پاسداری از زبان فارسی، وظیفه‌ای ملی

نسرین پرویزی
معاون گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی

​​​​​​​زبان فارسی از ارکان هویت ملی و پایه وحدت تمامی ایرانیان است. این زبان ارزشمند توانسته است درطول سالیان دراز قوت و اصالت خود را حفظ کند و به‌رغم تمامی مشکلاتی که تحت‌تأثیر وقایع مختلف در این سرزمین برای آن ایجاد شده همچنان پایدار بماند. این زبان مدت‌ها تحت‌تأثیر زبان عربی و بعدها زبان فرانسه قرار داشته و در حال ‌حاضر نیز مانند تمامی زبان‌های دنیا مورد هجوم زبان انگلیسی است. امروز با توسعه علوم و فناوری‌های نوین و گسترش فضای مجازی زبان فارسی با خطرات بیشتری مواجه است و بیش‌ازپیش نیاز به تقویت و حراست دارد. فرهنگستان زبان و ادب فارسی، به‌عنوان تنها متولی رسمی‌ زبان فارسی در کشور، از همان ابتدای تأسیس، تمامی گروه‌های پژوهشی خود را در جهت حفظ و حراست و غنای این زبان تشکیل داده است. مجلس شورای اسلامی نیز برای حراست از زبان فارسی سال 1375 قانونی را با عنوان «قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه» به‌تصویب رساند که آذرماه همان سال به تأیید شورای نگهبان رسید. فرهنگستان در بندهای مختلف این قانون به‌عنوان نهادی که می‌تواند در مورد مسائل زبانی اظهارنظر کند معرفی شده و موظف به پاسخگویی شده است. قوانین در مواردی در تضاد با منافع بعضی قرار می‌گیرند و مشکلات و حتی خساراتی نیز ممکن است ایجاد کنند، اما چنانچه به ضرورت داشتن زبانی روزآمد، پاکیزه و کارآمد اعتقاد داشته باشیم و بخواهیم زبانی را که بعد از گذشتن صدها سال همچنان برای ما قابل‌فهم و درک است و زیبایی اشعار و متون آن را با پوست و گوشت خود حس می‌کنیم، حفظ کنیم، طبیعی است که برخی مشکلات را نیز لازم است تاب آوریم تا آیندگان بر ما خرده نگیرند و این گنجینه غنی همچنان در این سرزمین با اقتدار برجای بماند. ما امروز اشعار رودکی و نظامی و فردوسی و حافظ را می‌خوانیم و کلیله و دمنه را می‌فهمیم و لذت می‌بریم. اگر این زبان حفظ نشود تا آینده‌ای نه چندان دور فرزندان ما درکی از این متون نخواهند داشت و زبان آنها ملغمه‌ای از زبان‌های بیگانه و اصطلاحات فرنگی و چند حرف ربط و فعل فارسی خواهد بود. درست است که نام کالا و محصول به خودی خود کاربردی در زبان و گفتار مردم ندارد، ولی فرهنگی را تبلیغ می‌کند که نتیجه آن بیگانگی از خود و بیگانگی از هرآنچه از آن ماست، خواهد بود. چنانچه الفاظ بیگانه وام‌گرفته در هر زبان از حد و حدودی که لازم است فراتر رود مسلماً کل زبان و گفتار را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و موجب می‌شود آیندگان با زبان گذشته خود بیگانه شوند و درک درستی از آن نداشته باشند. خوب است به قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه به‌صورت قانونی خشک و ناقض حقوق فردی نگاه نکنیم و آن را گامی درجهت ارتقا و غنای زبان فارسی بدانیم و تاحدممکن با آن همراهی کنیم.
ازابتدای تصویب این قانون و آیین‌نامه اجرایی آن فرهنگستان پیوسته پاسخگوی استعلام‌های مختلف دولتی و در مواردی مؤسسات خصوصی و اشخاص بوده و پس از تشکیل شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی نیز عضو فعال و مؤثر آن شورا و کمیسیون دائمی آن بوده است. درطول سال‌های گذشته، فرهنگستان دست‌کم به بیش از 10 ‌هزار استعلام پاسخ داده و دفتری برای بررسی درخواست‌های نهادها و متقاضیان تشکیل داده که چند نفر از همکارانی که با زبان‌های بیگانه و زبان‌های باستانی ایران آشنا و دارای معلومات و توان علمی کافی برای پژوهش در این زمینه هستند، آنجا فعالیت می‌کنند. استعلام‌های دریافتی، پس‌از بررسی دقیق، به شورایی که به ‌این ‌منظور یک بار در هفته تشکیل می‌شود ارائه می‌گردد و تصمیم شورا به اطلاع استعلام‌کنندگان می‌رسد. بی توجهی به این قانون ممکن است مشکلاتی بر سر راه متقاضیان قرار دهد. خوب است که پیش‌از اقدام به تعیین نام، با فرهنگستان مشورت شود تا از ضرر و زیان احتمالی جلوگیری شود. فرهنگستان در این زمینه همواره پاسخگوی مردم خواهد بود.