گام مهم دولت برای توسعه صنعت برق در بورس

علی نقوی
مدیرعامل بورس انرژی

​​​​​​​وزیر نیرو به‌تازگی اعلام کرده است که در حال تسهیل مقدمات موضوع هستیم که در یک فرایند عرضه و تقاضا، هر چه سریع‌تر فروش برق توسط نیروگاه‌ها از طریق بورس انجام شود که این کار ضمن تقویت فروش برق در بورس، باعث شفاف‌سازی هر چه بیشتر می‌شود.
واقعیت این است که بعد از انتخاب وزیر نیرو، جلساتی با وی برگزار شد که یکی از موضوعاتی که در این سلسله نشست‌ها مورد تأکید قرار گرفت توسعه مبادلات برق در بورس انرژی بود. در راستای این پیشنهادات، تلاش شد تا این نظرات به یکدیگرنزدیک‌تر شده و در نهایت با تأیید وزارت نیرو جنبه اجرا یابد. یکی از این موارد اجرای مصوبه سال 99 هیأت وزیران بود. طبق مصوبه آبان ماه سال 99 هیأت وزیران، مصرف‌کنندگان با قدرت بالای 5 مگاوات درسال اول و مصرف کنندگان بالای یک مگاوات در سال دوم که مصادف با مهرماه سال 1401 هم شده برق را باید مستقیم از بورس خریداری کنند.
در این چهارچوب، صنایع برق را به‌صورت مستقیم از نیروگاه‌ها خریداری خواهند کرد و مبالغ حاصل از فروش برق هم به حساب نیروگاه‌ها واریز می‌شود. شرکت توانیر نیز هزینه نقل و انتقال و توزیع برق را برحسب مورد دریافت خواهد کرد.
درحال حاضر مباحثی درحال طرح بوده که هزینه انتقال و توزیع برق از طریق مکانیزم بازار سرمایه دریافت وبه حساب توانیر واریز شود. در این شرایط، یک موضوع مهم در مورد وضعیت سوخت نیروگاه‌ها وجود دارد که به دو دیدگاه متفاوت منتهی شده است.
دیدگاه نخست، دایر بر این بوده که نرخ سوخت نیروگاه‌ها برای تولید برق صنایع آزاد شود؛ در این سازوکار، نیروگاه‌هایی که دارای راندمان بالایی هستند بهای برق کمتری می‌پردازند که در این صورت، رقابت بیشتری شکل گرفته و راندمان نیروگاه‌ها هم افزایش جدی خواهد داشت. دیدگاه دوم مبنی براین است که نرخ سوخت نیروگاه‌ها تغییر نکند. در این سازوکار، نرخ سوخت بدون تغییر بوده و برق به‌صورت مستقیم در بورس خرید و فروش می‌شود و دولت هم نقش خود را کمرنگ‌تر می‌کند. 
منابع حاصل از سوخت نیروگاه‌ها هم در یک حساب حمایتی نگهداری شده و صرف توسعه بازار می‌شود. مسأله بسیار مهمی که در این بین وجود دارد، خرید برق توسط شرکت‌های توزیع است. این موضوع، سال‌ها مغفول ماند چون شرکت توانیر در سال‌های گذشته منابع نقدی لازم برای خرید برق شرکت‌های توزیع را بموقع اختصاص نداد و در نتیجه، این بازار به خوبی شکل نگرفت و حتی نتوانست جایگاه واقعی خود را بدست بیاورد، بنابراین همچنان حجم مبادلات در این راستا بسیار پایین است.
اما دلیل آن چه بود؟
واقعیت این است که سازوکار و مکانیسم حاکم بر خرید شرکت‌های توزیع، مکانیسم جذاب و رقابتی نبود و مشوق‌های خوبی هم برای آنها طراحی نشده بود. بنابراین شرکت‌های توزیع هم انگیزه‌ای برای ورود به این بازار نداشتند. هرچند که اکنون طرح‌هایی درحال بررسی بوده تا شرکت‌های توزیع هم با مکانیسم‌های بهتری وارد بازار شوند و برق را خریداری کنند. بر این بستر، پیشنهاد شده که شرکت‌های خرده‌فروش برای خرید برق واحدهای پرمصرف تجاری وارد بازار شوند و از طریق سازوکار بورس برق واحد‌های پرمصرف تجاری و صنایع با قدرت زیر یک مگاوات از سوی شرکت‌های خرده‌فروش خریداری و به آنها واگذار شود. بحث مهم دیگری که برای تعادل‌بخشی بازار برق وجود دارد راه‌اندازی بازارظرفیت بوده تا ظرفیت‌های استفاده نشده برق هم در کنار بازار معاملات برق فعال شوند.
گام مهم دیگرکه پیشنهاد بورس انرژی بوده اینکه در دوره‌های با مصرف برق بالا که تقاضا رو به ازدیاد است بازار آتی برق راه‌اندازی شود که با واردات برق و با استفاده از ظرفیت گواهی صرفه‌جویی، بتوان کمبود برق مورد نیاز خریداری وجبران شود و در کنارآن حتی می‌توان به راه‌اندازی معاملات سهمیه‌ها هم فکر کرد. یکی از نکاتی که برای تقویت این صنعت در شرایط فعلی بشدت مورد تأکید بورس است اینکه در ماه‌های کم‌باری برق، مثل فصول سرد سال، امکان صادرات به صورت مستقیم به نیروگاه‌ها داده شود تا با این امکان وحذف انحصارتوانیر، زمینه ورود مستقیم نیروگاه‌ها به یک فضای رقابتی مهیا شود تا صنعت نیروگاهی هم به شکوفایی لازم برسد.
در این مسیر، گویا سندیکای تولید کنندگان برق موافقت‌هایی با وزارت نیرو داشته وحتی در وزارت نیرو سازوکار آن مورد تأیید قرارگرفته و جزئیات کارشناسی آن هم در حال پیگیری است.
امیدواریم با نهایی شدن این امر در مهر ماه سال‌جاری شاهد افزایش مبادلات برق به‌صورت مستقیم در بورس انرژی باشیم.