خواندن نمایشنامه یا درک بهتر یک موقعیت

رضا آشفته
منتقد
نمایشنامه یک شکل ادبی است که در واقع برای اجرای در صحنه تئاتر نوشته می‌شود اما در این روزهای کرونایی که مدام تئاتر تعطیل می‌شوند چه بسا خواندن نمایشنامه تا حدی می‌تواند یک جایگزین خوب برای این نقصان به وجود آمده باشد، چون لذت خواندن نمایشنامه نه تنها کم از داستان و رمان نیست که گاهی  می‌تواند بهتر باشد به این سبب که به خواننده فرصت تخیل کردن مستقل  می‌دهد و می‌تواند از هر خواننده یک کارگردان بسازد که در رؤیاهایش پنداری از یک اجرا را ایجاد کند که حتماً با هر اجرای دیگر که بعدها به صحنه خواهد آمد، متفاوت خواهد بود.
شاید به همین دلیل ساده است که بسیاری در این روزها به خوانش نمایشنامه در گروه‌های یک نفره یا دو، سه نفره می‌پردازند.
به هر روی خواندن نمایشنامه هم لذت ویژه‌ای دارد که قدرت تحلیل را رفته رفته در اذهان بالاتر خواهد برد ،شاید به این دلیل که آدم‌های نمایش متکی به مابه‌ازاها هستند و همین درک آدم‌هاست که قدرت تحلیل را با درایت و فراست غور کردن در درک واقعیت به شکل روزافزونی بالاتر ببرد. فرقی هم نمی‌کند که نمایشنامه ایرانی یا خارجی بخوانیم، مهم این است که بدانیم هر متن را با انگیزه لذت از آن باید بخوانیم ،اما بنابر دستورهای صحنه و نحوه چیدمان دیالوگ‌های آدم‌های نمایش می‌توان تصوری از یک موقعیت را پیش  روی داشت، یعنی به نوعی فراتر از یک داستان و رمان که توصیفات به حد کافی در همان راستای خواست نویسنده تخیل را به کار گیرد، در نمایشنامه این فرصت افزون‌تر شده و مشارکت در درک متن بسیار بیشتر از خواندن یک داستان و رمان خواهد بود و همین عاملی برای درک بهتر است چون همزمان با خواندن تصویر از چیدمان صحنه و میزانسن‌ها ذهن را با خود درگیر می‌کند و این راهیابی به مابه‌ازاهای متن را افزایش خواهد داد و همین خود پیامد بهتری برای درک موقعیت‌ها و آدم‌ها ایجاد می‌کند.
برای همین هم کارگردانی با خواندن و درک یک متن سنجیده می‌شود و قدرت تحلیل یک عامل بنیادین برای ایجاد اجراهای بهتر است و اگر خوانندگان متون نمایشی نیز پیش از اجرای این متون فرصتی برای خواندن و تحلیل‌شان داشته باشند بعدها در زمان اجرا لذتی افزون‌ترخواهند برد؛ حتی متوجه دگرگونی متن در زمان اجرا خواهند شد.
به هر روی هر کارگردان تحلیل و رویکرد خود را در زمان اجرای این متون در پیش می‌گیرند و هر یک به نوعی متفاوت این درک و برداشت را به صحنه می‌برند. بنابراین خواندن متن و آن هم به شکل پیوسته و حرفه‌ای برای هر خواننده‌ می‌تواند تبدیل به کارکردی درست و کارآمد شود، چون خواننده بتدریج دچار نگاه انتقادی خواهد شد و ناخواسته با نگاه چالشی هر چیزی را نگاه می‌کند و نسبت به پدیده‌های پیرامونی کنش‌مند خواهد شد.
این به نوعی بلوغ فکری را بارور می‌کند و نسبت‌های درستی با درک منطقی و القا و ایجاد دیالوگ برقرار می‌سازد و در سطح کلان، جامعه را دچار وضعیت گفت‌و‌گومحور و فراگیری وضعیت دموکراتیک خواهد کرد ،چون ذهن پیشرو و پیشرفته در خوانش متن با ساحت‌های چندگانه وجودی و از آن‌سو نیز با چند صدایی بودن آدم‌ها و جامعه آشنا می‌کند. بنا براین نمایشنامه فراتر از یک متن ادبی می‌تواند کارکردی اجتماعی را برای توسعه مباحث مهمی چون آزادی، عدالت، مشارکت، همگرایی و... ایفا کند.
چه بهتر از اینکه اگر تئاتر تعطیل است فراهم کردن چند نمایشنامه روزهای ما را مزین به خوانشی متفاوت و مستقل گرداند که هر یک از ما از زاویه دید منحصری پیش از دیدن این متون در صحنه بتوانیم آنها را بخوانیم و به درکی بهتر برسیم. اتفاقاً نمایشنامه هم بسیار است که نشرهای مختلف آنها را این روزها عرضه می‌کنند.
ما نیز می‌توانیم با تهیه این متون، بیشتر و بیشتر درگیر با یک فضای ادبی شویم که اهداف بنیادین برای دگرگونی هر جامعه در حال پیشرفتی را نشانه گرفته‌اند.