گرد و غبار بی‌پولی در چشم شهروندان

هستی بختیاری
خبرنگار
گرد و غبارِ سالانه ۳ هزار و ۸۶ میلیارد تومان به خوزستان خسارت وارد می‌کند، ۸۴۴ میلیارد تومان به کرمانشاه ضرر می‌زند،۸۱۰ میلیارد تومان زیان به هرمزگان می‌رساند، ۵۰۵ میلیارد تومان به خراسان‌جنوبی خسارت می‌زند و ۳۵۷ میلیارد تومان به ایلام. براساس مطالعات ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست، خسارت‌های سالانه گرد و غبار به منابع زیستی و اقتصادی این پنج استان، بر اساس قیمت‌های سال ۱۳۹۷، برابر ۵۶ هزار و 37 میلیارد ریال برآورد شده که معادل ۰۲/۱ درصد از کل تولید ناخالص داخلی (GDP) این استان‌ها است. از سوی دیگر مقابله با پدیده گرد و غبار در ایستگاه بی‌پولی متوقف است. حالا «علی‌محمد طهماسبی بیرگانی» مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست در یک نشست آنلاین در هفته هوای پاک می‌گوید اگر 140 میلیارد تومان اعتبار اضطراری به ستاد ملی مقابله با گرد و غبار اختصاص نیابد، هزینه 580 میلیارد تومانی برای پوشش گیاهی در سال‌های گذشته هدر می‌رود. به گفته او، اگر این اعتبار تأمین نشود، بهار و تابستان آینده، کشور با چالش جدی گرد و غبار رو‌به‌رو می‌شود. همچنین همه راه‌هایی که ستاد برای تأمین اعتبار در سال 1400 رفته به در بسته خورده است. سهم ستاد مقابله با گرد و غبار در بودجه سال‌جاری، 245 میلیارد تومان بود که پرداخت نشد. ستاد، مجوز برداشت از صندوق ملی محیط زیست ندارد. نامه‌نگاری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در دو نوبت به سازمان برنامه و بودجه هم چیزی را تغییر نداد. طهماسبی هشدار می‌دهد از سال ۱۳۹۷ برای تثبیت خاک در کانون‌های گرد و غبارخیز حدود ۸۰ هزار هکتار عملیات بوته کاری انجام شده که اگر محافظت نشوند با آسیب جدی مواجه خواهند شد. در حال حاضر 36 میلیون هکتار از اراضی کشور غبارخیز است. بارش‌ها کم شده و پروژه‌های عمرانی همچنان فرسایش خاک را گسترش می‌دهد. بنابراین اراضی غبارخیز به 36 میلیون هکتار محدود نخواهد شد. حدود یک میلیون و 463 هزار هکتار از این اراضی محدوده تالابی است. پرداخت نشدن حقابه تالاب‌ها از سوی وزارت نیرو به خشک شدن تالاب‌ها انجامید تا به یکی از کانون‌های اصلی ایجاد گرد و غبار در کشور منجر شود. ستاد ملی مقابله با گرد و غبار به نمایندگی از سازمان جنگل‌ها، منابع طبیعی و آبخیزداری و سازمان حفاظت محیط زیست کشور در حالی به‌دنبال یک بودجه 140 هزار میلیارد تومانی برای حفاظت طرح تثبیت گرد و غبارها است که اعتبار اختصاص داده شده به بعضی از سدها بیش از تمام اعتبار سازمانی مثل سازمان جنگل‌ها است. همان اندک اعتبار را هم بعد از پرداخت حقوق کارکنان، باید خرج درمان زخمی کند که طرح‌های توسعه‌ای بی‌توجه به حفاظت از محیط زیست به منابع طبیعی می‌زنند.
طهماسبی از افزایش گرد و غبار در سال‌جاری نسبت به سال‌های گذشته خبر می‌دهد اما می‌گوید هنوز از حد نرمال عبور نکرده است. به گفته او، وضعیت جنوب غرب کشور بسیار حساس است. شمال شرق کشور در محدوده سرخس ۱۳۵ هزار هکتار کانون داخلی دارد که از صحرای قره‌قوم در کشور ترکمنستان هم تأثیر می‌پذیرد. او می‌گوید: «برای مدیریت این بخش یک برنامه ۱۰ ساله برای دستگاه‌ها تهیه و به استان‌ها ارسال شده  و همکاری مشترکی نیز با کشور ترکمنستان در جریان است.»
به گفته رئیس ستاد ملی مقابله با گرد و غبار، حدود ۵.۵ میلیون هکتار از وسعت کانون‌های گرد و غبار، اراضی زراعی است که به محیط زیست بسیار هم آسیب می‌زنند. زمانی که زمینی شخم می‌خورد و بعد از برداشت محصول به حال خود رها می‌شود، مستعد گرد و غبارخیزی زیادی است.
طهماسبی مالچ پاشی را آخرین راه حل مقابله با گرد و غبار می‌داند اما واقعیت ماجرا آن است که بی‌پولی و الزام مجلس برای استفاده از مالچ، مالچ پاشی را در صدر برنامه‌های تثبیت ریزگردها نشان داده است. مالچ حتی در مناطقی که پوشش سبز دارند نیز استفاده شد. مالچ‌پاشی در خوزستان، کرمان و کاشان با انتقاد تند ۳۰ متخصص و پژوهشگر حوزه بیابان، گیاه‌شناسی و اکولوژی روبه‌رو شد. آنها سال 99 سازمان جنگل‌ها را متهم کردند که با مالچ‌پاشی بخشی از اکوسیستم این سه استان را با قیر آسفالت می‌کند. پیشتر «حمیدرضا رضایی» استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان به «ایران» گفته بود: «تنها کشوری که در دنیا از مالچ نفتی استفاده می‌کند ایران است.مگر بیابان‌های ایران از امارات و عربستان بیشتر است؟ چرا آنها از مالچ نفتی استفاده نمی‌کنند؟»
مالچ نفتی، مرگی خاموش را برای زیستمندان رقم می‌زند. کاراکال‌ها را می‌کشد و هوبره‌ها و شاه‌بوف‌ها را از ذهن کویر پاک می‌کند. همچنین نفس خزندگان را می‌گیرد و پرواز پرندگان کویری را خط می‌زند. مالچ نفتی جلوی نفوذ آب را به سفره‌های زیرزمینی می‌گیرد و باعث می‌شود در زمان بارندگی، سیلاب راه بیفتد.
سال 99 سازمان محیط زیست از تأیید دو نوع مالچ سازگار با محیط زیست خبر داد اما بعد اعلام کرد به‌دلیل نیاز به اعتبار بالا نمی‌تواند در تثبیت ریزگرد‌ها از آنها استفاده کند. طهماسبی در نهایت آب پاکی را روی دست همگان می‌ریزد و می‌گوید: «سازمان جنگل‌ها ۲۰ سال است که بحث جایگزینی مالچ نفتی را دارد اما موفق نشده البته از سال ۹۷ مالچ بر پایه نفت تولید نمی‌شود.» اگر در بودجه 1401 تجدید نظر نشود و اعتبار اختصاص نیابد این مالچ هم ممکن است به سرنوشت مالچ‌های سازگار با محیط زیست در سال گذشته دچار شود.