غرور مانع جدی خودآگاهی

دکتر محمد رضا ایمانی
روانشناس

خودآگاهی (consciousness) آگاهی و شناخت درست از احساسات، ادراکات، عواطف، افکار و هویت درونی و بیرونی خود (من) است. در مهارت خودآگاهی افراد می‌توانند توانایی شناخت خود و آگاهی از خصوصیات، استعدادها، توانایی‌ها، قابلیت‌ها، نقاط ضعف و قوت، خواسته‌ها، انتظارات، ترس‌ها و نگرانی‌های خود را بشناسند و درک درستی از خود و ماهیت اصلی خود به دست آورند. پیش‌تر در این باره سخن گفته‌ایم، اما موانع خودآگاهی چیست؟ چه چیزهایی مانع از رسیدن ما به خودآگاهی می‌شوند.
توقعات و انتظارات بیش‌ از حد اولین مانع رسیدن به خودآگاهی است. اولین علامت، توقعات نابجا و بیش ‌از حد خودخواهانه است. دومین علامت این است که بدون تلاش و برداشتن قدمی، انتظارات‌مان برآورده شوند. سومین علامت تضاد بین توقعات و انتظارات ما است. یکی دیگر از اثرات مضر توقعات نابجا، احساس خستگی و تنبلی مزمن و دائمی‌ است که هرازگاهی فرد آن را بروز می‌دهد.
کمال‌طلبی نیز مانعی دیگر در این مسیر است. این مهم به افکار و رفتا‌رهای خود‌تخریب‌گرایانه‌ای اشاره می‌کند که هدف آنها رسیدن به هدف‌های بشدت افراطی و غیر‌واقع‌گرایانه است که در آن صورت، فرد به جای حرکت در مسیر موفقیت، سعی می‌کند کامل باشد.
غرورها شاید مانع‌های جدی‌تری باشند. متأسفانه ظاهراً اعتماد‌به‌نفس و غرور شبیه یکدیگر هستند و انگار هیچ تفاوتی بین آنها نیست؛ در صورتی که می‌توان گفت غرور احساس بدی‌ است که بشدت انسان را آسیب‌پذیر و مستعد رنجش‌های بیجا می‌کند.
در ادامه نگاهی داریم به انواع غرور:
1.غرور عقل و اراده: کسی که دانسته یا ندانسته در ذهن خود فکر کند قادر به حل تمام مشکلات و حتی پیش‌بینی وقایع است.
2.غرور خودبزرگ‌بینی یا مهم بودن: کسی که به طور غیرواقعی خود را خیلی مهم و بزرگ بداند.
3.غرور خواستنی بودن یا محبوب بودن: کسی که در فکر خود قادر است هر کسی را که بخواهد، عاشق و شیفته‌ خود کند.
4.غرور آزادی مطلق: کسی که به هر نوع کار و تکلیفی، به صورت بایدها و نبایدها، حساسیت دارد.
5.غرور شجاعت: بیشتر گریبانگیر اشخاص ترسو است و این افراد بیشتر لاف شجاعت می‌زنند.
6.غرور درستی و عدالت: فرد در مقابل افرادی که نسبت به راستگویی و درستکاری او کمترین شکی داشته ‌باشند عصبانی می‌شود و در زمانی که مطمئن باشد کسی متوجه رفتار او نمی‌شود، از هیچ‌گونه نادرستی و بی‌انصافی دریغ نمی‌‌کند.
حالا که این موارد را مرور کردیم باید بدانیم برای رسیدن به خودآگاهی سه کلیدواژه اصلی داریم: پذیرش خود، پذیرش دیگران و قبول مسئولیت. پذیرش خود یکی از عوامل مؤثر در رشد مهارت خودآگاهی است. خودمان را با تمام نقاط قوت و ضعف‌مان بپذیریم و دوست داشته‌ باشیم. مسلماً عوامل متعددی در چگونگی پذیرفتن خود به همان شکل که هستیم، نقش دارند اما یکی از عوامل مؤثر، پذیرفتن اشتباهاتی است که از ما سر می‌زند. پذیرش دیگران به معنای پذیرش انسان‌ها است به همان شکلی که هستند. یک عامل مؤثر دیگر در رشد مهارت خودآگاهی، پذیرش دیگران است. با وجود تمام شباهت‌ها و تفاوت‌های بین‌فردی، به نظر می‌رسد ۲ عامل زیربنایی وجود دارد که تمامی تفاوت‌ها از آنها نشأت می‌گیرند؛ یعنی تفاوت‌های ژنتیکی و توارثی و تفاوت‌های محیطی که باعث می‌شوند نتوانید هیچ دو نفری را شبیه به هم پیدا کنید. با قبول مسئولیت‌ها، در رشد اعتمادبه‌نفس و رسیدن به خودآگاهی بیشتر، گام بسیار مهمی برداشته‌اید. مسئولیت‌پذیری و درگیر شدن با مسائل مربوط به آن باعث می‌شود که به نقاط قوت و ضعف خود بیشتر پی ببریم. یکی از بزرگ‌ترین موانع در این راه ترس از شکست و اشتباه کردن است. ممکن است این پرسش در ذهن همه‌ ما شکل بگیرد که چگونه می‌توان خودآگاهی را پرورش و توسعه داد؟ بدون شک میزان بالای خودآگاهی هر فرد نشان ازشخصیت قوی او است و این توانایی را به وی می‌دهد که با هدف‌گذاری، داشتن اصالت و اعتمادسازی، بتواند آنها را هدایت کند. علاوه بر این، خودآگاهی به افراد شناخت و درک مناسبی از خودشان می‌دهد و باعث می‌شود با درک بهتر نیازهای دیگران، نقاط ضعف خود را نیز پوشش دهند که روش‌های مختلفی برای بهبود این ویژگی وجود دارد.