ایران؛ الگوی موفق میزبانی از پناهندگان

از دیرباز میهمان‌نوازی ما ایرانی‌ها زبانزد خاص و عام بوده است. حالا سالیان سال است که همزمان با شروع جنگ در کشور افغانستان، شهروندان این کشور به ایران پناه آورده و مشغول زندگی هستند. آنها دیگر اینجا را همچون کشور خود دوست دارند، کودکان‌شان اینجا تحصیل می‌کنند، دانشگاه می‌روند، همین جا ازدواج می‌کنند و تشکیل زندگی هم می‌دهند. دولت و مردم ایران هم همواره با رویی گشاده از آنچه در توان داشتند، برای خدمتگزاری به این میهمانان دریغ نکردند. آخرین نمونه بارز صحت این کلام هم با آغاز واکسیناسیون گسترده در مقابله با بیماری کووید 19 بود، هنگامی که پناهندگان هم مانند همه شهروندان ایرانی واکسینه شدند. ادامه تحصیل، برخورداری از اشتغال و بهره‌مندی از بهداشت و موضوع سلامت با طرح بیمه سلامت پناهندگان همگی گواه میهمان‌نوازی ما ایرانی‌ها هستند. 

​​​​​​​مهسا قوی قلب
خبرنگار

از دیرباز میهمان‌نوازی ما ایرانی‌ها زبانزد خاص و عام بوده است. حالا سالیان سال است که همزمان با شروع جنگ در کشور افغانستان، شهروندان این کشور به ایران پناه آورده و مشغول زندگی هستند. آنها دیگر اینجا را همچون کشور خود دوست دارند، کودکان‌شان اینجا تحصیل می‌کنند، دانشگاه می‌روند، همین جا ازدواج می‌کنند و تشکیل زندگی هم می‌دهند. دولت و مردم ایران هم همواره با رویی گشاده از آنچه در توان داشتند، برای خدمتگزاری به این میهمانان دریغ نکردند. آخرین نمونه بارز صحت این کلام هم با آغاز واکسیناسیون گسترده در مقابله با بیماری کووید 19 بود، هنگامی که پناهندگان هم مانند همه شهروندان ایرانی واکسینه شدند. ادامه تحصیل، برخورداری از اشتغال و بهره‌مندی از بهداشت و موضوع سلامت با طرح بیمه سلامت پناهندگان همگی گواه میهمان‌نوازی ما ایرانی‌ها هستند. براساس داده‌های دریافت شده از دولت در ماه اکتبر سال 2020 میلادی، حدود 800‌هزار پناهنده دارای کارت در ایران اقامت دارند که از این تعداد حدود 780 هزار افغانستانی و 20 هزار نفر عراقی هستند. همچنین حدود 586 هزار افغانستانی دارای گذرنامه با روادید ایران هستند که شامل افرادی نیز می‌شود که قبلاً کارت آمایش داشته و به منظور ادامه تحصیلات دانشگاهی روادید دانشجویی دریافت کرده‌اند، البته رقمی در حدود 2,1 میلیون افغانستانی فاقد مدرک نیز در کشور اقامت دارند. به بهانه روز و هفته جهانی بشردوستی بر آن شدیم تا گفت‌و‌گویی با ایوو فریسن، نماینده کمیسرعالی آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران داشته باشیم، که در ادامه می‌خوانید؛

در هفته بشردوستی هستیم، ایران کشوری است که سال‌هاست، آمار بالایی از پناهندگان را میزبانی کرده. نظر شما درباره بشردوستی ایرانی‌ها چیست؟ مدت‌هاست که به‌دلیل بروز جنگ در افغانستان میزبان مردمان عزیز همسایه خود بودیم و تا جایی که توانستیم مانند سایر شهروندان ایرانی، به ایشان خدمات ارائه دادیم، در دوران کرونا در بحث واکسن هم آنها را مانند خود دانستیم، چه تعریفی می‌توانید از نقش کشور ایران در ارتقای حس بشردوستی داشته باشید؟
ایران یکی از کشورهای نمونه‌ای است که نشان داده در زمینه میزبانی از مهاجران و پناهندگان بسیار خوب عمل کرده و مدت زیادی است که در حال میزبانی است؛ می‌توان گفت بیش از 40 سال از زمان میزبانی ایران می‌گذرد، در واقع ایران، خدمات فراگیری برای پناهنده‌ها ایجاد می‌کند، خدمات درمانی پایه، تحصیلات و آموزش و همانطور که گفتید در دوران کرونا برای همه افرادی که در ایران زندگی می‌کردند، چه آنها که پاسپورت داشتند و چه فردی که مدرک داشته و پناهنده بوده واکسن زده شد. همیشه گفتیم که ایران رویکردهای مثبتی در خصوص افراد پناهنده دارد و این قابل تقدیر است و ما هم افتخار می‌کنیم که از فعالیت‌های ایران، حمایت می‌کنیم.
روزهای بین‌المللی زیادی در دنیا وجود دارد که روز بشردوستی تنها یکی از آن روزها محسوب می‌شود، از اهمیت برگزاری این روزها به طور عام و به طور خاص روز و هفته بشردوستی بگویید.
باید بگویم که بهتر است هرروز، روز بشردوستانه باشد اما به هرترتیب یکسری روزها به طور خاص نامگذاری شده‌اند تا پیام مشخصی داشته باشند. در چند سال اخیر افراد زیادی به دلایل گوناگون با تحت تأثیر قرار گرفتن زندگی آنها، به سمت مرزها حرکت کردند و به کشورهای دیگر پناهنده شدند. با رو به افزایش رفتن تعداد پناهندگان، کار هم سخت‌تر می‌شود. در روز جهانی پناهنده این فرصت فراهم است که به سازمان‌های دیگر یادآوری کنیم شرایط به شکلی است که افرادی مجبور به ترک خانه و کشور خود می‌شوند بنابراین همکاری‌ها در این حوزه باید بیشتر شود؛ این در حالی است که فقط ما نباید در مرکز توجه باشیم، این افراد نیازمند و آسیب‌دیده هستند که باید در مرکز توجه باشند و برای آنها باید خدمت‌رسانی صورت گیرد. علاوه‌بر سازمان‌های دولتی، افرادی در نهادها، ان‌.جی.‌اُهای بین‌المللی و وزارتخانه‌ها هم به پناهندگان خدمت‌رسانی می‌کنند، به‌عنوان نمونه در خود کشور ایران یعنی کارمندان ما هم نقش حمایتی دارند و وظیفه سنگینی بر دوش ایشان قرار گرفته، دفاتر ما در مشهد، شیراز، اصفهان و کرمان فعال هستند و روزانه در حال انجام امور پناهندگان هستند. با پدرها، مادرها و فرزندان آنها صحبت و نیازهای آنها را بررسی می‌کنند. البته ما امکان برآورده کردن تمامی نیازهای آنها را نداریم و نیاز به حمایت داریم. مخصوصاً افرادی که نیاز به بودجه بیشتری دارند. در واقع بحث مشکلات اقتصادی هم در کنار بقیه مشکلات، وجود دارد. در این روز خاص باید از افرادی که به پناهنده‌ها خدمات‌رسانی می‌کنند، تشکر شود.
به‌عنوان نماینده کمیسرعالی آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران در خصوص کار، مأموریت و اهداف این کمیساریا را توضیح دهید.
موضوع مهمی که در خصوص اغلب افرادی که تازه وارد کشور می‌شوند یا آنهایی که از قبل در ایران حضور داشتند، وجود دارد، این است که فضایی حمایتی برای این افراد ایجاد کنیم، یعنی در واقع آنها بتوانند مدتی را در ایران بمانند و به کشور خود بازگردانده نشوند، چون هنوز کشور افغانستان امنیت ندارد. عمده کار ما هم کمک به دولت در زمینه رسیدگی به کارهای پناهندگان است، به‌عنوان مثال در نام‌نویسی، بدست آوردن آمار و اعطای مدارک هویتی همکاری می‌کنیم. از سویی تا زمانی که افراد در کشور حضور دارند، نیازمند شغل هستند، پس ما باید کمک کنیم تا این افراد به بازار کار دسترسی داشته باشند. برای دستیابی به این امر، هم به دولت و هم به سازمان‌های مربوطه کمک می‌کنیم. در بحث آموزش برای کودکان، نوجوانان و حتی بزرگسالان هم پیگیری‌های لازم را انجام می‌دهیم، در این حوزه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای نیز لحاظ می‌شود تا افراد، ابتدا بتوانند آموزش ببینند و پس از حرفه‌آموزی شروع به کار کنند. تمرکز دیگری هم که داریم، موضوع سلامت و خدمات درمانی است. ما باور داریم که پناهنده سالم، پناهنده مثمرثمر و تاب‌آوری است که می‌تواند هم در ایران، فرد کارآمدی باشد و هم زمانی که اوضاع کشورش خوب شد و توانست بازگردد، انسان مفیدی برای کشور خود باشد. می‌توانم به طور خلاصه بگویم که سه بخش دسترسی به حمایت، برآورد نیازهای اولیه و معیشت برای ما خیلی مهم است و همواره هم در این موضوعات فعال هستیم و از دولت و سازمان‌هایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، حمایت می‌کنیم.
مردم عادی و شهروندان چگونه می‌توانند از اقدامات بشردوستانه حمایت کنند، چه پیشنهادی برای آنها دارید؟ خیلی‌ها دوست دارند، کمک کنند ولی آگاهی لازم در این زمینه ندارند.
نیازی نیست که کار بشردوستانه همیشه به‌صورت حرفه‌ای باشد، همه افراد می‌توانند کار بشردوستانه انجام دهند، هر روز دور و بر خودمان فرصت‌ها و موقعیت‌هایی پیش می‌آید که می‌توانیم به دیگران کمک کنیم، اگر فردی سؤالی می‌پرسد یا به اطلاعاتی نیاز دارد، در اختیارش قرار دهیم. می‌توانیم کمک مالی کنیم یا اگر فرد به چیز خاصی نیاز دارد، تهیه کنیم. همیشه هم بحث پول نیست، می‌توان به‌عنوان کارآموز در سازمان‌های بشردوستانه کار کرد یا به طور خاص می‌توان کمک‌های شخصی داشت، به‌عنوان مثال هنگامی که وارد سوپرمارکت می‌شوید، وقتی کسی منتظر کمک شماست، از او دریغ نکنید. اگر کسی نیاز به کمک داشته باشد، حتماً کمک کنید. از طرفی در مناطق مختلف شهر، صندوق‌های خیریه وجود دارد و می‌توانید به‌صورت مالی از طریق آن صندوق‌ها کمک خود را ارائه دهید. در عین حال سازمان‌های معتبری هم وجود دارند که می‌توان با واریز وجه نقد به حساب آنها، به افراد مورد نظر کمک کرد. در وهله اول لازم است، به این درک و فهم برسیم که چرا این افراد در این موقعیت قرار گرفته‌اند. اگر کسی پول ندارد یا فردی پناهنده یا بیمار شده، حتماً دلیلی دارد و نباید آن فرد را به شکل مشکل دید. باید درک کنیم این افراد به خاطر شرایط خاصی دچار مشکل شده‌اند، به اعتقاد من درک شرایط این افراد، مهم‌ترین مسأله است. اگر ما این افراد را به شکل تهدید ببینیم، نه تنها فایده‌ای ندارد، بلکه شرایط بدتر هم می‌شود و امکان کمک هم وجود ندارد، در نهایت هم سبب می‌شود، ترس از فرد بیگانه داشته باشیم یا اینکه باعث جدایی و فاصله افتادن بین ما و پناهندگان می‌شود. آنچه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، درک پناهندگان است، باید متوجه باشیم تمامی این افراد هم مانند ما ظرفیت‌های مثبت زیادی دارند. پناهنده، فردی نیست که یک گوشه بنشیند و هیچ فایده‌ای نداشته باشد، اتفاقاً برعکس یک پناهنده دوست دارد، دسترسی به بازارکار، استخدام، آموزش و تحصیل داشته باشد تا بتواند به جامعه‌ای که در آن پناهنده شده، کمک کند. راحت بتواند سفر کند، دسترسی به خدمات درمانی داشته باشد، ازدواج کند و تشکیل خانواده دهد و در آخر هم وقتی شرایط مناسب شد به کشور خود بازگردد. این افراد شاید بسیار بیشتر از ما امید و انگیزه دارند، فقط باید درک شوند.
در خصوص موضوع WHD (روز جهانی بشردوستی) امسال و اهمیت آن، همچنین هدف کمپین توضیح دهید.
پیام امسال به انگلیسی It takes a village است، البته به فارسی ترجمه شده (یک دست صدا ندارد) و برگرفته از جمله‌ای است بدین معنا که برای بزرگ کردن یک کودک از قبیل رسیدگی، تأمین سلامت و تحصیلات و مطالباتی از این دست، در واقع نیاز است که یک جامعه دست در دست یکدیگر دهند تا به نتیجه مطلوب برسند. هدف ما از انتخاب این پیام این است که به گوش دیگران برسانیم، برای برطرف کردن نیازها، لازم است همراهی دیگران هم وجود داشته باشد تا بتوانیم به این افراد کمک کرده و در نهایت نیازهای‌شان را برطرف کنیم.
مردم چگونه می‌توانند به طور خاص از این کمپین حمایت کنند؟
نکته اول این است که افراد دغدغه‌مندی باشیم و چشم و گوش‌مان باز باشد و افرادی را که نیاز به حمایت دارند، ببینیم. همچنین از کسانی که تحت تأثیر مشکلات اقلیمی قرار گرفته‌اند یا به خاطر درگیری و مشکلات اقتصادی نیاز به کمک دارند، دستگیری کنیم. اگر در خانه خود امکاناتی دارید از جمله پول، غذا یا حتی وقت گذاشتن برای کسی، از این افراد دریغ نکنید. برخی با خود می‌گویند که شرایط پناهندگی خوب نیست و دوست دارند برای پناهندگان کاری کنند، این خیلی خوب است. از طرفی می‌توان وارد کار بشردوستانه شد، مثلاً در دفتر ما در ایران 90 درصد افراد ایرانی هستند، آنها هم به غیرایرانی‌ها کمک می‌کنند و چون ما در عین حال به جامعه میزبان هم کمک می‌کنیم به افراد ایرانی هم کمک می‌کنیم.
برای تشویق دنیا به بشردوستی و افزایش حس بشردوستی چه اقداماتی تاکنون انجام شده و از حالا به بعد چه اقداماتی می‌توان داشت؟
سؤال خوبی را مطرح کردید، یکسری اقدامات از مسیرهای رسمی انجام شده و پیام حس بشردوستی را منتقل می‌کند، مانند نشست‌هایی که در سازمان ملل برگزار می‌شود و بخش دیگری هم مانند پروژه‌هایی است که ما یا مثلاً سازمان صلیب سرخ و هلال احمر یا ان.جی.اُهای دیگر انجام می‌دهیم. این اقدامات به نوعی سایرین را هم تشویق می‌کند که کارهای بشردوستانه انجام دهند و می‌توان گفت که توجه سایرین را هم جلب می‌کند. مسأله‌ای که وجود دارد برای تمام این اقدامات نیاز به پول است. بخشی از این مبالغ به دست‌مان می‌رسد. با وجود این در مقایسه با پولی که به‌عنوان مثال در صنایع دفاعی یا سرگرمی هزینه می‌شود، مبلغ بسیار کمی است، اما کمک بیشتری از سایرین مورد نیاز است یا اینکه باید این امر در اولویت بالاتری قرار گیرد. در سطح جهانی کارهای بشردوستانه باید در اولویت بیشتری باشند. این اواخر در جنگ اوکراین دیدیم که کمک‌های زیادی جمع شد، اما ما علاقه‌مند هستیم که برای تمامی وضعیت‌های اضطراری شاهد کمک‌های همه‌جانبه باشیم. در آفریقا، خاورمیانه، حتی در ایران کمک‌های بشردوستانه باید بیشتر باشد.
پیرو این صحبت، آیا فکر می‌کنید به تعبیری از آنجا که اوکراینی‌ها سفیدپوست هستند، به این شکل هنگفت کمک‌ها سرازیر شده است؟ مشابه این قبیل جنگ‌ها در کشورهای دیگر مانند افغانستان، لبنان و... هم داشتیم اما گویی سفیدپوست‌ها جایگاه ویژه‌تری دارند. این صحبت‌ها همواره مطرح شده است. شما هم تأیید می‌کنید؟ نظر شما در این خصوص چیست؟
در ابتدای ماجرای اوکراین، کمیسرعالی ما خیلی واضح و شفاف سخنرانی کردند و این صحبت را هم مطرح کردند که چقدر خوب است، مرزها باز هستند و اوکراینی‌ها می‌توانند وارد کشورهای دیگر شوند، به آنها سرپناه داده شده و خدمات درمانی دارند ولی این خدمات نباید محدود به این باشد که شما چه رنگ پوستی دارید یا در چه کشوری زندگی می‌کنید. باید مرزها به شکل یکسان به روی همه باز باشد. برای رسیدن به این هدف، باید درک بهتری از چرایی مسأله پناهندگی داشته باشیم. وقتی تأمل می‌کنیم، پی‌می‌بریم که دلیل پناهندگی افراد در هر جای دنیا ریشه‌های یکسانی دارند. تبعیض، جنگ، درگیری و مشکلات دیگر از عمده این دلایل هستند. اگر برخی کشورها تمایلی به پذیرش پناهنده ندارند یا به هر نحوی از این کار امتناع می‌کنند، قابل فهم است اما در عین حال آنها می‌توانند به کشورهایی که در آن منطقه درگیر شده‌اند، کمک کنند؛ به‌عنوان مثال در مورد افغانستان، می‌توان پس از کشور افغانستان به پاکستان با بیش از یک میلیون پناهنده و همچنین  کشور ایران کمک شود تا در نتیجه این حمایت‌ها کشورهایی که پناهنده پذیرفته‌اند، بتوانند به آنها خدمات‌رسانی کنند. این درست نیست که ایران سهم زیادی در تقبل هزینه‌های پناهندگی داشته باشد. ما به این امر، تقسیم کار و تقسیم بار مسئولیت می‌گوییم و باید صحیح انجام شود. آنچه که ما به دنبالش هستیم، مرزهای باز، با ذهن‌های باز است تا پناهنده‌ها به‌راحتی پذیرفته شوند و بتوان از این افراد حمایت‌های لازم را به عمل آورد.
شاهد هستیم که جنگ‌های زیادی توسط کشورهای قدرتمند در می‌گیرد که سبب می‌شود خیلی از افراد بیگناه، آواره شده و به کشورهای دیگر پناهنده شوند. در واقع مسبب این اتفاق کشورهای قدرتمند هستند. پیام این روز برای آن کشورها چیست؟
این سؤال هم خیلی سؤال خوبی است اما پاسخ اصلی این سؤال را دیپلمات‌ها یا تحلیلگران باید بدهند، هرچند مدارک زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد درگیری، دلیل اصلی جابه‌جایی چه در داخل کشورها و چه خارج از آنهاست و این صحبت امری واضح است و نادانسته نیست، اتفاق جدیدی که افتاده این است که درگیری با عوامل دیگری هم ترکیب شده، به‌عنوان مثال، مسائل اقلیمی یا کمبود منابع طبیعی مانند آب. این عوامل همانند زنجیره‌ای با یکدیگر ترکیب شده و تأثیرات منفی را بر زندگی افراد بیشتر می‌کند. در نهایت هم مردم را مجبور می‌کند که حرکت کرده و از کشور خود خارج شوند. راه‌حل‌های کوچک برای‌ گذار از این بحران‌ها فایده‌ای ندارند و باید در جست‌و‌جوی راه‌حل‌های سازنده باشیم تا بتوانیم مسائل را حل کنیم، وقتی شرایط خوب نباشد، اصلاً عجیب نیست که فردی از کشوری دیگر وارد ایران شود یا به ترکیه برود یا به کشورهای دیگر پناه ببرد. 
این امر خیلی طبیعی است، اگر شرایط من یا شما هم بد باشد، همین کار را خواهیم کرد. چنانچه یک کشاورز باشید و دیگر زمینی برای کشت نداشته باشید یا اینکه آب وجود نداشته باشد یا در کشور خود حق و حقوق‌تان پایمال شود، ناچار به مهاجرت خواهید بود. کارهای بشردوستانه ما راه‌حل اصلی نیست و تنها تسکین موقت است، راه‌حل اصلی صلح، آرامش، توسعه و دسترسی به حقوق بشر است. نکته اینجاست که تمامی رهبران کشورهای دنیا هم این مسأله را می‌دانند و تنها باید به آن عمل کنند.