جذب سرمایه اقتصادی، توسعه دیپلماسی عمومی و افزایش تعامل فرهنگی

فاطمه ترکاشوند
روزنامه‌نگار

​​​​​​​

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه چند روز قبل در ششمین همایش بین‌المللی «تی‌آر‌تی ورلد» در استانبول اعلام کرد که تلویزیون دیجیتالی فارسی‌زبان تی‌آرتی بزودی راه‌اندازی خواهد شد. ترکیه از آغاز دهه دوم قرن حاضر، سیاست توسعه‌طلبانه‌ای را که پیش‌تر در گسترش تولیدات نمایشی و سریالی آغاز کرده بود با افزایش شبکه‌های تلویزیون دیجیتالی ادامه داده است. دولت ترکیه، پس از راه‌اندازی تی‌آرتی عربی و تی‌آرتی ورلد، این سیاست را با تأسیس شبکه‌های دیجیتالی آلمانی و روسی ادامه داد و حالا با اعلام اردوغان قصد دارد در سال آتی میلادی، قدم بعدی را با احداث شبکه فارسی‌زبان برای حوزه مهم همسایه خود تا عمق آسیای مرکزی بردارد.
هرچند که تی‌آرتی، شبکه خبری اول ترکیه سال‌هاست که در شاخه‌ای متمایز به زبان فارسی فعالیت می‌کند اما نتوانسته در فضای خبری کشورهای فارسی‌زبان خصوصاً ایران به توفیقی در اطلاع‌رسانی اخبار حتی مربوط به ترکیه دست یابد اما با توجه به سیاست‌های موفق ترکیه در تبدیل این کشور به دومین صادرکننده تولیدات سریالی به جهان و مصرف بالای سریال‌های ترکی در کشور ما و حوزه فارسی‌زبان، به نظر می‌رسد که تلویزیون تی‌آرتی می‌تواند با سیاست سرگرمی به یکی از پربیننده‌ترین شبکه‌های ایران تبدیل شود.
تلویزیون ترکی با رویکرد سرگرمی
طبق کسب اطلاع اولیه «ایران» درباره کم و کیف این تلویزیون دیجیتالی از مهدی جاویدنیا، فعال فرهنگی مقیم ترکیه، این شبکه قرار است در فاز اول به‌صورت دیجیتالی و تنها روی گیرنده‌های داخلی کشور ترکیه قابل دریافت باشد. در فاز بعدی مقام‌های ترکیه‌ای قصد دارند امکان دریافت این شبکه را از طریق ماهواره هم میسر سازند. او، گمانه‌زنی‌ها درباره جهت‌گیری همسو با شبکه‌های معاند فارسی‌زبان در این شبکه جدید‌التأسیس را نادرست دانست و گفت: «تا جایی که من اطلاع دارم از حدود سال 88 بحث ایجاد شبکه فارسی زبان تی‌آرتی مطرح شد اما به خاطر وقایع جاری آن دوران، مسکوت گذاشته شد تا سال 92 که به شکل جدی‌تر از سوی دولت ترکیه پی گرفته شد. طبق اطلاع من، در آن زمان حتی درخواست تأسیس دفتر رسمی در ایران هم مورد موافقت قرار گرفت.»
این فعال فرهنگی پیش‌بینی می‌کند که این شبکه تنها رویکرد سرگرمی داشته باشد و بر اساس سیاست‌هایشان در تی‌آرتی عرب و کرد آن را پیاده کردند و جواب گرفتند و همان طور نیز پیش خواهند رفت. به علاوه این تلویزیون مانند سایر تلویزیون‌های ترکیه به شکل 24ساعته فعالیت خواهد کرد و احتمالاً سهم بخش خبر در آن اندک است.
جذب سرمایه ایرانی، هدف تلویزیون تی‌آرتی
باید توجه داشت که ترکیه بالاترین سهم را در مهاجرت ایرانیان در میان کشورهای همسایه و منطقه دارد و این آمار شامل مهاجرت قانونی و غیرقانونی می‌‌شود. این مسأله نشان می‌دهد که برای ترکیه، ارتباط با مخاطبان ایرانی حتی در خاک این کشور هم از اهمیت بسزایی برخوردار است. جاویدنیا در این رابطه اضافه کرد:«با توجه به تعداد بالای ایرانیان مقیم ترکیه و تنوع زیستی حاکم در میان آنها در اکثر شهرهای این کشور، ترکیه به شدت نیاز به ارتباط مستمر با ایرانی‌ها را حس می‌کند و چیزی که در این میان برای ترکیه خیلی جذاب است، مسأله جذب سرمایه و گرفتن تبلیغات از ایرانیان صاحب سرمایه در ترکیه است.»
امکان فعالیت قانونی تلویزیون خارجی در ایران
او ادامه داد: «ما حجم بالایی از شرکت‌های خدماتی و سرمایه‌گذاری را در حوزه‌های مختلف در ترکیه داریم که آگهی‌های آنها دارد به سمت شبکه‌های دیگر حرکت می‌کند. بنابراین، این مسأله همواره برای ترکیه بسیار جذاب و حائزاهمیت بوده که بتواند در این رقابت، مشارکت جدی داشته باشد. تا الان هم خیلی در این زمینه عقب افتاده و قطعاً راه‌اندازی شبکه تی‌آرتی فارسی می‌تواند به اولین و مهم‌ترین کانال برای جذب این سرمایه‌ها تبدیل شود.»
با این همه، فعالیت مستقیم شبکه‌های تلویزیونی خارجی حتی با اخذ مجوز به علت قرائت شورای نگهبان از اصل 175 قانون اساسی و طبق سیاست‌های دولت ایران در حوزه‌های فرهنگی و شاخه‌های اقتصادی و سیاسی آن، تاکنون میسر نبوده است. جاویدنیا در این رابطه گفت: «بنگاه‌های اقتصادی و شبکه‌های خبری ترکیه به شکل رسمی و قانونی در ایران در حال فعالیت هستند. قطعاً برای ترکیه هم ایجاد دفتر برای یک شبکه فارسی‌زبان به شکل رسمی، مستقل و قانونی، مفیدتر و جذاب‌تر است چرا که می‌تواند ارتباط مستمر اقتصادی با صاحبان سرمایه ایرانی را که هدف ترکیه است، تسهیل کند.» او معتقد است که به علت وجود اشتراکات فرهنگی بسیار زیاد میان دو کشور، بیش از 900 سال تاریخ مشترک و همین طور بیش از 6 هزار کلمه که از زبان فارسی وارد زبان ترکی شده است، قطعاً راه‌اندازی این شبکه می‌تواند به تعامل فرهنگی میان ایران و ترکیه کمک کند. چشم‌انداز امیدوارانه این فعال فرهنگی آن است که این شبکه بتواند امکان تعامل مثبت اهالی هنر و فرهنگ دو کشور را افزایش دهد.
ترقی به قدرت دوم منطقه در صادرات سرگرمی
ترکیه در دو دهه اخیر با سیاستگذاری مؤثر موفق شد خود را به‌عنوان مهم‌ترین قدرت منطقه در تولید و صادرات فیلم و سریال به جهان معرفی کند. این موفقیت را باید محصول رشد همپای برنامه‌ریزی‌های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی دانست.
اردوغان در همایش روز گذشته با اشاره به همین موضوع گفت: «کشورمان در زمینه صادرات سریال در جایگاه دوم جهان قرار دارد. به نظرم این سریال‌ها در افزایش گردشگران خارجی در ترکیه نیز تأثیر خوبی دارد. همچنین موجب دید مثبت نسبت به کشورمان شده و گاهی شاهد آن می‌شویم که در برخی کشورها با زبان ترکی از ما استقبال می‌شود.» او سپس موفقیت سیاست توسعه‌طلبانه ترکیه در تبدیل صنعت فیلم و سریال این کشور به رتبه اول در منطقه و جهان را با محوریت هویت‌بخشی فرهنگی متذکر شد و افزود: «کشور ما مدتی تحت تأثیر سریال‌های خارجی بود، اما امروز در کشورمان برنامه‌ها، فیلم‌ها، مستند و سریال‌ها در سطح جهانی تولید می‌شود.»
تلویزیون، راهی برای اقناع سیاسی مخاطب برون‌مرزی
در کنار اهداف فرهنگی و اقتصادی اما اهداف سیاسی تأسیس تلویزیون توسط دولت‌ها برای مخاطبان سایر کشورها را نمی‌توان نادیده گرفت. این سیاست فرهنگی را باید در ادامه راهبردهای سیاسی جاه‌طلبانه اردوغان دید. اردوغان در همایش «تی‌آر‌تی ورلد» به این راهبردها اشاره کرد و ضمن تصریح بر دفاع محکم از تمامیت ارضی اوکراین گفت که ترکیه با افزایش آتش‌افروزی در منطقه به‌دلیل سیاست‌های خارجی غیرعقلانی در قبال روسیه مخالفت می‌کند. او به سیاست‌های امریکا در حمایت از تروریسم در منطقه و حمایت از گروه تروریستی پ.ک.ک/ی.پ.گ خصوصاً در سوریه نیز اشاره کرد و گفت: «وقتی که این مسأله را مطرح می‌کنیم می‌گویند که چنین موضوعی صحت ندارد و ما نیز تمامی تصاویر مربوطه را به آنها ارسال کردیم.» از این‌رو می‌توان تأسیس تلویزیون فارسی‌زبان را در کنار سایر ابعاد آن، اقدامی در جهت به‌کارگیری مؤثرترین شکل دیپلماسی عمومی در قالب فرهنگی برای مخاطب با ملل فارسی‌زبان در جهت همراهی با سیاست‌های دولت ترکیه نیز دانست.