چرا پیام رسان‌های داخلی در جذب کاربران موفق نیستند؟

مهدی انجیدنی
مدیرعامل پیام‌رسان بومی گپ
این روزها تعطیلی پیام‌رسان بومی بیسفون خبرساز شده است و در خبرها بر این موضوع تأکید می‌شود که این پیام‌رسان بومی با وجود تمام حمایت‌ها به تعطیلی کشیده شده است و قرار است نیمه اسفندماه سرورهای خود را خاموش کند. درباره پیام‌رسان‌های بومی و مشکلات آنها باید به چندین نکته اشاره کرد.
نبود حمایت واقعی
درباره حمایت از پیام‌رسان‌های بومی باید گفت که آنگونه حمایت‌ها پرداخته اجرایی و عملیاتی نشد، چرا که بخشی از موضوعات حمایتی بیشتر طرح و لایحه بود و در حد حرف باقی ماند و تنها برخی از حمایت‌ها عملیاتی شد. به‌عنوان مثال، با اینکه شورای عالی فضای مجازی وظایف زیادی را برای سازمان‌ها و نهادهای مختلف تعریف کرده بودند (مانند تبلیغ در صدا و سیما، ارائه خدمات دولت الکترونیک از سوی دستگاه‌های اجرایی، ارائه وام، پهنای باند و...) که فقط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات جزو معدود بخش‌هایی بود که مصوبات شورای عالی فضای مجازی را اجرا کرد و آن هم پرداخت وام 5 میلیارد تومانی از بخش وجوه اداره شده به همراه ارائه پهنای باند و تجهیزات امانتی بود. بعد از آن صحبت از سری دوم از حمایت‌ها از پیام‌رسان‌های داخلی شد که آنها هم در حد حرف باقی ماند. موضوع اصلی این است که حمایت‌هایی که صورت نمی‌گیرد در بوق و کرنا می‌شود و این تأثیر منفی بر پیام‌رسان‌های بومی دارد و مانع از جذب کاربران می‌شود.
درگیری سیاسی
متأسفانه باید گفت در کشور ما پیام‌رسان‌های بومی مانند خیلی از موارد دیگر مانند مخابرات و... درگیر دعواهای سیاسی شده است و بحث فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی خارجی هم کماکان داغ است و باید اذعان کرد که بحث‌های فیلترینگ و دعواهای سیاسی لطمه زیادی به پیام‌رسان‌های بومی وارد کرده است. عده‌ای فکر می‌کنند می‌توانند با فیلترینگ شبکه‌های خارجی کاربران را به سمت پیام‌رسان‌های بومی سرازیر کنند ولی این اتفاق نیفتاده و نخواهد افتاد و تنها باعث می‌شود کاربران از پیام‌رسان‌های بومی دور شوند.
خلأ قانونی
مشکل پیام‌رسان‌های بومی نه پول است و نه تجهیزات و نه وجود شبکه‌های اجتماعی خارجی، بلکه نبود قانون و برابری بین شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی است. به‌عنوان مثال وقتی ای اف سی فوتبال جام باشگاه‌های آسیا (پرسپولیس) را از ایسنتاگرام به گویندگی عادل فردوسی‌پور به‌صورت زنده پخش کرد، همزمان هم پلتفرم‌های داخلی به این کار اقدام کردند اما از سوی سازمان صداوسیما با آنها برخورد شد در حالی که این بهترین راه برای جذب کاربران به سمت پلتفرم‌های پخش زنده داخلی بود و اما با قطع این برنامه‌ها عملاً عرصه را به شبکه‌های اجتماعی خارجی دادند. فیلترینگ راه چاره نیست، نباید به پلتفرم‌های داخلی فشار آورد باید به آنها آزادی عمل داد تا کاربران را به سمت پلتفرم‌های داخلی سوق دهند. در حالی که شاهد هستیم از آنجا که دست مسئولان به پلتفرم‌های خارجی نمی‌رسد روی پلتفرم‌های داخلی فشار می‌آورند و آنها را محدود می‌کنند از این‌رو داخلی‌ها رشد نمی‌کنند. نمونه بد عمل کردن و محدودیت ایجاد کردن را می‌توانیم در پیام‌رسان بومی بیسفون هم ببینیم. این پیام‌رسان اولین پیام‌رسان در جهان بود که کانال را راه‌اندازی کرد ولی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دیگر نهادها آنقدر با محدودیت‌ها و اعلام دریافت مجوز و... کارشکنی کردند تا شبکه اجتماعی مانند تلگرام از آن استفاده کرد و جهانی شد در حالی که اگر محدودیت ایجاد نمی‌کردند برگ برنده‌ای در دست بیسفون بود و توانسته بود چه بسا جهانی شود. باید نابرابری را از بین برد و زمینه رقابت را برای داخلی با آزادی عمل فراهم کرد.
مداخله گری در اکوسیستم
مداخله گری یکسری نهادهای حاکمیتی و دولتی در بازار هم به پلتفرم‌هایی مانند پیام‌رسان‌ها لطمه زده است. یکدفعه و یکشبه یک نهاد حاکمیتی با سرمایه زیاد در اکوسیستمی ورود می‌کند و همین اقدام‌های نسنجیده باعث می‌شود تا اعضای اکوسیستم آسیب ببینند. وقتی انحصار ایجاد می‌شود باعث می‌شود پویایی در اکوسیستم از بین برود و این را بارها در پیام‌رسان‌های بومی و iptv‌ها شاهد بوده‌ایم. دنیا می‌داند بخش خصوصی نمی‌تواند با یک رقیب حاکمیتی دارای ثروت نامحدود رقابت کند از این‌رو بهتر است به جای فیلترینگ قوانین شفافی تعریف و اجرا کنند تا بخش خصوصی بتواند در اکوسیستم به فعالیت خود ادامه دهد و دست انحصار کوتاه شود.
سیاست اشتباه
بارها درباره آسیب زایی فیلترینگ صحبت و تکرار شده که فیلترینگ چیز خوبی نیست. هیچ وقت انحصار باعث رشد نمی‌شود و باید رقابت باشد. پیام‌رسان‌های بومی مانند گپ که یک پیام‌رسان خصوصی با رویکرد بین‌المللی است، هیچ وقت نگاهش به فیلترینگ نبوده و مخالف این بحث است. اعتقاد داریم مردم باید حق انتخاب داشته باشند و از هر پیام‌رسان بومی و خارجی بخواهند استفاده کنند اما چیزی که در کشور وجود دارد و آسیب زاست، نبود قوانین برای خود مسئولان و دولتی‌ها و حاکمیتی‌هاست. در تمام دنیا یک ارگان دولتی و نهاد و سازمان حاکمیتی که در حال رد و بدل کردن اسناد، نامه‌ها و پیام‌ها و... است به‌دلیل مباحث امنیتی اجازه استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی را ندارد و قانونی برای برخورد هم نیست اما این اسناد روی پلتفرم‌های خارجی رد و بدل می‌شود. تمام کشورهای دنیا روی این مسأله حساس هستند و مانع این می‌شوند این اتفاق شکل بگیرد اگر در کشور ما این گونه قوانین در لایه امنیت کلان داده‌های ملی داشت، پیام‌رسان‌های ایرانی بدون نیاز به فیلترینگ شبکه‌های خارجی می‌توانستند کاربران و مشتری خوبی حداقل در بخش دولتی و حاکمیتی داشته باشند و وظایف واقعی خود را اجرا کنند. باید گفت در اکثر کشورهای منطقه ما مانند ترکیه، امارات، هند، پاکستان و... پیام‌رسان‌های قوی و خوبی شکل گرفته که دقیقاً محور اصلی پیام‌رسان‌های آنها ابتدا خدمات تجاری محلی یا دولت الکترونیک یا ارتباطات امن ملی و... بوده و بعد آهسته آهسته فراگیر شده به طوری که هم اکنون بیشتر مردم آن کشورها از پیام‌رسان‌های بومی خود استفاده می‌کنند. پیام‌رسان بیب مسنجر ترکیه در کمتر از دوسال 100 میلیون کاربر داخلی و خارجی از کشورهای همسایه دارند. این نشان می‌دهد کشورها بدون فیلترینگ دیگر پیام‌رسان‌ها برای راه‌اندازی یک پیام‌رسان بومی عزم خود را جزم کرده‌اند و موفق هم شده‌اند این در حالی است که نه تنها در کشور ما به اشتباه بر طبل فیلترینگ می‌کوبند بلکه نهادهای حاکمیتی و دولتی در همه گیر شدن پیام‌رسان‌های بومی در دستگاه‌های اجرایی نه تنها هیچ کمکی نمی‌کنند بلکه وقتی پیام‌رسان‌های بومی برای ارائه خدمات رایگان مانند کارت سوخت و... اعلام آمادگی می‌کنند حاضر به همکاری نیستند بعد هم انتظار دارند مردم از پیام‌رسان‌های بومی و داخلی استفاده کنند.
پیام‌رسان بومی خدمات پایه اقتصاد دیجیتال
پیام‌رسان ملی و بومی یک نیاز صددرصدی برای آینده یک کشور است همان‌طور که دیگر پلتفرم‌ها مانند تلفن همراه، تلفن ثابت، اینترنت و... جزو جدانشدنی عصر ارتباطات شده‌اند پیام‌رسان‌های بومی و ملی نیز همین قابلیت را دارند و اگر هر کشوری سریعتر در این زمینه به استقلال برسد قدرتمندتر شده و می‌تواند سهمی از بازار دیگر کشورها را داشته باشد. کشورهایی مانند قبرس در تلاش هستند تا با راه‌اندازی پیام‌رسان‌های ملی و بومی سهمی از بازار سایبری کشورهای اطراف خود را به‌دست آورند.
نکته پایانی
امیدوارم این جبهه‌گیری‌هایی که بین جناح‌های سیاسی برای پیام‌رسان‌های بومی به‌وجود آمده است با کار کارشناسی از بین برود و فضای آزاد رقابت شکل بگیرد و به پیام‌رسان‌های بومی به‌عنوان اپراتورهای ارتباطی آینده و سرمایه ملی نگاه کنند. پیام‌رسان‌های بومی سکوهایی برای گسترش اقتصاد دیجیتال هستند و اگر یک کشوری این زیرساخت‌های پایه را نداشته باشد در گسترش اقتصاد خود به مشکل برمی‌خورد. اکنون دیگر پیام‌رسان جنبه بین‌المللی دارد و باید از آن استفاده کرد؛ ایجاد پیام‌رسان‌های بومی در زیرساخت‌های ملی جزو ضرورت‌های هر کشوری است همه کشورهای دنیا بشدت روی این موضوع تمرکز کرده‌اند به‌طوری که هر روز شاهد اضافه شدن صدها پیام‌رسان در گوگل پلی هستیم و این حجم از ورود شبکه‌های اجتماعی نشان دهنده اهمیت آنها در اقتصاد جهان است. بنابراین بیاییم نه با فیلترینگ بلکه با تدوین و اجرای قوانین شفاف، جلوگیری از انحصار، الزام استفاده از پیام‌رسان‌های بومی در دستگاه‌های اجرایی کشور، ایجاد فضای آزاد و رقابت برابر و... زمینه را برای رشد و توسعه پیام‌رسان‌های بومی و جذب کاربران داخلی فراهم کنیم.‌