شریک راهبردی

گروه اقتصادی / چین به واسطه حجم بزرگ اقتصاد خود بخصوص در یک دهه اخیر به یکی از قدرت‌های بزرگ جهان تبدیل شده و سهم قابل توجهی درمعادلات بین‌المللی دارد. طبق آمار، در سال 2021 صادرات این کشور 3 هزار و 362 میلیارد دلار و واردات آن 2 هزار و 675 میلیارد دلار بوده است و به‌ترتیب رتبه دوم واردات و رتبه نخست صادرات کالایی را در بین کشورهای جهان به خود اختصاص داده است.
برهمین اساس اغلب کشورهای جهان با این کشور مبادلات تجاری و اقتصادی گسترده‌ای دارند. کشور ما نیز طی سالیان گذشته تاکنون همانند سایر کشورها، براساس منافع اقتصادی و ملی خود مناسبات ویژه‌ای با چین دارد. در این میان ایران براساس ظرفیت‌های اقتصادی خود بخشی از نیازهای اقتصادی چین را تأمین می‌کند و در مقابل بخشی از نیازهای خود را از این کشور برآورده می‌کند.
نکته مهمی که باید به آن توجه کرد، این است که هر دو کشور براساس منافع خود مناسباتی را تعریف کرده‌اند و این رابطه مانعی برای همکاری با سایر کشورها نیست.
جایگاه چین درتجارت خارجی ایران
بررسی آمار تجارت غیرنفتی ایران با چین طی سال‌های گذشته نشان می‌دهد که همواره چین جزو سه کشور نخست شریک تجاری ایران بوده است. آمار گمرک ایران نشان می‌دهد که  مجموع صادرات و واردات کشور در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۴۵ میلیون و ۷۰۰ هزار تن به ارزش ۷۳ میلیارد دلار بوده  که از این میزان ۱۱۲ میلیون ۲۹۳ هزار تن را کالاهای صادراتی به ارزش ۳۴ میلیارد و ۵۲۶ میلیون دلار تشکیل داده است. از مجموع صادرات ایران دراین سال ۲۶ میلیون و ۶۰۰ هزار تن کالا به ارزش هشت میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار به چین بوده که از لحاظ وزنی  ۲۳،۶ درصد و ارزش ۲۶ درصد کل صادرات کشورمان را در برمی‌گیرد. همچنین واردات ایران از چین سه میلیون و ۵۰۰ هزار تن به ارزش ۹ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار ثبت شده است که از لحاظ وزنی ۱۰،۶ درصد و ارزشی ۲۵،۳ درصد کل واردات کشور را به خود اختصاص داده است. در مجموع تجارت خارجی ایران با چین به حدود ۱۹ میلیارد دلار (تبادل کالای غیرنفتی) می‌رسد که سهم حدود ۱۳ درصدی از کل  تجارت خارجی ایران را شامل می‌شود.
اگرچه چین اولین شریک تجاری ایران در سال ۱۳۹۹ به شمار می‌رود ولی تجارت خارجی دو کشور در دو حوزه صادرات و واردات دراین سال نسبت به سال ۱۳۹۸ کاهش داشته است. این در حالی است که آمار نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۸ سهم کل تجارت ایران با چین ۳۷ میلیون و ۸۱۱ هزار تن به ارزش ۲۰ میلیارد و ۸۲۹ میلیون دلار بوده که در سال 1399 بیش از ۷،۶ میلیون تنی بالغ بر ۲،۱ میلیارد دلار کاهش داشته است.
همچنین طبق اعلام گمرک چین مبادلات تجاری دو کشور در ۹ ماهه نخست سال جاری میلادی ۱۸ درصد رشد کرد و از ۱۲ میلیارد دلار گذشت. این درحالی است که مبادلات دو کشور در ماه‌های ژانویه تا سپتامبر ۲۰۲۱ بالغ بر ۱۰ میلیارد و ۴۹۰ میلیون دلار اعلام شده بود. واردات چین از ایران در ۹ ماه نخست سال جاری میلادی به ۵ میلیارد و ۳۷۰ میلیون دلار رسیده که این رقم با رشد ۱۱ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده است. چین در ماه‌های ژانویه تا سپتامبر ۲۰۲۱ بالغ بر ۴ میلیارد و ۸۴۰ میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده بود. صادرات چین به ایران در ماه‌های ژانویه تا سپتامبر ۲۰۲۲ نیز رشد ۲۳ درصدی داشته و به ۶ میلیارد و ۹۵۰ میلیون دلار رسیده است. چین در مدت مشابه سال قبل ۵ میلیارد و ۶۵۰ میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده بود.
براساس آمارهای گمرک، درنیمه نخست سال جاری نیز چین با هفت ‌میلیارد و 842 میلیون دلار واردات از ایران بزرگ‌ترین واردکننده کالاهای ایرانی بوده است. در بخش واردات نیز چین پس از امارات با 6 میلیارد و 846 میلیون دلار دومین مبدأ بزرگ واردات ایران بوده است.
چین مبدأ بزرگ صادرات کالای ایرانی
همان طور که آمار تجارت دو کشور نشان می‌دهد، ایران و چین مناسبات دوسویه‌ای با یکدیگر دارند و دراین راستا، ایران نیز از ظرفیت‌های بزرگ این کشور بهره برده است. طی ماه‌های اخیر با توجه به مذاکرات فشرده و توسعه دیپلماسی اقتصادی با چینی‌ها توسط دولت سیزدهم، امکان صادرات بسیاری از محصولات کشاورزی از جمله زعفران، مرکبات، عسل، میگو و پای مرغ به صورت انبوه برای کشورمان فراهم شده است. چین، نخستین مقصد آبزیان ایران است. به گفته رئیس اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران، در سال 1400، 14 هزار تن آبزی به طور مستقیم به چین صادر شده است. در همین خصوص طبق اعلام مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه چینی‌ها تقاضای واردات سالانه یک میلیون تن میگو از ایران دارند. در سال گذشته از 36 هزار تن میگوی صادراتی کشورمان، 30 درصد آن که حدود 14 هزار تن است توسط چینی‌ها وارد شد. در این ارتباط مدیرکل دفتر بهبود کیفیت، فرآوری و توسعه بازار آبزیان سازمان شیلات، از رشد ۳۶۰ درصدی صادرات میگو به کشور چین در ۷ماهه اول امسال نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۰ خبر داد. از سوی دیگر تقاضای چینی‌ها برای واردات 300 میلیون دلار پای مرغ از ایران یکی دیگر از مواردی است که دنبال شده است.
همچنین درحالی که طی سال‌های گذشته صادرات زعفران ایران به چین به صورت دارو صورت می‌گرفت ولی با این حال با رایزنی‌های گسترده مسئولان اقتصادی وزارت خارجه دولت سیزدهم دیگر زعفران به صورت کالا روانه این کشور خواهد شد و از طریق بازار چین در اختیار صادرکنندگان ایرانی قرار خواهد گرفت و ارزآوری کشورمان نیز نسبت به گذشته با افزایش قابل توجهی روبه‌رو خواهد شد.
وزارت جهاد کشاورزی با توجه به فتح بازار چین به دنبال ارزآوری یک میلیارد دلاری زعفران است، امری که به نظر می‌رسد با توسعه فرآوری و تولید در کشورمان به راحتی امکان‌پذیر باشد. صادرات زعفران به چین در پنج ماهه ابتدای امسال 618 کیلوگرم به ارزش 824 هزار و 171 دلار بوده است.
علاوه براین، هم اکنون ظرفیت 500 میلیون دلاری صادرات محصولات کشاورزی به چین وجود دارد. برهمین اساس برای نخستین بار تفاهمنامه صادرات مرکبات، پرتقال و لیموشیرین با کشور چین امضا شد. در همین خصوص رئیس جهاد کشاورزی استان مازندران اعلام کرد که طبق پیگیری‌های وزارت امور خارجه ایران و مسئولان ارشد استان، کشور چین بعد از پرتقال خواستار واردات کیوی از مازندران است. در مجموع ایران در سال گذشته 8 میلیون و 502 هزار تن محصول کشاورزی به ارزش 5 میلیارد و 258 میلیون دلار صادر کرده که از این میزان 500 میلیون دلار آن روانه چین شده است.
سرمایه‌گذاری چین در ایران
در کنار مراودات تجاری دو کشور، چین ظرفیت بزرگی برای سرمایه‌گذاری در ایران و تأمین مالی پروژه‌های مختلف دارد. برهمین اساس در قالب توافق ۲۵ ساله بین دو کشور حدود ۱۵ تا ۲۰‌ میلیارد دلار در میادین نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری خواهند کرد. همچنین چین در زمینه تأمین مالی پروژه‌های اولویت‌دار کشور از محل فاینانس نیز تاکنون توافقات متعددی با مسئولان ایران داشته است.
یکی از این پروژه‌ها اجرای پروژه راه آهن تهران- قم- اصفهان است که چینی‌ها نیز با فاینانس 15میلیارد یوآنی سهمی مهم در این اقدام راهبردی خواهند داشت. چینی‌ها در 
ال سی مربوطه از سال ۱۳۹۵ تاکنون ۲ میلیارد و ۲۶ میلیون و ۷۵۱ هزار و ۹۵۷ یوان واریز کرده‌اند و قرار است تا سال ۱۴۰۳ نیز مجموع واریزی‌شان به ۱۵ میلیارد و ۳۰۰ میلیون یوآن برسد.
 اکنون با پیگیری دولت سیزدهم و دستور آیت‌الله رئیسی درخصوص اجرای پروژه راه‌آهن تهران- قم- اصفهان خبرها نشان از سرعت گرفتن آن دارد. معاون وزیر راه در این خصوص خبر داده است که هم اکنون نزدیک به هزار و 100 نفر در این پروژه مشغول به کار هستند و عملیات اجرایی آن در شش جبهه کاری ادامه دارد.
همچنین فاینانس چین برای اجرای فاز دوم طرح 550 هزار هکتاری خوزستان مورد دیگری است. مدیرعامل مؤسسه جهاد نصر شهریورماه امسال اعلام کرد: فاینانس چین برای تأمین اعتبار 100 هزار میلیارد تومانی فاز دوم پروژه 550 هزار هکتاری خوزستان نهایی می‌شود.