اشتغال به جای زندان زنان

مهسا قوی قلب
خبرنگار
مسأله زندان و گذران دوران محکومیت همواره یکی از آسیب‌های اجتماعی بوده و تمامی دولت‌ها در بسیاری از کشورها در تلاش هستند تا جایگزین‌های مناسب‌تری را به جای آن داشته باشند، این امر در مورد زنان از اهمیت بالاتری برخوردار است. از آن جایی که زن در یک خانواده، عموماً جایگاه مادری نیز دارد، حالا مسئولان مربوطه در کشور ما هم به این فکر افتاده‌اند تا بتوانند جایگزین مناسبی برای گذراندن دوران محکومیت زنان زندانی پیدا کنند. از این رو به تازگی تفاهمنامه همکاری میان انجمن حمایت زندانیان، ندامتگاه زنان و اداره کل امور بانوان شهرداری تهران به امضا رسیده و موضوع آن، آموزش و ایجاد اشتغال مولد برای زندانیان واجد شرایط است. براساس این تفاهمنامه، مددجویان می‌توانند به جای حضور در زندان، خارج از محیط زندان به شرط اشتغال، تحمل کیفر کنند. این تفاهمنامه اساساً در راستای حمایت از زنان زندانی و با هدف تحکیم بنیان خانواده آنان و تلاش برای جایگزین مناسب حبس امضا شده و در ابتدا شامل محکومان جرایم غیرعمد و محکومان مالی می‌‌شود.
مونیکا نادی، حقوقدان، وکیل دادگستری و فعال اجتماعی با اشاره به اینکه در یک نظام سیاست کیفری، یکی از ضمانت‌های اجرایی معمول در مواجهه با ارتکاب جرم، حبس است، به «ایران» می‌‌گوید: با توجه به اینکه امروزه کل دنیا به این توجه می‌‌کند که مجازات‌های حبس، بویژه برای آن دسته از مجرمانی که سوابق رفتارهای پرخطر و مجرمانه ندارند، خیلی تأثیرگذار نیست و می‌‌تواند منجر به افزایش بیماری‌های روانی و خودآزاری شود. این موضوع بخصوص در مورد زنان حائز اهمیت بیشتری است. اغلب زنان زندانی دارای فرزند و خانواده هستند و با جدا شدن یک زن و یک مادر از سیستم خانواده، طبیعتاً خانواده هم آسیب‌های زیادی خواهد دید. محیط‌های زندان‌ها به لحاظ مکانی و روانی بسیار مردانه است، مجازات حبس برای زنان زندانی می‌‌تواند جنبه‌های روانی زیادی به دنبال داشته باشد، به همین دلیل بهتر است مانند بسیاری از کشور‌های دنیا به سمت مجازات‌های جایگزین حبس برویم که این اتفاق خوشبختانه امروز، در حال وقوع است.
به گفته او در ماده 64 قانون مجازات، مجازات‌های جایگزین حبس پیش‌بینی شده، در این ماده به قضات این امکان داده شده تا با ملاحظه نوع جرم، کیفیت ارتکاب آن، سن ، وضعیت، شخصیت و سابقه فرد، مجازات جایگزین متناسب با حبس را داده و از حبس فرد جلوگیری کند. ترویج مجازات جایگزین حبس در مورد زنان، بهتر است که اعمال شود، این نوع جایگزین حبس، خیلی مؤثر است و از تبعات روانی و آسیب‌های ناشی  از آن در زندان برای فرد زندانی و اعضای خانواده از جمله کودکان آنها جلوگیری می‌‌شود. سلب آزادی حتی خلاف اصولی است که در شرع آمده به همین دلیل حبس، نیاز به نص قانونی دارد و تا جایی که می‌‌شود باید از سلب حق آزادی با روش‌های مختلف اجتناب شود.
نادی در ادامه اضافه می‌‌کند: باید این سؤال را بپرسیم که چه مجازات‌های جایگزین حبسی در نظام عدالت کیفری در دسترس داریم که مرجع قضایی بتواند به آنها مراجعه کند و از اجرای مجازات جایگزین حبس نتیجه مثبتی بتوان گرفت. اگر اجرای این قبیل مجازات‌ها به گونه‌ای باشد که مهارت آموزی به زنان را شامل شود، قطعاً می‌‌تواند بسیار کمک کننده باشد، از آنجایی که تعداد زیادی از زنانی که زندانی می‌‌شوند به دلیل شرایط خاص اقتصادی و ناتوانی آنان در داشتن مهارت و درآمدزایی است، چنانچه سیستم اصلاحی این افراد از طریق آموزش باشد و توانمندسازی و مهارت‌آموزی زنان زندانی مدنظر باشد، طبیعتاً می‌‌تواند از ارتکاب جرایم توسط آن‌ها نیز جلوگیری کند، بررسی آمار‌ها نشان می‌‌دهد که بسیاری از مجازات‌های جایگزین حبس بدین شکل، یعنی با مهارت‌آموزی و اشتغالزایی قطعاً می‌‌تواند مثبت و تأثیرگذار باشد و منجر به کاهش آثار سوء اجرای مجازات حبس شود.
کاهش آمار سرقت و فحشای فرزندان زنان زندانی با جایگزین‌های مناسب حبس
ام کلثوم مؤذنی، فعال اجتماعی در حوزه زنان زندانی نیز با بیان اینکه متأسفانه برخی زنان به خاطر عدم توان پرداخت حتی مبالغ اندکی به عنوان وثیقه، شاید یکسال یا بیشتر از دیدن فرزندان خود محروم هستند، به ما توضیح می‌‌دهد: در حدود بیش از 90 درصد زنان زندانی سرپرست خانوار هستند، برخی از این افراد به دلیل فقر و محرومیت‌های اقتصادی در ازای دریافت 100 یا 200 هزار تومان دست به کارهای خلاف از جمله سرقت یا جابه‌جایی موادمخدر زده، در نهایت دستگیر و زندانی می‌‌شوند، فرزندان آنها نیز برای امرار معاش راه مادران خود را ادامه داده و دست به سرقت می‌‌زنند یا در دام فحشا گرفتار می‌‌شوند، این در حالی است که پس از زمان کوتاهی آن‌ها هم مجبور هستند، بقیه دوران زندگی خود را در کانون‌های اصلاح و تربیت یا بهزیستی سپری کنند. اتفاقی که افتاده و در حال حاضر هم در چند استان کشور در کارگاه‌هایی نظیر خیاطی اجرا می‌‌شود، بسیار مفید است، زیرا حضور مادر در خانه، قطعاً در کاهش ارتکاب جرم توسط فرزندان نیز مؤثر خواهد بود.
این فعال اجتماعی که بیش از 36 سال به عنوان مددکار زنان زندانی فعالیت داشته، در ادامه می‌‌گوید: جایگزین‌های مناسب حبس و ایجاد اشتغال برای زنان زندانی که اغلب سرپرست خانوار هستند، بهترین راه نجات زنان زندانی و خانواده‌های آنهاست و بی شک می‌‌تواند در تمامی نقاط کشور مثبت و مثمر ثمر باشد. زنان می‌‌توانند ساعاتی از روز را در کارگاه‌های مختلف مهارت آموزی داشته باشند و با اشتغال و درآمدزایی و همچنین حضور در خانه و در کنار خانواده دوران محکومیت خود را گذرانده و محیط خانه را برای تربیت فرزندان و جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی و روانی بی‌شمار امن کنند. در این مسیر، خیریه‌های زیادی هم می‌‌توانند ورود کرده و با مهارت آموزی و اشتغالزایی برای زنان سرپرست خانوار، زمینه‌های بازگشت این افراد را به محیط جامعه و خانواده فراهم کنند.