تأیید فیفا را بگیریم، می‌توانیم از VAR وطنی استفاده کنیم

مهدی ملکی / نیم فصل اول لیگ‌ برتر در شرایطی برگزار شد که طبق نظر کارشناسان داوری و حتی کمیته داوران فدراسیون فوتبال، اشتباهات تأثیرگذار داوری زیاد بود و هر هفته چند تیم اعتراض خود را به عملکرد داوران علنی کردند. در واقع «اشتباه» و «اعتراض» به اتفاقاتی مرسوم تبدیل شده و تصور فوتبالمان بدون این موارد، چندان ساده نیست! اوضاع فعلی باعث شد به سراغ داور بین‌المللی و سرشناس فوتبال کشورمان برویم و با او همکلام شویم. علیرضا فغانی که مهم‌ترین و شناخته شده‌ترین چهره داوری ایران در یک دهه گذشته محسوب می‌شود، همچنان فردی قابل اتکا در این عرصه است و با اینکه حدود 2 سال از مهاجرت او به استرالیا می‌گذرد اما در مقاطعی که به ایران آمده، چند بازی لیگ را قضاوت کرده است. فغانی که در هفته پنجم لیگ جاری دیدار استقلال- نساجی را سوت زد، چندی پیش به همراه محمدرضا ابوالفضلی و محمدرضا منصوری تشکیل‌دهنده تیم داوری ایران در نخستین دوره مسابقات جام عرب ۲۰۲۱ (FIFA Arab Cup) بود.
او به سؤال «ایران» مبنی بر اینکه وضعیت داوری در لیگ برتر را چگونه ارزیابی می‌کنید، چنین پاسخ داد: «من چون همه بازی‌ها را کامل ندیده‌ام و فقط بعضی از لحظات بحث برانگیز را در فضای مجازی دیده‌ام، نمی‌توانم نظر دقیق و جامعی بدهم. در کل اشتباهات داوری همیشه بوده ولی بعضی مواقع درباره اشتباهات بزرگنمایی می‌شود تا روی اشتباهات دیگر سرپوش گذاشته شود.» تا همین چند سال پیش، فوتبال ایران چند داور مطرح در سطح آسیا و جهان داشت و حتی خود فغانی بازی رده‌بندی جام جهانی 2018 روسیه را هم قضاوت کرد اما در حال حاضر اوضاع متفاوت است. فغانی درباره اینکه چرا داوری ایران به جای پیشرفت، پسرفت داشته؟ چنین نظر داد: «ما یک دوران طلایی در سطح بین‌المللی داشتیم و با تصمیم خوبی که آقای عنایت در آن مقطع گرفت، من، یدالله جهانبازی و سعید مظفری زاده جایگزین داوران بین‌المللی شدیم که اِلیت نمی‌شدند. در ادامه هم آقای بخشی زاده اضافه شد و همه ما اِلیت آسیا شدیم ولی بعد از آن یک سری افتضاحات در یک مقطع زمانی خاص توسط افراد مشخص که همیشه در کمیته داوران بوده‌اند، به بار آمد و آقایان جهانبازی، قهرمانی و بخشی زاده از لیست کنار گذاشته شدند و پیرو آن تعداد کمک‌هایی که همراه داوران بین‌المللی به مسابقات می‌رفتند هم کمتر شد. در ادامه داوران جوان از فرصتی که نصیبشان شد، به نحو احسن استفاده نکردند. چون در بین چند هزار داور، شانس یک بار به شما رو می‌کند که بین‌المللی شوید و باید از آن استفاده کنید. همان‌طور که پیشکسوتان همیشه به من توصیه می‌کردند که در همه بخش‌ها قوی باشم تا ایرادی در بخش بین‌المللی به من گرفته نشود، سعی کردم این موضوع را سرلوحه کارم قرار دهم و توصیه‌ام به دوستان هم همین بود ولی شاید به درستی از فرصت‌ها استفاده نکردند تا شرایط داوری مان در بعد بین‌المللی به این نحو پیش برود. البته خوشبختانه الان چند داور به لیگ قهرمانان آسیا راه پیدا کرده‌اند و امیدوارم در آینده اتفاقات خوبی برایشان رقم بخورد.»
یکی از موارد عجیب لیگ برتر فصل جاری که معمولاً مشابه آن را در کشورهای دیگر نمی‌بینیم، صدور بیانیه‌های پرتعداد باشگاه‌های مختلف علیه داوران یا کمیته داوران است. فغانی در این باره و اینکه چطور می‌شود این وضعیت را پایان داد، گفت: «داور فقط همان 90 دقیقه کنترل بازی را در اختیار دارد و صاحب قدرت اجرایی از لحاظ قوانین فوتبال است اما قبل و بعد از آن به ارکان دیگر فدراسیون از جمله کمیته انضباطی برمی‌گردد. بنابراین اگر قوی‌تر و جدی‌تر با هجمه‌ها و بیانیه‌ها برخورد شود، شاید اهرم بازدارنده‌ای باشد و آرامش به داوران بازگردد و آنها بتوانند راحت‌تر و با تمرکز بیشتر قضاوت کنند.»
حال سؤال این است که در این حجم زیاد از اشتباهات، چقدر می‌توان برای داوران حق قائل بود که مورد هجمه قرار می‌گیرند و چقدر به تیم‌ها می‌توان حق داد که از اشتباهات متضرر می‌شوند؟ داور فینال فوتبال المپیک ۲۰۱۶ ریو عنوان کرد: «به هر حال اشتباهات در سطح اول فوتبال دنیا که هزینه‌های زیادی برای داوران می‌شود و امکانات خوبی در اختیارشان هست هم وجود دارد. در کشور ما، ممکن است با اشتباهات داوری در چند هفته، مربیان یا مدیران جایگاه خودشان را از دست بدهند و برای همین اعتراضات بیشتر می‌شود. از سویی باید تمرکز داوران بیشتر باشد و سعی کنند مواردی  را که در کلاس‌ها به آنها آموزش داده شده رعایت و یکنواخت عمل کنند تا همه زنجیروار از فوتبالی که برگزار می‌شود، لذت ببرند ولی طبیعی است که وقتی مربیان و مدیران ثبات نداشته باشند، فشار روی داوران بیشتر می‌شود.»
فغانی درباره اینکه برای اصلاح وضعیت داوران چه باید کرد، پاسخ داد: «شاید در بحث مدیریت در هیچ دوره‌ای به این صورت نبوده. الان آقای افشاریان رئیس کمیته داوران است. آقای سخندان با آن سابقه بین‌المللی و شخصیت قوی رئیس دپارتمان داوری است و آقای کامرانی فر هم با آن رزومه‌ای که در سطح بین‌المللی داشته، حالا دبیرکل فدراسیون است. برای همین جامعه داوری باید خیلی قدرت داشته باشد و از خیلی از امکانات نسبت به گذشته برخوردار شود. حالا اول راه این عزیزان هست و امیدوارم با برنامه‌ریزی‌هایی که می‌کنند، نگاه ویژه‌تری به آنها شود و کلاس‌ها و تسهیلات بهتری در اختیارشان قرار بگیرد. این‌ها همه باعث دلخوشی می‌شود تا اینکه داوران هنوز درگیر البسه باشند یا اینکه سیستم رادیویی در اختیارشان نباشد. امیدوارم با حضور این 3 عزیز و دیگران شرایط بهتری برای داوران رقم بخورد.»
برخلاف وعده‌هایی که داده شد، خبری از VAR نیست و بعضاً اظهار نظرهایی از کارشناسان داوری منتشر می‌شود که تا ۲ سال دیگر هم این تکنولوژی به فوتبال ایران نخواهد آمد. فغانی به این سؤال که فوتبال ایران چه ضررهایی از نبود VAR می‌کند، پاسخ داد: «وجود VAR در وهله اول کمک می‌کند که حق به حقدار برسد. حالا یک اشتباه ممکن است تا مدت‌ها در ذهن علاقه‌مندان باقی بماند ولی VAR باعث می‌شود تا اشتباه داور تصحیح شود و کلاً کسی بعد بازی از اشتباه داوری صحبت نمی‌کند. هر چند که در سطح اول فوتبال دنیا هم مربیانی هستند که به عنوان معترض شناخته می‌شوند و با پرخاش و مصاحبه کارشان را دنبال می‌کنند و بین هواداران و مسئولان بیشتر شناخته می‌شوند و وجهه زیاد جالبی ندارند. با اینکه حساسیت کار بالاست ولی با کمک داور ویدئویی سهولت کار بهتر می‌شود. البته این جمله هم کلیشه‌ای شده ولی اگر فقط بحث مالی و هزینه کردن بود، کشور ما هم می‌توانست VAR را بیاورد و خیلی راحت این کار انجام می‌شد ولی ما درگیر تحریم‌ها هستیم و شرکت اصلی که این تکنولوژی را در اختیار دارد، نمی‌آید مانند کاری که فیفا و AFC انجام می‌دهد را برای ما هم انجام دهد. این عامل بازدارنده‌ای است که VAR در کشور ما عملیاتی نشود. البته بعضی‌ها هم می‌گویند که ما از سیستم ایرانی استفاده کنیم و کلی نابغه داریم. بله کسی منکر این موضوع نیست اما باید در تعامل با فیفا و هم‌راستا با آنها بود و اگر بشود تأییدیه فیفا را گرفت، شاید بتوان از سیستم‌های خود کشور هم استفاده کرد.»
فغانی که 43 ساله است و احتمالاً آخرین جام جهانی‌اش را در 2022 قطر تجربه خواهد کرد، درباره اینکه با توجه به جایگاهی که در داوری آسیا و دنیا دارد، ممکن است در آینده برای داشتن پستی مهم در AFC  اقدام کند، گفت: «تا این لحظه که با شما صحبت می‌کنم تمایلی به بحث مدیریت در داوری فوتبال نداشته‌ام و ان‌شاءالله اگر قسمت باشد، در آینده در بحث تدریس و نظارت داوری فعالیت خواهم کرد.»