شروط 3 گانه برای توانمندسازی اقتصاد

مهدی صادقی
رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع)
مهم‌ترین مؤلفه در توانمندسازی اقتصاد ملی، تقویت بخش تولید است. در اقتصاد ایران و طی دهه‌های گذشته در بخش تولید ظرفیت‌سازی قابل توجه و مناسبی ایجاد شده که این ظرفیت‌ها در مناطق آزاد، شهرک‌ها و خوشه‌های صنعتی و صنایع مستقل قابل مشاهده است.
اما برای استفاده از این ظرفیت‌ها باید آن را به شرایط پایدار برسانیم تا تلاش‌هایی را که درطول دهه‌های گذشته برای ظرفیت سازی انجام شده است به مرحله توانمندسازی برسانیم. اگر بخواهیم ظرفیت تولیدی پایداری داشته باشیم باید سه شرط را اجرایی کنیم که شامل بسترسازی برای فروش کالای تولیدی، تأمین مناسب مواد اولیه، قطعات و تجهیزات و سوم تأمین مالی کاراست. هم اکنون به دلیل شرایطی که در اقتصاد ایران وجود دارد، قدرت خرید مردم همپای نرخ تورم رشد نکرده بلکه کاهش یافته است. هرچند درهمین شرایط برای بخشی از تولیدات داخلی تقاضا وجود دارد، اما ظرفیت تولید داخل به مراتب بیش از تقاضای داخلی است و بنابراین برای تکمیل و افزایش این ظرفیت باید از طریق بازارهای صادراتی اقدام کنیم. اگر تقاضای خارجی را به تولید داخل اضافه کنیم، از نظر شرط نخست یعنی بازار فروش تولید به شرایط پایداری خواهد رسید. این درحالی است که اگر تولیدکننده در فروش محصولات خود دچار مشکل باشد، با مشکلات بدهی بانکی، کاهش نیروی کار و نقدینگی در گردش مواجه خواهد شد و بدین ترتیب بنگاه‌های تولیدی به دلیل نبود تقاضای کافی رو به اضمحلال می‌رود. بدین ترتیب یکی از مهم‌ترین اقدامات برای توانمندسازی اقتصاد، ایجاد تقاضای کافی و ثابت برای بخش تولید است. درهمین راستا، تجارت خارجی کشور باید وارد جریان جدیدی شود. درمجموع ایران در طول دهه‌های گذشته کشور صادرات گرایی نبوده و به طور عمده از طریق فروش نفت اداره می‌شده است، اما اگر بخواهیم تولید به شرایط پایدار برسد، باید جریان صادرات را متفاوت از گذشته دنبال کنیم. در این زمینه تسهیل‌گری در راه تجارت خارجی از طریق درنظر گرفتن مشوق‌های قابل توجه بخصوص حمایت از صادرکنندگان خوشنام اهمیت زیادی دارد. درواقع باید تمام قوانین و مقررات مربوط به صادرات با این نگاه مورد بازنگری قرار گیرد تا انگیزه کافی برای صادرات ایجاد شود. هم اکنون بخش صادرات کشور به عنوان یک کسب و کار پررونق شناخته نمی‌شود درحالی که ظرفیت‌های زیادی دارد.
همان گونه که اشاره شد، دومین شرط برای داشتن تولید و اقتصادی توانمند، تأمین مواد اولیه، قطعات و تجهیزات مورد نیاز تولید است. هرچند بخشی از آن در داخل کشور تأمین می‌شود، اما نیاز به واردات داریم. دراین خصوص تولیدکننده نباید هیچ دغدغه‌ای برای تأمین مواد اولیه داشته باشد. همان طور که برای تأمین کالاهای اساسی و دارو حساسیت داریم باید برای تأمین مواد اولیه تولید حساسیت بیشتری داشته باشیم. اما در شرایطی که به دلیل اعمال محدودیت‌های تحریم برای واردات این مواد و تجهیزات با مشکل تأمین ارز مواجه هستیم برای حل این مشکل نیز می‌توان نسخه «تجارت تهاتری» را در دستور کار قرارداد. براساس این روش، مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز در برابر کالایی که از کشور صادر می‌شود، تهاتر می‌شود که نیاز به ارز کمتری دارد. با این روش هم صادرات را تقویت می‌کنیم که به رشد تقاضا منجر می‌شود و هم مواد اولیه تولید را تأمین می‌کنیم. سومین شرطی که به آن اشاره شد، تأمین مالی پایدار و مناسب بخش تولید برای دستیابی به یک اقتصاد توانمند است. درگذشته همواره بخش تولید برای تأمین مالی خود به شبکه بانکی وابسته بوده است، این درحالی است که با اتکا به ظرفیت‌های بازار سرمایه و هدایت تأمین مالی بنگاه‌های تولیدی به این بازار به مراتب بیش از ظرفیتی که در بازار پول وجود دارد، می‌توان تأمین مالی تولید را دنبال کرد. باید به ظرفیت‌های بازار سرمایه ایمان بیاوریم. در پایان باید گفت، اگر این سه شرط را اجرایی کنیم، تولید کشور به عنوان منشأ اشتغالزایی به شرایط پایداری می‌رسد و به عنوان مهم‌ترین مؤلفه برای شکل‌گیری یک اقتصاد توانمند عمل می‌کند.