعنی در برابرخود) و هم در حوزه جمعی(یعنی نسبت به دیگران) است.
هنگامی که از حقوق شهروندی بحث می‌شود یعنی اشاره به آن دسته از وظایف، مسئولیت‌ها و تکالیف افرادی است که در جامعه زندگی می‌کنند و در تحقق اهداف نظام اجتماعی و مدنی در جامعه تلاش می‌کنند. به عبارت دیگر همان مسئولیتی که افراد در جامعه نسبت به افراد دیگر و نهادها و دولت دارند. از این‌رو می‌توان از «مسئولیت پذیری» افراد به‌عنوان شاخصی مهم در مشارکت افراد جامعه نام برد. این شاخص در مواقع حساس و بحرانی در جامعه بیشتر احساس می‌شود و از شهروندان انتظار می‌رود تا در راستای برنامه‌ها و سیاستگذاری‌های دولت هماهنگ و همراستا بوده و در این راه مشارکت داشته باشند. همگون و هماهنگ بودن مردم با برنامه‌های کلان دولت نیاز به شاخصه‌ای دیگر دارد تحت عنوان «فرهنگ شهروندی» که اساساً نیازمند اقداماتی است که در بستر زمان و به مرور زمان باید در افراد نهادینه شود. هرچقدر نهادینه‌سازی عناصرفرهنگی در یک جامعه نرمتر، دقیق‌تر، کامل‌تر و همراه با آموزش مداوم باشد؛ در شرایط اضطراری و اقدامات عاجلی که از هرشهروند انتظار می‌رود؛ سریع‌تر تظاهر و نمود پیدا می‌کند.
پاندمی «کرونا» در سراسر جهان به‌صورت کاملاً بی رحمانه رو به پیشرفت است، حیات و سلامتی میلیاردها انسان در جهان با خطر جدی وتهدید روبه‌رو است. بنابراین بهتر است تا در این زمان هم‌افزایی میان حق و تکلیف در نظام حقوق شهروندی و حکومت‌ها و دولت‌ها بسوی تعامل زایی با شهروندان پیش رود. یعنی دولت‌ها با تدابیر و اقدامات سریع و مؤثر خود و شهروندان از طریق عمل کردن به وظایف و مسئولیت‌های خود وارد عمل شوند. اما مسئولیت ما شهروندان در مقابل بحران کرونا چیست؟ در پاسخ باید بگوییم مهم‌ترین مسئولیت هریک از ما به‌عنوان شهروند با رعایت کردن اصول زیر نشان داده می‌شود:
اصل نخست؛ احترام به‌خود یعنی به خودمان احترام بگذاریم و خودمان را دوست داشته باشیم.
اصل دوم؛ احترام به جامعه و دیگران یعنی احترام گذاردن به دیگران یا دیگران را دوست داشته باشیم.
سومین اصل؛ درک اوضاع و شرایط است. در حال حاضر کادر درمان خسته و توان شان کاهش یافته است. این بحران را بار اول است تجربه می‌کنیم بنابراین هریک از ما باید این شرایط را خیلی خوب درک و حداقل سعی کنیم برای چند دقیقه خودمان را جای پزشکان و پرستاران و در کل کادر درمان (و البته خانواده آنها) بگذاریم. درک اوضاع و احوال جامعه می‌تواند یکی دیگر از مسئولیت‌های این روزهای ما باشد.
و بالاخره اصل چهارم؛ پذیرفتن مسئولیت‌ است یعنی خود را ملزم به تعهد نماییم که حتماً اصول بهداشتی را رعایت کنیم چه در حوزه بهداشت فردی از جمله(ماسک زدن، استفاده از دستکش و مواد ضد عفونی) و در حوزه بهداشت اجتماعی (کاهش رفت وآمد، رعایت فاصله اجتماعی، پرهیز از سفر، آگاهی از اخبار موثق و به روز) و چه مشارکت با نهادهای اجتماعی جهت تحقق و اجرای برنامه‌ها و دستورهای دولت. در این شرایط به نظر می‌رسد درصورت رعایت تمامی اصول فوق می‌توانیم ادعا کنیم که هریک از ما یک شهروند مسئول در مقابل بحران کرونا هستیم.
متأسفانه این روزها بواسطه عدم مسئولیت‌پذیری عده‌ای از شهروندان که نه خود را دوست دارند، نه دیگران را و نه اینکه شرایط جامعه را درک می‌کنند، جامعه نیز در حال پرداختن هزینه‌های گزاف انسانی و مالی فراوان است. بخشی از این هزینه‌های گزاف بواسطه از بین رفتن شهروندان عزیزی نظیر پزشکان، پرستاران، استادان دانشگاه، عالمان، نخبگان، پدران و مادران عزیز و... است. در واقع این از مهم‌ترین پیامدهای عدم مسئولیت‌پذیری هریک از افرادی است که موجب شده تا دیگران جان خود را ازدست بدهند.
کافی است هریک از ما اندکی تأمل کنیم و بدانیم جامعه برای بازآفرینی و آفرینش دوباره خود و همچنین جهت تربیت صدها تَن از اعضای متعهد و خدوم ازدست رفته ناشی از این بحران، مجدداً باید هزینه‌های گزافی بپردازد. بیاییم با دوست داشتن خود و دیگران و درک شرایط فعلی جامعه، مسئولیت پذیر باشیم و فرهنگ مسئولیت‌پذیری را جهت حفظ سلامتی خود و خانواده خود به کاربندیم و دولت را یاری نماییم.
 از دولت نیز به‌عنوان بالاترین نهاد مسئول درخواست می‌شود تا نقش فعال تری در تهییج، ترغیب و حتی اجبار شهروندان خاطی در مورد پایبندی به وظایف خود داشته و بسیار جدی عمل نماید.