پرتره شخصیت‌های جنجالی قرن نوزدهم و دهه 60 در کنار هم

مصطفی وثوق‌کیا
روزنامه نگار

​​​​​​​در اولین روز جشنواره مستند حقیقت آثار متعددی اکران شد. این آثار علاوه بر پردیس ملت به صورت آنلاین نیز در دسترس بود. در این مجال نگاهی مختصر به سه مستند اکران شده داشتم.
 
1-برای پس از مرگم/ کنجکاوی برای چهره جنجالی دهه 60
مستندی درباره شخصیت جنجال‌برانگیز دهه 60 و البته منزوی سال‌های بعد. علی صفایی‌حائری مشهور به عین.صاد. شاید همین اختصار حروف روی کتاب‌ها، یکی از عوامل کنجکاوی باشد. شاید هم یکی از دلایل متفاوت بودن او که در آن سال‌ها و سال‌های بعد همچنان اسمش در میان اهل فکر و فضل شنیده می‌شود. مستند برای شروع کار، سراغ چهره‌هایی رفته است که شاید به مدل آخوندی صفایی‌حائری نخورند اما در دیدگاه مخاطب متفاوت بودن او را برجسته و نمایان می‌کند. همگی از منش و روش متفاوت صفایی‌حائری می‌گویند. از مدل برخوردهایش با انسان‌های اطرافش و در نهایت نگاهش به جامعه. اما مستند در ادامه می‌رود تا دلایل مخالفت‌های آن روز حوزه‌ها و برخی نهادهای حکومتی را بیان کند که البته الکن است. مخالفان که کلاً حرفی نزدند و در مستند نیستند و شاگردان و اطرافیان صفایی هم آن را رد کردند. برگ برنده مستند صوت جلسه وی با اعضای جامعه مدرسین است که خب برش‌هایی از این صوت در مستند به ما می‌گوید که مستمسکی علیه عین.صاد نیافتند و بیشتر بهانه‌گیری بوده است. مستند «برای پس از مرگم» البته با گردآوری طیف خوبی از افرادی که اطراف عین. صاد بودند توانسته منش و شخصیت وی را به مخاطب بشناساند هر چند در رساندن حرفی که خود صفایی دنبال آن بود ناکام است اما در کل اثری است که ابهامات و اتهامات مطرح شده درباره عین.صاد را مطرح و  می‌خواهد رفع کند.

2-امین‌الضرب/ پرتره سفارشی برای تاجر مشهور ایرانی قرن نوزدهم
یک مستند کلاسیک درباره مشهورترین تاجر عصر قاجار در قرن نوزدهم هجری. ویژگی مستند استفاده از تصاویر گسترده آرشیوی و خاطرات شخصی افراد دخیل با امین‌الضرب بوده است. مستند 90 دقیقه‌ای امین‌الضرب با ریتمی کند و با استفاده از زیرنویس و نریشنی که خیلی با مخاطب ارتباط برقرار نمی‌کند سعی دارد اطلاعات گسترده‌ای را برای مخاطب عیان کند، هر چند شیوه کار خیلی جذاب درنیامده است ولی در مجموع پرتره‌ای به جای گذاشته است از یک تاجر ایرانی؛ اثری که محصول مشترک مرکز سینمای گسترش تجربی با اتاق بازرگانی است و مشخص است ادبیات کار با نیت سفارش‌دهندگان همخوانی دارد. نیمه‌کاره رها شد و به انتهایش نرسیدم.
 
3- اسپانک/ برای نجات نخل‌های غرق شده
مستند روایت مردمی است که جدا افتاده‌اند به دلیل رنگ پوست‌شان در سواحل مکران. سال‌هاست این‌طور زندگی می کنند و از دیگر افراد جدا شدند حتی مردگان‌شان را هم جدا دفن می‌کنند. راوی مستند در پی ساخت سدی در نخلستان دنبال نجات نخل‌هایش است و از روستایی که دیگر متروکه شده کوچ نمی‌کند. او حتی برای نجات نخل‌هایش جانش را به خطر می‌اندازد. اسپانک یک روایت بومی و ساده از مردمی فراموش شده است که برای بقا و زندگی می‌جنگند. او که سال‌ها سهمی از آبادانی نداشته حالا سدی که قرار است برایشان آب و آبادانی داشته باشد می‌شود، وسیله، که رؤیاهایش را غرق کند. دقت مستند در آداب و رسوم مردم سواحل مکران، نقطه قوت کار است و شخصیت‌ها راحت جلو دوربین کار می‌کنند. نقطه ضعف مستند نیز نریشن مغلق و البته پرگویی است که جای راوی سخن می‌گوید و این کار را برای مخاطب سخت می‌کند.