داستایفسکی از نمایی نزدیک تر

خواننده‌های پیگیر آثار داستایفسکی چندین دهه از خواندن یادداشت‌های داستایفسکی بر رمان‌های مهمش از جمله «جنایت و مکافات» محروم بوده‌اند، در حالی که خواندن‌شان اگر نه به اندازه خود رمان‌ها اما بسیار جالب و مهم است. می‌دانیم که مهم‌ترین رمان‌های داستایفسکی به شکل پاورقی در نشریات خاصی منتشر می‌شدند از جمله رمان «جنایت و مکافات» که داستایفسکی دو ماه بعد از نگارش آن شروع می‌کند به نگارش یادداشت‌های این کتاب که اکنون ترجمه فارسی آن را انتشارات نیلوفر منتشر کرده است. نکته‌ای که به عنوان خواننده رمان جنایت و مکافات هرگز نخواهیم دانست، آن است که مشخص نیست آیا یادداشت‌های منتشر شده تمامی یادداشت‌هایی است که داستایفسکی برای این رمان نوشته یا نه.
آنچه مشخص است، این  است که داستایفسکی هنگام نوشتن این یادداشت‌ها فراغ بال داشته و کمتر خودش را سانسور کرده است. او در این یادداشت‌ها شخصیت‌های آثارش را مورد انتقاد قرار می‌دهد و تحقیرشان می‌کند اما در رمان چنین نمی‌کند. در صحنه‌ای از یادداشت‌ها که رازومیخین دانشجو و دوست راسکلنیکف از پول‌هایی که برای وی رسید مقداری را صرف خرید لباس و کفش می‌کند، نوع برخورد راسکلنیکف با او با آنچه در رمان می‌بینیم تفاوت دارد یا در جایی که راسکلنیکف کابوس می‌بیند که ستوان باروت آمده و دارد زن صاحبخانه را کتک می‌زند، نوع واکنش راسکلنیکف با رمان کاملاً متفاوت است. نکته جالب توجه در یادداشت‌ها رابطه راسکلنیکف با سونیا مارملادف است که عشق میان آنها بیش از رمان منتشر شده جلوه دارد. برخلاف رمان، سونیا در «یادداشت‌های جنایت و مکافات» با راسکلنیکف مشاجره می‌کند، همیشه بردبار است و هیچ وقت شوخی نمی‌کند اما به ناگهان و در برابر چیز‌های کم اهمیتی خنده‌های عجیبی سر می‌دهد. از سوی دیگر این یادداشت‌ها تا حد زیادی نشان می‌دهند که داستایفسکی نویسنده‌ای است که همواره به موضوع‌های تکنیکی فکر می‌کرده و نگران آنها بوده است. او بیشترین توجه را به جزییات داشته است، مثلاً در جایی به خودش یاد‌آوری می‌کند که «فراموش نکن که او [راسکلنیکف] ۲۳ ساله است یا «ماهرانه‌تر انجامش بده» دستورالعملی است که او بارها در مورد آن تأکید داشته است. او مراقب ریتم و لحن اثرش هست: «سریع‌تر از همه چیز عبور کن» و «بسیار جدی اما با طنزی زیرکانه» درباره ارتباطات درونی و بیرونی می‌گوید: «ابتدا یک رخداد را نشان بده و سپس به هم ریختگی روانی او [راسکلنیکف] را شروع کن.» دو قطعه بسیار زیبا در «یادداشت‌های جنایت و مکافات» یکی تک‌گویی‌های مارملادف است که داستایفسکی در جاهایی  روی برخی خطوط خط کشیده و دیگری روایت اول شخص راسکلنیکف در رساندن مارملادف از میخانه به خانه‌اش و رفتار کاترینا ایوانوونا همسر مسلول او است که در اینجا به خاطر زاویه دید اول شخص که داستایفسکی اختیار کرده بسیار تأثیرگذار است. «یادداشت‌های داستایفسکی: جنایت و مکافات» نوشته فیودور داستایفسکی ترجمه شاهپور عظیمی توسط انتشارات نیلوفر منتشر شده است.