90 درصد کمبود اعتبار نوسازی شبکه ریلی

مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی در جلسه رأی اعتماد خود فرسودگی شبکه حمل و نقل را مشکل بزرگ این حوزه اعلام کرده بود. به گفته وزیر راه و شهرسازی، «پنج صنعت بزرگ که وزارت راه و شهرسازی مدیریت آن را برعهده دارد با بحران فرسودگی دست به گریبان است، در بخش ریلی و هوایی مشکل داریم؛ در صنایع حمل و نقل و ماشین‌های تجاری و سنگین با فرسودگی بزرگی مواجه هستیم.» مهم‌ترین اثر کمبود منابع در بخش حمل و نقل در فرسودگی زیرساخت‌ها و بویژه ناوگان دیده می‌شود. فرسودگی ناوگان در تمام بخش‌های حمل و نقلی کشور دیده می‌شود اما بیشترین اثر فرسودگی ناوگان، بر حمل‌ونقل جاده‌ای است که مشکلات ترانزیتی ایجاد کرده است. شهریار افندی‌زاده، معاون حمل و نقل وزیر راه و شهرسازی نیز از فرسودگی ناوگان و زیرساخت‌های حمل و نقل خبر داده است و آن را عاملی عنوان کرده که احتمالاً مانع تحقق رشد ترانزیت در کشور خواهد بود. به‌گفته افندی‌زاده «ترانزیت در سال ۱۴۰۰ معادل
۱۱ و نیم میلیون تن بود اما در سال‌جاری در حالی که پیش‌بینی‌ها حکایت از ترانزیت ۲۰ میلیون تنی داشتند، اما تنها ۷ میلیون تن ترانزیت در کشور ثبت شد که با رقم سال قبل فاصله زیادی دارد.»
با توجه به اینکه ساخت و تأمین ناوگان و زیرساخت‌های حمل و نقل هزینه هنگفتی دارد، همین امر سبب شده است که زیرساخت‌های حمل و نقل اعم از زمینی، دریایی و هوایی جزو دارایی‌های مهم هر کشور به شمار آیند و برای حفظ این دارایی، نگهداری و بهسازی ناوگان و زیرساخت‌ها بخش زیادی از هزینه خرید یا تولید ادوات زیرساختی یا ماشین‌آلات را جبران می‌کند. در حال حاضر، طول راه‌های برون‌شهری اعم از آزادراه، بزرگراه، راه اصلی، فرعی و روستایی در کشور حدود 293 هزار کیلومتر است که ارزش مجموع آن در حدود 2 هزار و 300 میلیارد تومان برآورد می‌شود. به‌گفته علیرضا سیاهپور مدیر کل نگهداری راه و ابنیه فنی سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای، «نگهداری سالانه از زیرساخت‌ها طبق استانداردهای جهانی نیاز به اعتباری در حدود 3 تا 6 درصد ارزش دارایی‌های زیرساختی دارد. مجموع دارایی‌های سرمایه‌ای حوزه حمل و نقل جاده‌ای بالغ بر 3 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود که به‌طور متوسط 4.3 درصد از این رقم باید سالانه صرف نگهداری از این مجموعه شود. بر اساس نتایج تحلیل سال 1401، حدود 56 درصد راه‌های شریانی دارای خرابی کم یا بدون خرابی و باقی‌مانده آنها دارای خرابی متوسط تا شدید گزارش شده‌اند.» بر اساس این گزارش فرسودگی شبکه جاده‌ای کشور حدود 60 درصد برآورد می‌شود.
مدیر کل نگهداری راه و ابنیه فنی سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای، با بیان اینکه سالانه حدود 13 درصد رویه شبکه راه‌های شریانی و اصلی کشور وارد محدوده خرابی شدید و متوسط می‌شود، گفت: بر اساس خروجی سامانه مدیریت روسازی، بهسازی و نگهداری رویه راه‌های شریانی و اصلی با فرض تأمین 1450 هزار تن قیر، حدود 80 هزار میلیارد تومان اعتبار مورد نیاز است که میزان در دسترس آن کمتر از 10 درصد است.
همچنین طول کل خطوط شبکه ریلی کشور حدود 15 هزار کیلومتر است که با در نظر گرفتن سازه‌های فنی متعدد اعم از تونل، پل، ترانشه، گالری و... به بیش از 22000 کیلومتر می‌رسد. به گفته مصطفی داوودی، معاون فنی و زیربنایی راه‌آهن، نگهداری و تعمیرات شبکه خطوط حمل و نقل ریلی کشور در دو بخش خط و سازه‌های فنی و ارتباطات و علائم الکتریکی آن هم صرفاً در قسمت‌های بحرانی و الزام‌آور سالانه اعتباری بالغ بر 6 هزار میلیارد تومان بر اساس حفظ حداقل ضریب ایمنی سیر و حرکت و حذف نقاط بحرانی نیاز دارد. از سوی دیگر اعتبار مورد نیاز برای بهسازی، نوسازی و نگهداری خطوط راه آهن 11 هزار میلیارد تومان است، اما به گفته معاون فنی راه‌آهن «هزار میلیارد تومان آن تأمین شده است و حدود 90 درصد کمبود اعتبار در زمینه بهسازی و نگهداری شبکه ریلی وجود دارد.»
در بخش‌های حمل و نقل دریایی و هوایی نیز فرسودگی و کمبود اعتبار به چشم می‌خورد. بر اساس این گزارش 38 کیلومتر اسکله در بنادر کشور وجود دارد. در بودجه سال 1401، 500 میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده است در حالی که پیش‌بینی نیاز موجود برابر با هزار میلیارد تومان اعتبار است. در بخش هوایی نیز بویژه در زیرساخت‌های فرودگاهی نیاز به نوسازی و بهسازی وجود دارد.
وزیر راه و شهرسازی کمبود منابع را علت اصلی فرسودگی ناوگان اعلام کرده و معتقد است: «بیش از ۱۵ هزار کیلومتر خطوط ریلی در کشور داریم؛ اما با بحران بهسازی و نگهداری خطوط مواجه هستیم. در سال‌های اخیر سرعت رشد صنعت ریلی و هوایی کم و ناراضی کننده بوده است؛ طوری که اکنون هم مردم و هم دولت ناراضی هستند. اکنون همه در یک موضع همنظر هستند و آن اینکه برای تکمیل پروژه‌های ریلی، هوایی، مسکن، پروژه‌های راه روستایی، در خرید هواپیما، ساخت هواپیما تا خرید لکوموتیو و سایر اجزا، نبود منابع مالی وجود دارد.» موضوع مهمی که در فرسودگی زیرساخت‌های حمل و نقلی ناایمن شده این شبکه مهم است. مهران قربانی مشـاور سـازمان راهـداری و حمل‌ونقل جاده‌ای بـا تأکید بـر اینکـه توجـه بـه‌ایمنـی راه‌هـا از اولویت‌هـای بسـیار مهـم اسـت، گفت: «در دهه‌هـای گذشـته یکـی از بزرگ‌تریـن چالش‌هایی که منجر به کاهش ایمنی راه‌ها شـده، سیاسـت ارزان‌سـازی بـوده کـه ایـن سیاسـت به مـرور باعـث کاهش کیفیـت پروژه‌ها شـده اسـت.»
وزیر راه و شهرسازی نوسازی شبکه حمل‌ونقل را یکی از برنامه‌های اصلی این وزارتخانه اعلام کرده است. بذرپاش «از انجام توافقات مناسب با تأمین‌کنندگان داخلی و خارجی برای تکمیل کریدورهای ریلی» خبر داده و اعلام کرده «تکمیل کریدورهای اصلی جاده‌ای، بهسازی راه‌های روستایی، اتصال زنجیره دریایی به شبکه ریلی و ایجاد شرکت‌های مشترک دریایی با مشارکت برخی کشورها در دستور کار وزارتخانه قرار دارد.»