مسأله، «تضمین» است نه «بازگشت»

گروه سیاسی/ تنفس 48 ساعته مذاکره‌کنندگان ارشد ایران و کشورهای 1+5 دوشنبه گذشته با بازگشت هیأت‌های دیپلماتیک به وین به پایان رسید و علی باقری، رئیس هیأت ایرانی عصر همان روز در ادامه دور هشتم مذاکرات با نمایندگان آلمان، فرانسه و انگلیس در هتل «کوبورگ» به گفت‌و‌گو نشست. این نشست در حالی برگزار شد که خبرهای رسیده از وین از پیشرفت رو به افزایش مذاکرات حکایت می‌کند. چنانکه نشست‌های فنی پیرامون محورهای اصلی گفت‌و‌گوها شامل رفع تحریم‌ها، تعهدات هسته‌ای ایران، راستی‌آزمایی و تضمین‌ها همزمان مورد بحث و تبادل نظر هیأت‌های فنی و دیپلماتیک حاضر در وین قرار گرفته است. برگزاری دو کارگروه رفع تحریم‌ها و کارگروه ترتیبات اجرایی در روزهای گذشته نشان می‌دهد مذاکرات در عین تمرکز بر رسیدن به اصول مشترک به مرحله روشنی برای بحث و تبادل نظر پیرامون اجرایی کردن محورهای مورد تفاهم رسیده است.
گفتنی است متن اصلی به عنوان تصمیم و دربرگیرنده کلیات توافقات در دستور کار مذاکره‌کنندگان قرار گرفته است و کارگروه «تمهیدات اجرایی» هم در حال نگارش آن است. متن اصلی دارای سه ضمیمه است که ضمیمه نخست، مربوط به رفع تحریم‌ها است که جزئیات تعهدات امریکا را در کارگروه رفع تحریم‌ها تشریح می‌کند. ضمیمه دوم نیز در کارگروه هسته‌ای اقدامات ایران برای توقف گام‌های جبرانی را تشریح می‌کند و ضمیمه سوم نیز به تشریح نحوه اجرایی کردن اقدامات طرفین و تمهیدات اجرایی توافقات انجام‌شده اشاره دارد که این ضمیمه نیز در کارگروه تمهیدات اجرایی در حال نگارش و تکمیل است.
ناکامی حربه ضرب الاجل ساختگی
مذاکرات وین در حالی جریان دارد که به نظر می‌رسد محافل رسانه‌ای غرب تلاش ناکامی را در تعیین ضرب‌الاجل برای گفت‌و‌گوها پشت سر گذاشته‌اند. موضع‌گیری ادعایی چند مقام امریکایی و اروپایی مبنی بر لزوم رسیدن به تفاهم در سه الی چهار هفته آتی سبب نشد تا آهنگ مذاکرات شتاب بی‌منطقی بگیرد. پیشتر «آنتونی بلینکن»، وزیر خارجه امریکا در مصاحبه‌ای با رادیو «ان‌پی‌آر» با بیان اینکه بازگشت به برجام بهترین اتفاق برای امنیت امریکا و متحدان و شرکایش در منطقه خواهد بود، مدعی شده بود: «چند هفته وقت داریم تا ببینیم می‌توانیم به اجرای متقابل تعهدات بازگردیم». «ژان ایو لودریان»، وزیر امور خارجه فرانسه نیز چند روز پیش با ادعای کندی روند مذاکرات و بدون نتیجه ماندن آن سعی بیهوده‌ای در تعیین ضرب‌الاجل برای تحت فشار قرار دادن تیم ایرانی کرده بود. این مواضع ادعایی در حالی مطرح شد که ایران بر ادامه مذاکرات تا رفع مؤثر و واقعی تحریم‌ها بر پایه یک روند راستی‌آزمایی شده تأکید ویژه‌ای کرد و اعلام نمود برای تحقق خواسته خود و تأمین منافع ملی‌اش تا هر زمان که لازم باشد به مذاکره ادامه خواهد داد. موضعی که عملاً راه را بر هرگونه تکرار موضعگیری‌های مشابه برای تعیین ضرب‌الاجل ساختگی بست.
در چنین فضایی رؤسای هیأت‌های مذاکره‌کننده ایران و سه کشور اروپایی روز جمعه با هدف مشورت به پایتخت‌ها بازگشتند و پس از دو روز در وین گفت‌و‌گوها را از سر گرفتند. به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه «در مذاکرات جاری بسیاری از جداول آماده و بخشی از پرانتزها پاکسازی شده‌اند. در مورد ایده‌ها نیز تا حدود بسیار زیادی توافقاتی انجام شده است و در حال تبدیل شدن به جملات و کلمات هستند.» او البته این را هم گفته که «موضوعاتی که باقی‌مانده، موضوعات کلیدی هستند که نیاز به اخذ تصمیمات خاص سیاسی دارد بخصوص از طرف واشنگتن و آنها باید تصمیمات خود را در مورد مسائل باقی‌مانده به خصوص موضوع رفع تحریم‌ها اعلام کنند.» به نظر می‌رسد مشورت و تصمیم‌گیری پایتخت‌ها گره گشای بسیاری از این موضوعات کلیدی خواهد بود و چنانچه اراده کشورهای طرف برجام برای حل سریع موضوعات اختلافی شکل گرفته باشد، تفاهم برای رفع تحریم‌ها دور از دسترس نخواهد بود.
تضمین تفاهم احتمالی
یکی از محورهای مورد پیگیری از سوی ایران خواسته تضمین بخشیدن به هرگونه تفاهم احتمالی در مذاکرات جاری است. پیشتر باقری در دیدارهای خود با مقام‌های اروپایی از جمله «انریکه مورا»، معاون اروپایی هماهنگ کننده برجام تصریح کرده بود که تضمین برای عدم تکرار بدعهدی و رفتارهای غیرقانونی طرف‌های مقابل، خواسته غیرقابل چشم‌پوشی ایران است. تعیین یک اهرم مؤثر برای تضمین آنچه در مذاکرات مورد تفاهم واقع می‌شود، مانع از عدم تکرار عهدشکنی قابل انتظار از سوی دولتمردان امریکایی خواهد بود. همزمان با داغ شدن بحث‌ها پیرامون این موضوع، «ند پرایس»، سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا ادعا کرده بود: «چیزی تحت عنوان ضمانت در دیپلماسی و امور بین‌المللی وجود ندارد. ما از طرف این دولت می‌توانیم حرف بزنیم اما این دولت همیشه با صراحت گفته است که ما آماده بازگشت به پایبندی کامل به برجام و پایبند ماندن کامل به آن هستیم، مادامی که ایران هم همین کار را بکند.» این ادعا را باید در کنار دیدگاه «ریچارد گلدبرگ»،عضو لابی صهیونیستی «بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها» دید که تأثیر احیای توافق هسته‌ای بر افزون شدن نقش منطقه‌ای ایران را مورد توجه قرار داده است. ادعایی که نشان می‌دهد مقام‌های غربی و صهیونیستی از همین جای کار هم نگران رفع تحریم‌ها و تحقق منافع بحق برجامی ایران هستند. «میخائیل اولیانف»، نماینده روسیه در مذاکرات با توجه به چنین ادعایی بر لزوم تضمین بخشی تفاهمات در وین تأکید کرده است. او در پاسخ به ادعاهای «گلدبرگ» با بیان اینکه «بعضی‌ها نمی‌خواهند از شکست سیاست فشار حداکثری درس بگیرند»، در صفحه توئیتر خود نوشت: «ایرانی‌ها کاملاً حق دارند که تضمین‌هایی را درخصوص عدم تکرار این ماجراجویی فاجعه‌بار (خروج امریکا از برجام) بخواهند.»
در همین حال «انریکه مورا»، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم که به مسکو سفر کرده، در توئیتی از گفت‌وگو با معاون وزیر خارجه روسیه درباره برجام خبر داد و اعلام کرد که نشست سازنده‌ای با «سرگئی ریابکوف»، معاون وزیر امور خارجه روسیه درباره معماری امنیتی اروپا، برجام و مذاکرات ونزوئلا از سر گذرانده است.
پیشرفت در مذاکرات
تضمین هر تصمیم احتمالی در وین موضوعی است که از نگاه روزنامه امریکایی «وال استریت ژورنال» یکی از اصلی‌ترین محورهای مورد اختلاف در نشست وین به شمار می‌رود. این رسانه امریکایی به نقل از دیپلمات‌های آگاه در مذاکرات وین نوشت: «در حالی که دولت بایدن تلاش می‌کند تا برجام را دوباره احیا کند، یکی از بزرگ‌ترین موانع در این راه، درخواست تهران برای ارائه تضمینی برای عدم خروج مجدد امریکا از این توافق و اعمال مجدد تحریم‌ها است.» بنا بر این گزارش، دیپلمات‌های امریکایی و اروپایی معتقدند درخواست تهران که واکنشی به خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق امریکا از برجام است، به یک هدف سیاسی مهم برای دولت جدید ایران تبدیل شده است؛ به اعتقاد این دیپلمات‌ها، این درخواست ایران برای به تأخیر انداختن مذاکرات مطرح نشده است بلکه با هدف تقویت تفاهم احتمالی درباره برجام مورد تأکید قرار گرفته است.
با این حال «وال استریت ژورنال» نوشت که اختلاف بر سر اخذ تضمین در شرایطی ایجاد شده که مقام‌های امریکایی و اروپایی از وجود نشانه‌های پیشرفت در مذاکرات وین خبر داده‌اند. دیپلمات‌های غربی به این روزنامه گفته‌اند حصول توافق در مذاکرات وین ممکن است. به گزارش این رسانه امریکایی، این مواضع غربی‌ها نشان‌دهنده خوش‌بینی بیشتر آنها نسبت به ماه دسامبر است که مذاکرات آغاز شد.