اقتصاد فضا در مسیر یک تریلیونی شدن

میترا جلیلی
با توجه به توسعه فعالیت‌های فضایی در جهان، شاهد رقابتی چشمگیر بین کشورها هستیم چراکه نه تنها رشد اقتصاد فضایی بالاتر از نرخ رشد تولید ناخالص داخلی(GDP) کشورهای فعال در این حوزه خواهد بود، بلکه انتظار می‌رود فضا به یک حوزه استراتژیک تبدیل شود. زیرساخت‌های فضایی مستقر با توسعه سرویس‌ها و خدمات جدید، به نوبه خود کاربردهای جدیدی را در بخش‌هایی مانند هواشناسی، انرژی، مخابرات، بیمه، حمل‌ونقل، دریایی، هوانوردی و توسعه شهری ایجاد می‌کنند که مزایای اقتصادی و اجتماعی به همراه دارد. زمانی، تنها امریکا و شوروی بر فضا تسلط داشتند اما امروز بیش از 80 برنامه فضایی ملی در سراسر جهان در حال اجراست و دولت‌ها و نهادهای فضایی خصوصی به‌دنبال استفاده از فرصت‌های گسترده تجاری و نظامی هستند. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و تلاش‌هایی برای توسعه صنعت فضایی و کاربردی کردن آن داشته است.
اقتصاد روبه رشد فضا
انتظار می‌رود اقتصاد فضایی به‌دلیل کاوش در اعماق فضا و افزایش بازیگران تجاری در این صنعت، در بازه زمانی 2022 تا 2026 نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) که در اصطلاح به‌عنوان سود سالانه از آن یاد می‌شود یعنی حدود 6.84 درصد را داشته باشد.
اما ارزش اقتصاد فضایی در جهان چقدر است و چه چشم‌اندازی برای آن وجود دارد؟ نخستین پرتاب تجاری خصوصی به فضا که چندی پیش 3 توریست 55 میلیون دلاری را به ایستگاه بین‌المللی فضایی ناسا رساند، گردشگری فضایی را وارد مرحله تازه‌ای کرد و اقتصاد فضایی بیش از پیش در کانون توجه قرار گرفت. طبق آمار سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD)، ارزش بازار جهانی اقتصاد فضایی در سال 2021 معادل 388.50 میلیارد دلار بوده است و احتمالاً این رقم تا پایان 2022 به 400 میلیارد دلار و تا سال 2026 به 540.75 میلیارد دلار خواهد رسید. همچنین آمار این سازمان نشان می‌دهد که صنعت فضا تا سال 2040 می‌تواند ارزشی بیش از یک تریلیون دلار پیدا کند.
سریع‌ترین رشد برای ارتباطات ماهواره‌ای
بازار جهانی اقتصاد فضایی بازیگران متعددی از سازمان‌های دولتی گرفته تا شرکت‌های خصوصی دارد و این بازار احتمالاً در سال‌های آینده شاهد استارتاپ‌های خصوصی جدید خواهد بود. از بازیگران کلیدی نوظهور می‌توان به اسپیس ایکس، بلو اوریجین و Rocket Labs اشاره کرد. در این میان، بخش فضای تجاری با 76 درصد بالاترین سهم را در سال 2021 داشت که دلیل آن هم ازدیاد بازیگران تجاری در اقتصاد فضایی است. پیش‌بینی می‌شود به‌دلیل نیاز روزافزون به توسعه زیرساخت فناوری ارتباطی در مکان‌های دور و افزایش میزان تقاضا برای دسترسی به اینترنت، بخش ارتباطات ماهواره‌ای هم سریع‌ترین رشد را در فاصله سال‌های 2022 تا 2026 داشته باشد. پاراگوئه، نیوزیلند، لوکزامبورگ و امارات متحده عربی چهار نمونه از حضور کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه در فضای ماورای جو طی سال‌های اخیر هستند و ایران هم برای حضور در حوزه فضا تلاش‌هایی انجام داده است.
کاربردی‌ شدن صنعت فضایی در ایران
با توجه به رشد چشمگیر جهانی اقتصاد فضایی، مدتی پیش حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی ایران گفت تا پایان سال 1401 درمجموع هفت ماهواره تکمیل شده و آماده پرتاب خواهیم داشت؛ ماهواره‌هایی که هم در دسته سنجشی و هم ماهواره‌های مخابراتی جای می‌گیرند و هر یک در جایگاه خود نقش بسیار مهمی در برآورده کردن نیازهای کشور خواهند داشت. چندی پیش نیز وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز خبر داد که طی همکاری با وزارت صمت، برنامه‌هایی را پیش می‌برد تا سرریز فناوری‌های فضایی در صنایع دیگر، بتواند مشکلات صنایع کشور را حل کند.
عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در این باره گفته بود که ایران جزو ۱۰ تا ۱۲ کشور دارای توان ساخت و پرتاب ماهواره‌بر است و برای کاربردی‌سازی این صنعت، از اطلاعات فضایی برای حل مشکلات استفاده خواهیم کرد همان‌طور که تاکنون ۴ سامانه از جمله سامانه پایش آتش‌سوزی، منابع آبی و گرد و غبار را در این راستا راه‌اندازی کرده‌ایم.