نزدیکی روسیه-ایران و فاصله بیشتر با تل‌آویو

محسن فایضی
کارشناس مسائل خاورمیانه

لغو مجوز فعالیت «آژانس یهود در روسیه» اتفاقی قابل پیش‌بینی بود که در حال رخ دادن است. سازمانی که اصلی‌ترین کار آن، چه قبل از اعلام موجودیت رژیم صهیونیستی و چه پس از آن فراهم کردن مهاجرت یهودی‌ها به سرزمین‌های اشغالی بوده واکنون با سرد شدن روابط دو کشور رو به انحلال است. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و به دلیل حجم بالای یهودیانی که در کشورهای متأثر از این فروپاشی بخصوص روسیه و اوکراین حضور داشتند، دفتر اصلی آنان در روسیه بنا شد؛ اتفاقی که البته ناشی از روابط خوب و مثبت آنان با روس‌ها نیز بود. 
اما چه شد که از 6 ماه گذشته تنش‌هایی در روابط اسرائیل و روسیه به‌وجود آمد؟ نقطه آغاز این تنش‌ها جنگ اوکراین بود. در هنگامه جنگ، نفتالی بنت نخست‌وزیر وقت رژیم صهیونیستی سعی کرد تا به صورت میانه بین مسکو و کی‌یف حرکت کرده و نه طرف روس‌ها را بگیرد و نه به سمت اوکراینی‌ها برود. او با موضع بسیار حداقلی، حتی تلاش کرد تا در لباس میانجی ظاهر شود. اما در همان موقع، لاپید که مسئولیت وزارت امور خارجه این رژیم را بر عهده داشت موضع متفاوت و البته تندی را در پیش گرفت. درهمین راستا، عده‌ای در اسرائیل بر این عقیده بودند که تحت هر شرایطی نباید روابط خود با روسیه را فدا کنند و عده‌ای دیگر هم این نظر را داشتند که باید علیه روس‌ها موضع‌گیری نمایند.
بنت اما دنبال میانجیگری بود ولی هرچه جلوتر رفت نتوانست این استراتژی خود را به اجرا دربیاورد، چرا که از یک‌سو جنگ همچنان ادامه داشت و از سوی دیگر، امریکا از کشورهای حامی خود خواسته بود که علیه روسیه موضع بگیرند. آنچنان‌که با فشار دیپلماسی و اقتصادی همچون تحریم‌ها بقیه کشورها را مجبور به انتخاب یکی از دو راه موجود می‌کرد. اوج این فشار امریکایی‌ها در رأی رژیم صهیونیستی در شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد علیه روسیه دیده شد. روس‌ها از این کار بسیار عصبانی شدند و حتی وزارت خارجه این کشور بیانیه‌ای با ادبیات بسیار تند ضد یهودی صادر کرد که در آن گفت هیتلر یک یهودی بوده است.اینجا بود که روابط تیره‌تر شد و روسیه انحلال آژانس یهود را مطرح کرد و سپس به سایر سازمان‌های یهودی و اسرائیلی هم هشدار داد؛ به این صورت که اگر کسی هویت یهودی داشته باشد باید از روسیه خارج شود یا فعالیت‌های خود را تعطیل کند.
رژیم صهیونیستی نیز به واسطه نزدیکی با امریکا و غرب و همچنین نظرات بنت و لاپید ترجیح داد بیشتر سمت غرب بایستد تا اینکه با روسیه رقابت نماید. شاید اگر هنوز هم بنیامین نتانیاهو بر سر کار بود سعی می‌کرد که روس‌ها را با خود داشته باشد و هیچگاه موضع تندی علیه آنها نمی‌گرفت؛ اما تغییر سیاستمداران در اسرائیل سبب شده که روسیه آن نگاه امن گذشته را به تل‌آویو نداشته باشد. روسیه سال‌ها پیش گمان می‌کرد اسرائیل دروازه ورود به خاورمیانه و فلسطین و حتی کشورهای عربی است اما حالا دیگر این نگاه را به اسرائیل ندارد و همین امر سبب شده تا به «ایران»، «امارات» و «عربستان» بیش از قبل نزدیک شود.
سفر ناکام بایدن به عربستان و سایر کشورهای عربی هم مزید بر علت شد. بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی و بن زاید رئیس دولت امارات متحده عربی به این نتیجه رسیدند که برای ایجاد تعامل و دستیابی به منافع ملی خود باید به روسیه نزدیک شوند. چنین پازلی در حال چیده شدن بود که با سفر رئیس جمهور روسیه به ایران تکمیل شد. 
ولادیمیر پوتین که به‌خوبی می‌داند وارد جنگ تمام‌عیاری با غرب شده، به تهران آمد و با مقامات ارشد نظام هم دیدار کرد. این اتفاق بیانگر نکته مهمی در روابط منطقه‌ای روسیه بود. پوتین با این کار نشان داد که وارد تقابل جدی‌تری با آنهایی که روسیه را تحریم کرده و فشار دیپلماتیک جدی‌تری به آن وارد می‌کنند، شده است؛ تقابلی که در آن نمی‌توان نقش تهران و حضور آن در منطقه را نادیده گرفت. بنابراین می‌توان گفت نزدیکی روسیه به ایران که در بحث سوریه پررنگ شده بود، نتیجه‌ای همچون فاصله گرفتن بیشتر روس‌ها از رژیم صهیونیستی را نیز در پی دارد.